Morgunblaðið - 28.12.1984, Qupperneq 35

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. DESEMBER 1984
35
Nýjungar í atvinnumálum IV
eftir dr. Jónas
Bjarnason
í síðustu grein minni fjallaði ég
nokkuð almennt um ólífrænan
efnaiðnað á íslandi og hugsanlega
nýja möguleika í því sambandi.
Meginniðurstaðan var sú, að mest-
ar líkur séu til þess að finna nýja
arðbæra valkosti á sviði orkufreks
iðnaðar. Að vísu eru menn ekki á
eitt sáttir um hugtakið arðbær, og
veldur verndartollun á innfluttum
samkeppnisvörum miklum rugl-
ingi, ef um framleiðslu fyrir
innanlandsmarkað er að ræða. Að
öðru jöfnu verður að gera ráð fyrir
engum sérverndartollum, þegar
valkostir eru bornir saman. Hvort
þjóðhagslega sé hagkvæmt að
setja sérstaka verndartolla á til-
tekinn innflutning til að gera inn-
lenda framleiðslu rekstrarlega
arðbæra, er mjög flókið mál, sem
auk þess er langt frá því að vera
óumdeilanlegt. Mestu máli skiptir
að gera útreikninga fyrir valkosti
og bera þá saman. Þá er oftast
unnt að segja, að einn valkostur-
inn sé betri en annar, en þá er ekki
endilega sagt, að besti valkostur-
inn sé arðbær eða þjóðhagslega
hagkvæmur yfirleitt. Til þess að
svara því þarf að gera mun víð-
tækari samanburð og jafnvel fyrir
margar atvinnugreinar. Þegar út í
slíkan samanburð er komið, fjöl-
gar
matsatriðunum og umhverfis-
vernd, stjórnmál, tilfinningamál
svo og þjóðlegar hefðir verða
matsatriði. Það er því engin furða,
þótt deilur séu miklar um álsamn-
inginn nýja.
Orkufrek vinnsla. Áður hefur
verið minnst á ammoníak. Það ætti
að vera unnt að framleiða úr
rafgreindu vetni fyrir ca. 300$
tonnið miðað við rafmagnsverðið
15 mill. Það mun alls ekki vera
samkeppnishæft verð til útflutn-
ings vegna þess, að erlendis eru
notuð olía og jarðgas (kol einnig)
sem orkugjafar, en þeir eru mörg-
um sinnum ódýrari en rafmagn á
íslandi nú. Til eru ábyrgir menn,
sem létu sér detta í hug að nota
ammoníak sem eldsneyti á farar-
tæki eða skip.
Dr. Jónas Bjarnason
„Þegar öllu er á botn-
inn hvolft, kemur í Ijós,
að þekking skiptir
mestu máli en auðlindir
minna máli yfirleitt,
þótt í sumum tilvikum
skipti þær máli saman-
ber olíuauðlindir og
fiskimið. Þegar lagt er
af stað út í einhverja
framleiðslu er hollt að
átta sig á því, hvað það
er í raun og veru, sem
maður ætlar að selja.“
Ég átti þess persónulega kost
árið 1980 að gera forathugun á
eldsneyti á farartæki við Brook-
haven National Laboratory, NY,
en það er bandarísk ríkisstofnun á
sviði orkumála. Niðurstaðan var
sú, að heildarkostnaður eldsneyt-
iskerfa fyrir fiskiskip ásamt
eldsneytinu sjálfu yrði um tvisvar
til þrisvar sinnum hærri fyrir
ammoníak en fyrir dieselolíu. ís-
land getur sem sagt orðið óháð
innflutningi eldsneytis á farar-
tæki, en verulegur kostnaðarauki
fylgir því. Þótt olíuverð meira en
tvöfaldist er ekki víst, að ammoní-
akleiðin verði hagkvæm, því virkj-
unarkostnaður á íslandi stór-
hækkar með hækkun olíuverðs í
heiminum, en allir stóru kostnað-
arliðirnir í virkjunum eru mjög
háðir orkuverðinu. En þetta er
flókin umræða, og enginn veit í
raun nákvæmlega hvað rafmagn
kostar á íslandi, hvort heldur um
gamlar virkjanir er að ræða eða
nýjar. En það er þægilegt að vita
af því, að unnt er að vera óháður
olíufurstunum, ef í harðbakkann
slær.
Framleiðsla á brennisteins-
hexaflúor (sulphur hexafluoride)
með rafefnasmíð gæti komið til
greina, en það efni má nota í
framleiðslu á einangrandi efnum
(insulators).
Framleiðsla á vetni sem elds-
neyti hefur verið töluvert í frétt-
unum á undanförnum árum. Eng-
in bylting er í augsýn á því sviði á
næstunni. Eldsneytiskerfi fyrir
fyrirtæki, sem byggjast á vetn-
isbrennslu, eru ákaflega dýr, og
jafnvel þótt bylting ætti sér stað í
geymslu á vetni í formi málm-
hydriða svokallaðra, stendur eftir
sú óþægilega staðreynd, að raf-
greint vetni er einfaldlega allt of
dýrt efni til að nota í „heimskan
og brútal" bruna á sprengihreyfl-
um, sem hafa mesta nýtingu á bil-
inu 20—38% eftir því, hvort um er
að ræða bensínhreyfla (Otto vél-
ar) eða dieselhreyfla (thermal eff-
iciency). Eina raunverulega bylt-
ingin, sem gæti nokkru breytt hér,
er tilkoma vetnis-rafgeymis (fuel
cells), sem nota mætti fyrir
rafknúin farartæki. Enn mun all-
langt í land í þeim efnum.
Prófessor Tobias vid
Berkeley-háskóla
í Kaliforníu
Tobias er prófessor í efnaverk-
fræði og er tekið mark á honum.
Ég heimsótti hann i september
1980. Hann sagði, að Islendingar
skyldu ekki láta sér detta í hug að
reyna að keppa við aðrar þjóðir
með framleiðslu ódýrra efna.
Rafmagn á að nota til að fram-
leiða efnasambönd (chemicals) og
til að auka verðmæti annarra en
ekki til að framleiða eldsneyti.
Rafmagn er framtíðarnotkun
fyrir farartæki. Hann sagði enn-
fremur, að allar nýjar álverk-
smiðjur myndu nota Álcoa-aðferð
eftir tíu ár (1990), en sú aðferð
byggir ekki á súráli eins og verk-
smiðjan í Straumsvík, heldur á
rafgreiningu á AICI3, en það efni
er unnið úr leir, sem finnst mjög
víða um allan heim. íslenskur leir
eins og Búðardalsleir á að vísu lít-
ið skylt við þann leir, sem útlend-
ingar kalla svo.
Þessi aðferð er einnig hag-
kvæmari frá orkusjónarmiði, og
auk þess vinnast ýmsir dýrari
málmar með í leiðinni. Það verður
fróðlegt að fylgjast með því, hvað
áhrif þessi þróun hefur á íslensk-
an áliðnað á næsta áratug. Pró-
fessor Tobias sagði að framleiðsla
kísilmálms væri verkefni fyrir Is-
lendinga svo og framieiðsla á
bróm, klór og joði.
Skýrslur Iðn-
tæknistofnunar
Iðntæknistofnun hefur á undan-
förnum tveimur til þremur árum
gefið út nokkrar skýrslur og er
það mjög þarft framtak. Ein
þeirra er frá 1982 og heitir
„Orkufrek iðnferli — áfanga-
skýrsla". Þar stendur orðrétt í
ágripi skýrslunnar: „Niðurstaðan
er, að sá orkufreki iðnaður, sem
fyrir er í landinu (ál, kísiljárn), sé
hagstæður í þessum samanburði
auk iðnferla, sem frumathugun er
lokið á, á vegum ITÍ og Iðnaðar-
ráðuneytisins, þ.e. framleiðsla á
kísilmálmi, klórati og magnesium.
Einnig koma í ljós aðrir möguleik-
ar, sem áhugavert er talið að gefa
frekari gaum með forathugun, en
þeir eru kísilkarbíð- og kalsíum-
silisíð-framleiðsla. Þar að auki er
lagt til, að frumkönnun, sem hafin
er á framleiðslu mangans, króms,
zinks og kopars, verði lokið. Þá er
lagt til, að titan- og zirkoniumfr-
amleiðsla verði könnuð í tengslum
við magnesiumframleiðslu."
Samkvæmt skilgreiningu, sem
ITÍ notar, er sá framleiðsluiðnað-
ur orkufrekur, sem notar meiri
raforku en 2 kWst á kíló afurðr.
Það má e.t.v. heldur segja, að sá
iðnaður sé raforkufrekur, en það
hugtak skiptir mestu máli í þessu
sambandi. Allar þessar afurðir
eru orkufrekar. Auk þess hefur ve-
rið tekið tillit til flutnings-
kostnaðar hráefnis til landsins og
afurðar úr landi, stofnkostnaður
verksmiðja og markaðsmála, þ.e.
stærðar heimsmarkaðar, verðs á
hráefnum og söluverðs afurða.
Eins og kunnugt er, er fram-
leiðsla á kísilmálmi áformuð á
Reyðarfirði. Hvort einhverjar aðr-
ar afurðir komast í framleiðslu
verður framtíðin að skera úr um. I
flestum tilvikum er orkan ekki
stór kostnaðarliður í framleiðsl-
unni. Það er athyglisvert, að
kostnaður raforku í framleiðslu
magnesiums, kísilmálms og klór-
ats er á bilinu 10—25% af mark-
aðsverði erlendis, og er þá miðað
við rafmagnsverðið 17,5 mill. Þar
sem raforkukostnaður er ekki
hærri en þetta, er augljóst, að
annað óhagræði má ekki vera mik-
ið á Islandi, nema sú vonda staða
sé þegar komin upp, að unnt sé að
keppa á heimsmarkaði vegna lág-
ra vinnulauna á Islandi. Irar hafa
auglýst mikið fjárfestingar-
tækifæri á írlandi, en lág vinnu-
laun þar eru meðal helstu „kosta",
ef svo má að orði komast.
Þegar öllu er á botninn hvolft,
kemur í Ijós, að þekking skiptir
mestu máli en auðlindir minna
máli yfirleitt, þótt í sumum tilvik-
um skipti þær máli samanþer
olíuauðlindir og fiskimið. Þegar
lagt er af stað út í einhverja fram-
leiðslu er hollt að reyna að átta sig
á því, hvað það er í raun og veru,
sem maður ætlar að selja.
I næstu grein verður fjallað um
lífefnaiðnað.
Dr. Jónas Bjarnason er eínarerk-
fræóingur og fyrrrerandi forstjóri
Framleiðslueftirlits sjirarafurða.
Hann er nú deildarrerkfræðingur
á Rannsóknastofnun fiskiðnaðar-
ins og er jafnframt útgáfustjóri
handbókar Hsk rinnslunnar. Hann
hefur tekið þitt í störfum Rann-
sóknarráðs ríkisins um þróun i
ýmsum sriðum íslenzkra atrinnu-
mila í undanfornum irum.
Þýsk Junkers-vél lendir í Reykjavík:
Lufthansa endur-
heimtir gamla
yinnuþjarkinn
ÞÝSK flugvél, af gerðinni Junker
52, lenti á Reykjavíkurflugvelli
að kvöldi jóladags, eftir að bilun
hafði komið upp í hreyflum vélar-
innar skammt vestur af íslandi.
Þrír Bandaríkjamenn voru um
borð í vélinni og voru þeir að
ferja hana frá Bandaríkjunum til
Þýskalands.
Það var um klukkan 21.00 á
jóladagskvöld, að Flugmála-
stjórn barst hjálparbeiðni frá
flugvélinni, sem þá var stödd
skammt undan landi. Hafði bil-
un komið upp í hreyflum vélar-
innar og var beðið um aðstoð
við að leiðbeina vélinni inn til
lendingar á Reykjavíkurflug-
Morgunblaðift/Árni Sæberg.
Clarc Woodard flugmaður í stjórnklefa Junkers-vélarinnar.
Junkers Ju52 á Reykjavíkurflugvelli.
velli. Haft var samband við
Slysavarnafélag íslands og til-
kynningarskylduna, og þremur
togurum, sem staddir voru á
svipuðum slóðum og vélin, var
gert aðvart. Flugmálastjórn
sendi flugvél á móti þýsku vél-
inni og einnig fór þyrla frá
varnarliðinu til móts við vélina.
Hinni þýsku flugvél var síðan
fylgt inn til lendingar á
Reykjavíkurflugvelli og náði
hún að lenda þar heilu á
höldnu. Talið er að hreyflarnir
hafi látið undan síga vegna
kulda og var bilunin ekki al-
varleg. Junker-vélin hélt því
áfram för sinni til Þýskalands
laust eftir hádegi á annan í jól-
um.
Junkers Ju52/3m var fram-
leidd í Þýskalandi á árunum
eftir fyrri heimsstyrjöldina og
var útbreiddasta farþegaflug-
vél millistríðsáranna önnur en
DC 3. Junkerinn var helsta
flugvél þýska flugfélagsins
Lufthansa og margra annarra
evrópskra flugfélaga, en auk
þess fjöldaframleidd fyrir
þýska flugherinn sem sprengju-
flugvél, könnunarvél og her-
flutningavél, og notuð geysi-
mikið sem flutninga- og fall-
hlífaliðsvél í seinni heimsstyrj-
öldinni og meðal annars var
hún notuð í stórum stíl til her-
flutninga í Noregsinnrásinni.
Var hún þá oft kölluð „vinnu-
þjarkur þyska flughersins".
Alls voru smíðaðar 4835 vélar
af þessari gerð og voru til 30
mismunandi gerðir, meðal ann-
ars bátavélar. Vélin sem kom
hér við á jólunum er ein af
fáum Junkersvélum sem eftir
eru, en Lufthansa mun hafa
keypt hana frá Bandaríkjunum
og var verið að ferja hana til
hinna nýju eigenda.