Morgunblaðið - 20.12.1984, Blaðsíða 74

*MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 20. DESEMBER 1984
Afmæliskveðja á tímamótum
7^
— Hafnarfjarðarkirkja 70 ára
— eftir Guðmund
Guðgeirsson
Nú ljómar merkur dagur á
tímamótum Hafnarfjarðarkirkju,
en klukkur hennar hafa hringt til
helgra tíða síðan 20. desember
1914 og hljómur þeira hefur borist
upp til fjallanna og út til sjávar,
við hinn friðsæla fjörð og ná-
grannabyggðir. Umhverfis Hafn-
arfjarðarkirkju er fyrst getið í
Landnámabók, sem hefur að
geyma elstu heimildir sem vitað er
um Hafnarfjörð. Snemma á öldum
leituðu aðrar þjóðir til íslands-
stranda, vegna fengsælla fiski-
miða og þá með aðsetur í Hafnar-
firði. Þar voru hin bestu hafnar-
skilyröi frá náttúrunnar hendi,
enda var þar brátt aðal verslun-
arstaður landsins. Fyrst koma
Norðmenn við sögu um árið 1394.
Á fyrri hluta 15. aldar koma Eng-
lendingar, sem hafa verslun og
afurðakaup um áratugi. Þegar leið
undir lok 15. aldar komu Þjóðverj-
ar og ná verslunaryfirráðum í
Hafnarfirði.
Eftir að Þjóðverjar höfðu komið
fyrir miklum umsvifum á staðn-
um, með nokkrum átökum varð
ekki annað séð að þeir hefðu feng-
ið nokkurn eftirþanka vegna yfir-
gangs og leituðu því eftir sálarró
við Himnaföðurinn. Sem þakk-
argjörð byggðu þeir kirkju
Drottni til dýrðar og fólkinu til
uppbyggingar. Það verður að ætla
að trúarlíf hafi verið iökað við
upphaf búsetu og við hinn fagra
fjörð og kyrrláta mannlíf, sem þá
hefur verið. Þessi kirkja var hin
fyrsta í Hafnarfirði, sem byggð
var á 16. öld, sem einnig er talin
hin fyrsta lúterska kirkja hér á
landi.
En ekki er vitað um aðrar
kirkjubyggingar þegar leið fram á
aldir, fyrr en að Fríkirkjan var
byggð og vígð 1913 og Hafnar-
fjarðarkirkja árið eftir 1914. Þessi
mikla spenna um kirkjubyggingar
í Firðinum, með árs millibili, var
vegna skoðanaskipta í prestskosn-
ingum á sínum tíma, en upp úr þvi
var stofnaður Fríkirkjusöfnuður
og er það ekki óþekkt fyrirbrigði í
söfnuðum kirkjunnar í gegnum-
tíðina, því vitað er að myndaðir
hafa verið sérsöfnuðir vegna
deilna um val á þjónum kirkjunn-
ar, sem er orðið tímabært að
endurskoða og fella niður ævi-
ráðningar og koma 4 ár til greina,
sem fyrsti áfangi. Slík er skoðun
margra klerka og leikmanna.
Hafnarfjarðarkirkja er fyrsta
Þjóðkirkja sem byggð hefur verið í
Hafnarfirði og hefur hún verið
mikil bæjarprýði í miðbæ kaup-
staðarins, við hinn hýra Hafnar-
fjörð, sem horfir á móti sól. Kirkj-
an stendur nú á timamótum, sem
nánar verður vikið að.
Stórhugur fólks
í byrjun aldar
Kirkjur eiga tímamót eins og
aðrar opinberar stofnanir, sem í
upphafi var vel að staöið og lengi
skal standa og eiga langa framtíð
samkvæmt þörf og vilja fjöldans,
sem fylkir sér um boðum kirkj-
unnar. Það mun teljast til nokk-
urra tíðinda á árinu 1984, þegar
þess er getið að kirkja af þeirri
stærð sem Hafnarfjarðarkirkja
er, hafi verið byggð á tæpu ári á
sínum tíma eða árið 1914.
Eftir að kaupstaðarrétturinn
var fenginn 1907 fóru frammám-
enn bæjarins að huga að ýmsum
menningarmálum og framtíðar-
verkefnum. Ekki leið langur tími
þar til sá stórhugur kom í Ijós, hjá
forystumönnum að beita kröftum
sínum til þess að byggja kirkju,
því engin kirkja var fyrir í vax-
andi byggð við hinn lygna fjörð, en
Hafnfirðingar áttu kirkjusókn að
Görðum, Álftanesi.
Guðmundur Guðgeirsson
Eftir að afstaða var tekin til
kirkjubyggingar voru margar fús-
ar hendur tilbúnar að taka þátt i
byggingu Hafnarfjarðarkirkju,
um það ríkti einhugur, og boðin
voru mörg gjafadagsverk, sem
aldrei verða metin til peninga.
Snemma vors 1914 var fram-
kvæmdin hafin og átti kirkjan að
rúma 450 sæti, en þá voru íbúar
sóknarinnar um 16 hundruð
manns. Unnið var af miklu kappi
og stórhug, meginhluta ársins, að
heita mátti dag og nótt, að sögn
kunnugra. Áætlað var að kirkjan
yrði fullbúin í desember og sú
áætlun stóðst sem kunnugt er, því
þann 20. desember 1914 var kirkj-
an vígð af Þórhalli Bjarnasyni,
biskupi. Slikur var áhuginn fyrir
hinni nýju kirkju á vígsludegi
hennar, að heimildir herma, að
talin voru um 11 hundruð manna
út úr kirkjunni að athöfn lokinni.
Þetta þóttu mjög athyglisverð
tímamót í hinum unga kaupstað
sem Hafnarfjörður var þá, eða um
sex ára gamall.
Byggingarkostnaður kirkjunnar
var talinn 42 þúsund. Þá gaf safn-
aðarfólk 12 þúsund auk þess
marga verðmæta kirkjugripi,
messu- og altarisklæði.
Atkitekt kirkjunnar var Rögn-
valdur Ólafsson, sem var fyrsti
húsameistari ríkisins. Hann var
mikill listamaður i arkitektúr,
stíll Hafnarfjarðarkirkju ber þess
glöggt vitni, enda á hún margar
fagrar systurkirkjur viðsvegar um
landið, eftir sama höfund. Það var
sagt á sínum tima, að tæplega
væri lengra komist i silfegurð
kirkna, enda verður þessi stílfeg-
urð ávallt sigild, sem kirkjan f
heild metur mikils og seint mun
gleymast.
Eg tel víst að arkitektar þessa
lands meti að verðleikum þennan
forfaðir i þessari grein, því hæfi-
leikar hans skiluðu mikilli þróun í
byggingarlist til komandi kyn-
slóða, þó að hann hafi látist um
aldur fram.
Prestar kirkjunnar
og orgelleikarar
Vegna tímamóta Hafnarfjarð-
arkirkju, má geta þess, að fyrsti
prestur kirkjunnar var séra Árni
Björnsson í Görðum, Álftanesi.
Hann þjónaði um 17 ár, en hann
mun hafa látist í mars 1932.
Við kirkjunni tók um sinn séra
Friðrik Friðriksson, sem þjónaöi
fram yfir prestskosningar þá um
sumarið. Um prestakallið sóttu
margir merkir prestar, og tveir
guðfræðingar. Úrslit kosninganna
fóru á þann veg, að Garðar Þor-
steinsson, cand. theol. hlaut lög-
mæta kosningu við Hafnarfjarð-
arkirkju. Honum veitt kallið þann
18. júní. Hann var vígður þann 23.
júní. Síðar skipaður prófastur í
Kjalarnesprófastsdæmi 14. maí
1957.
Séra Garðar þjónaði Hafnar-
fjarðarsókn um 45 ár eða til þess
að hann lét af embætti fyrir ald-
urs sakir og heilsubrests á árinu
1977. Um vorið fór fram öðru sinni
prestkosning í Hafnarfjarðarsókn
og með 45 ára bili á milli kosn-
inga. Um brauðið sóttu tveir
prestar og hlaut séra Gunnþór
Ingason lögmæta kosningu og hef-
ur hann setið prestakallið síðan.
Orgelleikarar kirkjunnar hafa
verið tveir, sá fyrri var Friðrik
Bjarnason, tónskáld, sá siðari er
hinn kunni orgelleikari Páll Kr.
Pálsson, sem var ráðinn þann 1.
september 1950, og hefur stjórnað
söngmálum kirkjunnar síðan.
Páll hefur nú íátið af starfi, eft-
ir 33 ár fyrir aldurs sakir eftir
einkar farsæla þjónustu sem mik-
ill hæfileikamaður i organleik.
Hann fyllti jafnan kirkjuna af lif-
andi og andlegri tónfegurð í lífs-
starfi sinu svo athygli vakti.
Helgi Bragason hefur núverið
ráðinn organisti við Hafnarfjarð-
arkirkju.
Mikil endurnýjun
Við sóknarnefndarmenn höfum
leitast við í gegnum árin, að hafa
kirkjuna í sem bestu formi, með
þeirri von að helgiblær eigi ávallt
ríkan þátt í þeim athöfnum sem
fram fara í þeim anda sem við á.
Með hliðsjón af 70 ára tímamótum
Hafnarfjaðarkirkju, voru fyrir
rúmum tveimur árum, gerðar
miklar endurbætur á kirkjunni.
Hún var máluð utan og innan, þá
voru sætin stórbætt með bólstruð-
um setum og endurnýjuð teppi
kirkjunnar. Atlaristaflan var
endurbætt af mikilli vandvirkni,
því fylgir ferskur blær sem túlkar
velgjörð skaparans og boðun
kirkjunnar. Hátalarakerfið var
búið nýrri tækni svo flutningur
talaðs orðs kæmist betur til skila.
Þá hlaut hið hljómfagra orgel
kirkjunnar miklar og góðar endur-
bætur, svo það varð sem nýtt, en
orgelið var keypt árið 1955.
Þessar framkvæmdir hlutu að
kalla á talsvert fjármagn. En það
eru ekki óþekktar ástæður að
kirkjur búa við magran sjóð af
þeim staðreyndum varð að leita til
safnaðarfólks á þeim tíma með
fjárhagslegan stuðning, sem brást
mjög vel við sem fyrr. Á skömm-
Jens Guð á villigötum
— eftir Eggert
Jónasson
Loksins sá Jens Kr. Guð-
mundsson sér færi á að svara
grein minni sem birtist í Mbl.
hinn 13. nóvember sl. Það er svo
sem skiljanlegt að hann skuli ekki
hafa dýft penna í blek fyrr — það
er jú sennilega tímafrekt mjög að
vera ritstjóri sorpblaðs á borð við
það sem Jens ritstýrir. Ég var satt
best að segja farinn að halda að
Jens hefði ekki tekið eftir grein
minni, eða öllu heldur ekki viljað
sjá hana.
Persónuníð
Jens Guð hefur grein sína (Um
gagnrýni Hjáguðs á rás 2 — Mbl. 12.
des.) með því að lýsa tilgangi Hjá-
guðs og reynir hann þar að rétt-
læta árás blaðsins á starfsmenn
rásar 2. Hann segir m.a.: „Það
þarf að ganga svo hressilega fram
af lesandanum að hann sýni við-
brögð, og helst að hann standi á
fætur.“ Eg vil vinsamlegast benda
Jens á það að til eru aðrar leiðir
en persónuníð og meiðyrði til að
koma skoðunum sínum á fram-
færi. Það þjónar engum tilgangi
að kalla menn ruglukolla, fáfræð-
inga og aulahúmorista þegar
gagnrýna á gerðir manna. Kök-
styðja þarf fullyrðingar á borð við
þær sem þú leggur fram, annars
dæmast þær marklausar. Kök-
stuðningur virðist annars vera
hugtak sem Jens þekkir ekki og
kemur það berlega í Ijós í greinum
hans í Hjáguð, sem og í skrifum
hans í önnur blöð. Slíkt ber
gleggstan vott málefnafátæktar.
„Ég endurtek það að
eigi gagnrýni að vera
marktæk. þá verður hún
að byggjast á rökstuðn-
ingi en ekki meiðyrðum
í garð einstakra manna
eða órökstuddum dylgj-
um.“
„Fyrst enginn hrósar mér þá
verð ég að gera það sjálfur," heyri
ég stundum einn merkismann
segja. Það sama gerir Jens í grein-
inni: „Ekki er annað að sjá en Hjá-
guði hafi tekist vel upp,“ segir
hann á einum stað. Til marks um
það nefnir hann að Hjáguð hangi
uppi ljósritað á auglýsingatöflu
rásar 2. Mér er það mjög efins að
þetta teljist blaðinu til hróss, öllu
nær held ég að skýringin á þessu
sé sú aö Hjáguð þjóni tilgangi
skemmtiefnis á töflu þeirra rás-
armanna, þ.e. að þegar stund gef-
ist milli stríða, þá hlæi menn sig
máttlausa að umfjöllun Jens!
Orðabók Menning-
arsjóðs
Jens verður tíðrætt um Orðabók
MenningarsjóðH í grein sinni. Ég
má til með að fræða þig á því,
Jens, að ég hef átt þá merku bók
frá 14 ára aldri. Áskorun Jens á
ættingja mína um að gefa mér
bókina í jólagjöf er þó góðra
gjalda verð, þar sem mig dauð-
langar að eignast nýja útgáfu
hennar. Ef ættingjar mínir sjá sér
ekki færi á þessari gjöf, þá ert þú
e.t.v. aflögufær um eitt eintak mér
til handa?
I fyrri grein minni gagnrýndi ég
málfar í Hjáguð og nefndi þar til
dæmi um 6 orð sem ég sagði að
tilheyrðu ekki íslenskri tungu eft-
ir mínum bestu heimildum. Um-
mæli þessi hafði Jens svo orðrétt
eftir mér (innan gæsalappa) í
grein sinni og sagði að öll orðin
mætti finna í íslenskri orðabók
Menningarsjóðs. Það er undarleg
tilviljun, að í beinni tilvitnun í
grein mína hafa 2 orðanna 6 fallið
niður hjá Jens, orðin „kómedía" og
„sándgrúppa". Það er undarleg til-
viljun í ljósi þess að þetta eru einu
orðin sem ekki er að finna í Orða-
bók Menningarsjóðs! Það er rétt
hjá Jens að hin orðin fjögur eru í
orðabókinni, en hann gleymir að
geta þess að þrjú þeirra eru merkt
með „?“ fyrir framan, sem þýðir
skv. skýringum ritstjóra: „Vont
mál. Orð og merkingar sem forð-
ast ber í íslenzku (O.M., formáli,
1976).“ Fjórða orðið, „kópía" er
ekki til í þeirri merkingu sem Hjá-
guð leggur í það.
Þessi „vinnubrögð" Jens, að
hafa rangt eftir mér, eru í fullu
samræmi við annað það sem birt-
ist eftir manninn á prenti. Það er
frumskylda allra blaðamanna (svo
ekki sé minnst á ritstjóra) að hafa
Eggert Jónasson
beinar tilvitnanir rétt eftir, annað
er vond blaðamennska (sorp).
Jens gerir ennfremur að um-
talsefni túlkun mína á orðinu
ólæti. Enn leitar hann fanga í
orðabókina góðu, og kemst að
þeirri niðurstöðu að ólæti þýði há-
vaða eða skarkala, en ekki slags-
mál eins og ég taldi. Gott og vel,
en þá spyr ég Jens: hvers konar
hávaða og skarkala olli Poppbókin
— í fyrsta sæti? En enn á ný
„gleymir" Jens og vil ég benda
honum á að fleiri orð eru til yfir
ólæti samkvæmt orðabókinni. Þau
tvö sem hún nefnir til viðbótar eru
fyrirgangur og læti, og fæ ég ekki
betur séð en þau styðji túlkun
mina á orðinu ólæti.
Ég vil því í framhaldi af um-
mælum Jens skora á ættingja
hans að gefa honum ekki Orðabók
Menningarsjóðs í jólagjöf. Hann
er nefnilega ekki orðinn nógu
þroskaður til að geta notfært sér
hana!
Hér að lokum vil ég benda Jens
á það, að enginn skrifar né talar
nú forníslensku hér á landi, þó
mismunandi sé eftir landshlutum
og fleiru hversu menn komast ná-
lægt því að tala gamla málið. Við
íslendingar höfum þó reynt að
varðveita sem mest af uppruna-
lega málinu, enda er íslenskan
hvað best stödd af Norðurlanda-
þjóðunum hvað slettur og ambög-
ur í máli varðar, þó ekki sé það
Hjáguð að þakka! Gaman þætti
mér að fá fram skilgreiningu Jens
á orðinu „nýíslenska“ sem hann
minnist á. Þar skildi þó ekki vera
á ferðinni „ensk-íslenska“?
Poppbókin og Frístund
Byrjum á ágreiningi um sölu
Poppbókarinnar. Enn á ný hefur
Jens rangt eftir mér þegar hann
segir mig hafa sagt að Poppbókin
hafi selst í meðallagi í bókabúðum
á Reykjavíkursvæðinu. Ég sagði
að bókin hefði selst í slöku meðal-
lagi í bókabúðum. Þetta orðalag er
þannig tilkomið að ég vildi ekki
taka of stórt upp í mig, en stað-
reyndin er sú að þeir bóksalar sem
ég ræddi við sögðu ýmist að bókin
hefði selst lítið sem ekkert, eða að
þeir könnuðust ekki við hana og
þaðan af síður við að hafa selt
hana! Jens uppfræðir mig á því að
bókin hafi verið bókaklúbbsbók og
hafi selst þar vel. Ég minnist þess
ekki að hafa heyrt um bókaklúbb
Æskunnar þó vel megi vera að
hann fyrirfinnist. Vill ekki Jens
vera svo vænn að upplýsa lesendur
Mbl. um þennan bókaklúbb og
meðlimafjöla í honum, sem og
fjölda seldra eintaka af bókinni
þar. Þetta gæti leyst þennan
ágreining okkar, þó mig gruni að