Morgunblaðið - 09.02.1985, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. FEBRÚAR 1985
29
„Sætt með
sönghljóðum“
— eftir Sigurbjörn
Einarsson biskup
Orgel var keypt til Dóm-
kirkjunnar í Reykjavík árið 1840,
hið fyrsta i íslenskri kirkju. íbúar
bæjarins voru þá 896. Ungur mað-
ur, Pétur Guðjohnsen, hafði num-
ið orgelleik í Danmörku. Hann var
ráðinn að Dómkirkjunni, hafði
jafnframt söngkennslu á hendi,
barnakennslu og skrifstofustörf.
Hann hafði ekki ríflegar tekjur af
störfum sínum, en hann olli bylt-
ingu í tónlistarlífi landsins.
Ekki veit ég, hvað fyrsta dóm-
kirkjuorgelið kostaði. Ugglaust
hefur það verið dýrt á mælikvarða
almennra lífskjara þeirrar tíðar.
Vafalaust væri hægt að reikna út,
hve mörg kvartil af trosi hefði
mátt kaupa handa þurrabúðar-
fólki fyrir andvirði orgelsins, ef
einhver vildi skemmta sér eða
ergja sig yfir slíkum útreikning-
um. Hitt vita allir, að þeir pen-
ingar hefðu ekki farið í þá aska,
þótt ekkert orgel hefði verið keypt,
enda hefðu þeir hrokkið skammt
til umbóta á högum landsmanna.
Þeir skiluðu hins vegar miklum
vöxtum í bú íslenskrar menningar
og þeirra nýtur þjóðin enn í dag.
Þegar Páll ísólfsson kom heim
frá námi erlendis, þar sem hann
átti allra kosta völ sem listamað-
ur, varð hann fyrst organleikari
við Fríkirkjuna í Reykjavík, síðan
dómorganisti um langt skeið.
Framtakssamir og stórhuga menn
söfnuðu og vörðu fé til þess, að
báðar kirkjur eignuðust ný orgel,
sem að vísu voru ekki sambærileg
við þau hljóðfæri utanlands, sem
höfuðsnillingar á borð við dr. Pál
höfðu til afnota, en þau voru samt
mikil, vönduð og dýr miðað við al-
mennan efnahag bæjarbúa í þann
tíð.
Ekki urðu menn fátækari hér í
höfuðstaðnum við það að verja fé
til svo „hégómlegra" hluta. Það
hefði hins vegar orðið stórt tap, ef
Páll fsólfsson hefði aldrei hér-
lendis haft aðstöðu til að neyta
hæfileika sinna og landsmenn far-
ið á mis við að njóta þeirra.
Þegar á allt er litið hefur það
haldið lífinu í þessari þjóð, að hún
mat menningu nokkurs og lét eftir
sér að eyða fé og orku til þess að
afla fanga, sem verða ekki étin og
gengu ekki heldur til þurrðar, þau
urðu innlegg í þann reikning, sem
gerði íslendinga hlutgenga, viður-
kennda og virta sem andlega
mannaða þjóð.
Líklega hafa einhverjir séð
ofsjónum yfir þeim mörgu kálf-
skinnum, sem Flateyjarbók var
letruð á og aðrar bækur fornar og
dýrmætar. Auðvelt er að meta
Guðbrandsbiblíu til kýrverða. En
það mat hrekkur skammt og sé
gildi hennar umreiknað með bú-
nytjar í huga, eru forsendur fyrir
sliku bókhaldi næsta fávíslegar.
Það sjá væntanlega flestir.
Hóladómkirkja var reist á fá-
tækri tíð. Einhverjir knurruðu,
þegar hún var í smíðum, þótti illa
varið fé og erfiði. Þegar hún var
komin upp, sagði vitur maður,
Sveinn lögmaður Sölvason: „Sú
varð raun á, að allir bændur stóðu
jafnréttir og myndu ei hafa verið
ríkari, þó engu hefðu til kirkjunn-
ar kostað." Nú hafa víst flestir
vitsmuni til að skilja, að ísland
væri talsvert fátækara, ef það ætti
ekki þennan helgidóm.
Löngum er það svo, að góðu
verkin sæta gagnrýni úr einhverj-
um áttum, þegar hafin eru og unn-
in. Menn þakka þau því betur síð-
ar meir.
Það er segin saga, að þegar fitj-
að er upp á einhverju mikilvægu
málefni og höfðað til skilnings og
liðveislu um að hrinda því fram,
þá upphefjast raddir um það, að
nær væri að gera annað.
Hjálparstarf kirkjunnar hefur
átt samúð að mæta og notið
drengilegs stuðnings. Þeir, sem
hófu það starf og komu þvi á fót,
mega þó muna það, að þeir fengu
orð í eyra á stundum: Hér væri
verið að safna og eyða fjármunum
á annan veg en verá ætti, það væri
nær að sinna innlendum þörfum,
hlynna að sjúkum og snauðum hér
á landi.
Hjálparstofnun kirkjunnar hef-
ur samt fengið byr með þjóðinni,
þrátt fyrir slíkar hjáróma raddir.
Starf hennar hefur orðið veiga-
mikill þáttur í þjóðarvakningu um
skyldur við fjarlægt fólk í mikilli
neyð. Hefur sú vakning gert menn
blindari á mein og þarfir heima-
fyrir? Því er örugglega öfugt farið.
Þeir bitar, sem héðan fara til þess
að bjarga einhverjum frá hung-
urdauða, eru ekki frá neinum
teknir, enda litlir molar af stóru
nægtaborði. En þegar hjálparhug-
ur vaknar og virkjast, vex mann-
dómur og það er góður ábati fyrir
þjóð.
Ekki man ég til þess, að annað
fyrirtæki hafi sætt stærri og tíð-
ari ámælum en Hallgrimskirkja í
Reykjavík og þá oftast með þeim
röksemdum, að verið væri að
beina fjármunum frá brýnum
verkefnum á sviði mannúðarmála,
nær að segja að stela peningum
frá bágstöddu fólki.
Þetta er að miklu leyti liðin
saga nú. Nöldur og bannsöngvar
hafa ekki hrinið á kirkjunni og nú
Sigurbjörn Einarsson
er hún viðurkennd höfuðprýði
borgarinnar. Það er og flestum
ljóst, að innri búnaður þessa veg-
lega húss þarf að fullnægja fyllstu
listrænum kröfum. Það er ótví-
rætt metnaðarmál og menningar-
nauðsyn. Sú tillaga, sem Guðrún
Helgadóttir og fleiri þingmenn
hafa flutt á Alþingi um myndar-
legan, opinberan stuðning til þess
að svo megi verða, lýsir skilningi á
þessu meðal forustumanna í þjóð-
málum og þeir þurfa að verða var-
ir við þann hljómgrunn, sem fyrir
hendi er með almenningi.
Um líkt leyti og þetta merkilega
frumkvæði alþingismanna varð
kunnugt, kynntu nokkrir áhuga-
menn það áform, sem þeir höfðú
gengið með um sinn, að gangast
fyrir fjársöfnun til kaupa á hæfi-
legu orgeli handa Hallgríms-
kirkju. Það var skáldið Knut öde-
gárd, forstjóri Norræna hússins,
norskur en einn hinn besti íslend-
ingur jafnframt, sem átti hug-
myndina. Hallgrimskirkja er
landskirkja og ber að gegna stóru
hlutverki í alþjóðarþágu. Öll gerð
hennar miðast við það frá upphafi
og þegar hún nálgast nú það lang-
þráða takmark að verða fullbúin
til þjónustu sinnar, má síst slá af
kröfum um búnað hennar, er sam-
svari ytra útliti og ætlunarverki.
Hún hefur öll skilyrði til þess að
verða musteri, þar sem listræn
gáfa þjóðarinnar fær athvarf,
vettvang og örvun. Orgel við henn-
ar hæfi er burðarþáttur í því efni.
Hér er ekki um að ræða neitt
gífurlegt átak né neina óeðlilega
stórmennsku. Einstaklingum er
gefinn kostur á því að eignast eina
nótu hver um sig í lofgjörð þjóðar-
innar í þessu musteri. Ef talað er
um metnaðarmál, mætti taka mið
af því, sem gerðist hér árið 1840 í
því litla þorpi, sem þá kúrði í
kvosinni hjá Dómkirkju íslands,
og það mætti líka minnast stór-
mannlegra átaka á sama sviði hér
í Reykjavík síðar og víðar á land-
inu. Þó að kaupverð boðlegs orgels
í Hallgrímskirkju kunni að nálg-
ast það að samsvara veltunni i
öldurhúsum borgarinnar um eina
helgi, þá ætti það varla að ganga
nærri samvisku þeirra, sem vand-
látir eru um meðferð á peningum.
Það fólk, sem telur þessa fjár-
söfnun sérstök svik við hungraða
þjóð í Afríku, hefur þess háttar
þankagang, að hans verður það
sjálft að fá að njóta í friði meðan
það bíður eftir betri heilsu. Hitt
skilja margir og er það vel, að öll
okkar mettun og lífskröfur og gír-
ugheit í þessum heimshluta eru
hrópandi rökleysur. Þær verða
ekki leiðréttar með neinum barna-
skap. Og það er skylda okkar, bæði
við eigin þjóð og aðrar, að hlynna
að göfgandi, menningarlegri hugs-
un í þessu landi. Sé leitað að hugs-
unarlausu eða saknæmu óhófi og
bruðli blasir annað fremur við
heilskyggnum augun en fórnirnar
í þjónustu þeirrar skyldu.
Sætt með sönghljóðum
sigurvers bjóðum
Guði föður góðum,
sem gaf lífið þjóðum.
Svo kvað Hallgrímur í Bárðar-
helli. Það verða innan tíðar sungin
sigurvers í kirkjunni hans. Gott
verður hverjum, sem þar á sína
rödd og tón.
„Bronsið hentar mínum
skúlptúrhugmyndum vel“
Morgunblaðið/Ól.K.M.
Ilelgi G&ason myndhöggvari með Róða, myndverk, sem gert var í tilefni af
— segir Helgi
Gíslason
myndhöggvari,
sem opnar
sýningu í dag
HELGI Gíslason myndhöggvari
opnar sýningu á verkum sínum í
Listmunahúsinu við Lækjargötu í
dag.
Á sýningunni eru 26 mynd-
verk úr bronsi og kopar gerðar
á árunum 1984 og 1985. Helgi
beitir ævafornri aðferð við gerð
myndverka sinna, eins og kem-
ur fram á kynningarmyndbandi
um listamanninn og hans
vinnuaðferðir, sem sýnt er á
sýningunni.
„Ég kynntist þessari aðferð
fyrst lítillega í Svíþjóð þegar ég
var þar við nám,“ sagði Helgi.
„Seinna dvaldi ég um tíma í
Gautaborg og tileinkaði mér
þessa aðferð frekar, en hún býð-
ur upp á mikla möguleika, því
hægt er að fara með málminn
eins og mjúkt efni þegar hann
ter bræddur. öll form verða
mýkri þrátt fyrir að unnið sé úr
málmi. Bronsið hentar auk þess
mínum skúlptúrhugmyndum
vel.“
kirkjuustasyningu 1983.
Helgi stundaði nám við
Myndlista- og handíðaskóla ís-
lands 1965—1969 og í frjálsri
myndlistadeild 1969—1970. Frá
1971—1976 var hann við Val-
ands konstskola í Gautaboorg.
Þetta er þriðja einkasýning
Helga en hann sýndi í Norræna
húsinu 1977 og á Kjarvalsstöð-
um 1983. Hann hefur auk þess
tekið þátt í fjölda samsýninga
heima og erlendis frá 1970.
Helgi hlaut 6 mánaða starfs-
laun 1984.
Sýningunni lýkur 24. febrúar.
Dómsmálaráðherra skipar nefnd:
Hraðað verði með-
ferð skatta-
og efnahagsbrota
DÓMSMÁLARÁÐHERRA hefur að tillögu réttarfarsnefndar og fleiri
aðila skipað nefnd til þess að gera tillögur um hraðari og skiivirkari
meðferð skatta- og efnahagsbrota í dómskerfinu.
í nefndinni eiga sæti: Þor-
steinn Geirsson, ráðuneytis-
stjóri, formaður, Þórður
Björnsson, ríkissaksóknari,
Gunnlaugur Briem, yfirsaka-
dómari, Garðar Valdimarsson,
skattarannsóknarstjóri, og
Hallvarður Einvarðsson, rann-
sóknarlögreglustjóri. Ritari
nefndarinnar er Þorsteinn A.
Jónsson, deildarstjóri í dóms-
málaráðuneytinu. Nefndin skal
hraða störfum sínum og skila
áliti eigi síðar en 1. mars nk.,
þannig að afgreiða megi laga-
frumvarp um það efni á því Al-
þingi er nú situr.
í fréttatilkynningu frá
dómsmálaráðuneytinu um
þetta mál segir m.a.:
„Að undanförnu hefur að til-
hlutan dómsmálaráðherra far-
ið fram athugun á ferli skatts-
vika- og efnahagsbrota í dóms-
kerfinu, allt frá því að kæra
kemur fram um meint brot og
þar til endanlegur dómur fell-
ur. Ljóst er, að mál af þessu
tagi hafa í ýmsum tilvikum
dregist meira en góðu hófi
gegnir og liggja til þess ýmsar
orsakir. Mál þessi eru mörg
mjög flókin og umfangsmikil
og reynir mjög á sérþekkingu
m.a. á skatta- og bókhaldslög-
um við rannsókn, meðferð
þeirra og úrlausn. Fjöldi kæru-
og sakamála af öllu tagi hefur
farið vaxandi undanfarin ár og
mikið vinnuálag er á þeim
embættum, sem um málin
fjalla. Að mati dómsmála-
ráðherra ber brýna nauðsyn til
að meðferð skatta- og efna-
hagsbrota í dómskerfinu verði
hraðað svo sem kostur er. Því
hefur ríkisstjórnin ákveðið, að
settar verði á fót sérstakar
deildir við embætti ríkissak-
sóknara og við Sakadóm
Reykjavíkur, þar sem meðferð
þessara mála fái forgang, eða á
annan hátt komið á þeirri skip-
an, er tryggi greiðan framgang
þessara mála.“