Morgunblaðið - 09.02.1985, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. FEBRÚAR 1985
Þroskarannsóknir
í íslenskum skólum
— eftir Margréti
Þorvaldsdóttur
Örar breytingar hafa orðið í
þjóðfélaginu síðustu áratugina. í
kjölfar þessara breytinga hafa
komið fram vandamál sérstaklega
meðal barna og unglinga. Mörg
þessara vandamála eiga sér að-
draganda, þó er sem þau komi að-
standendum barna og fræðurum
ætíð á óvart. Ástæðan fyrir því er
án efa sú, að oft skortir þekkingu
á hvað veldur. Ein leið sem farin
er í leit orsakavalda eru kannanir
á þroskaferli barna. Þær hafa oft
getað gefið vísbendingu um ör-
lagaríkar hindranir og áhrif sem
börn verða fyrir á mótunarskeiði
sínu. Slíkar kannanir eru fram-
kvæmdar víða erlendis með mjög
jákvæðum árangri.
Hér á landi hafa rannsóknir á
þroskaferli íslenskra barna verið í
gangi frá árinu 1976 eða í tæp 9 ár.
Þær hafa verið framkvæmdar á
vegum Max Planch-vísindastofn-
unarinnar undir stjórn dr. Wolf-
gangs Edelsteins í samvinnu við
Pélagsvísindadeild Háskóla ís-
lands. Einnig hafa prófessorarnir
Sigurjón Björnsson og Guðný
Guðbjörnsdóttir tekið þátt í rann-
sókninni. Athyglisverðar upplýs-
ingar hafa nú þegar komið fram í
rannsókninni og er nauðsynlegt að
þær fái umræðu í þjóðfélaginu.
Rannsóknir þessar eru að vissu
leyti framhald af rannsóknum
próf. Sigurjóns Björnssonar á
börnum í Reykjavík á sjöunda
áratugnum. Niðurstöður þeirra
rannsókna birtust í bókinni „Börn
í Reykjavík". f þeirri rannsókn
kom m.a. fram, að börn skiptust í
nokkuð afmarkaða hópa eftir
starfsstétt foreldra, hvað greind-
arstig, námsárangur og ýmis per-
sónueinkenni snertir. Vakti sú
niðurstaða spurningu um það og
að hvaða leyti vitsmunaþroski ein-
staklings mótist af félagslegum
aðstæðum, en í þroskarannsókn-
inni er meðal annars leitað svara
við þeirri spurningu. f niðurstöð-
um sem þegar eru fengnar, kemur
fram að sterk fylgni er á mati
kennara á getu nemenda til náms,
álitsmati sem hann gefur á fyrstu
dögum skólans og námsárangri
nemenda í 12 ára bekk — þó þeir
hafi allir skipt um kennara, og sumir
oft — eða farið í annan skóla i
þessu 6 ára tímabili.
Þessi niðurstaða vekur spurn-
ingu um það, að hve miklu leyti
skólinn stuðlar að getu þeirra
barna sem ekki koma með hana úr
föðurhúsum. Þroskarannsóknin er
m.a. hönnuð til að leita svara við
þessari mikilvægu hagnýtu spurn-
ingu, sagði dr. Wolfgang í viðtali
er rætt var við hann um þroska-
rannsóknir í íslenskum skólum.
Dr. Wolfgang var fyrst spuróur
um hagnýtt gildi þroskarannsókna.
„Þroskarannsóknir eru fyrst og
fremst gerðar sem grunnrann-
sóknir, vegna fræðigildis slíkra
rannsókna. Lýsing á þroskaferli er
enn furðu ónákvæm og gætir jafn-
vel mótsagna í ýmsum grundvall-
aratriðum. Kemur þar til meðal
annars, að langtímarannsóknir
eru fátíðar, enda dýrar og fyrir-
ferðarmiklar, og eru þá oftast örfá
einkenni könnuð.
Þessi rannsókn sem nær yfir öll
grunnskólaárin er sennilega eins-
dæmi. f henni er tekin fyrir kerf-
isbundin kortlagning á þroskaferl-
inum sem tekur til vitsmunasviðs,
samskipta- eða félagsþroska og
persónuleikans, svo og tengslanna
á milli þeirra. Loks er ætlunin að
bera saman þroskaleiðir ólíkra
hópa.
Samt geta slíkar rannsóknir
verið gagnlegar og hagnýtar. Klín-
iskt mat á þroskaferlinum svo og
margháttuð ráðgjöf til foreldra
barna og ekki síst til kennara, er
háð því að menn viti um eðlilegar
þroskabrautir barna. Markviss
þroskahjálp er nauðsynleg á miklu
fleiri sviðum en þar sem erfiðleik-
ar eru fyrir hendi. Rannsóknir
eins og þær sem við fáumst við,
eiga að koma skólanum að gagni.
Samkvæmt lögum á grunnskólinn
að vinna að þroska einstaklings.
Hugmyndir um þetta eru á reiki
og oft næsta óljósar. Við vonumst
til að vita betur um þroskabundn-
ar forsendur námsárangurs — um
tengsl á milli náms og þroska og
hlut skólans í þroskanum, og um
þroskaerfiðleika sumra barna,
þegar rannsókninni lýkur.“
Hver voru tildrög þroskarann-
sóknarinnar?
„Þroskarannsóknin hófst árið
1976 eða fyrir 9 árum. f henni tóku
þátt 186 börn, úr Reykjavík og
þremur byggðarlögum úti á landi;
úr sveit, frá fiskiþorpi, og frá
þjónustu bæjarfélagi. Rannsóknin
hófst þegar börnin voru 7 ára,
henni var haldið áfram þegar
börnin voru 8 og 9 ára, síðan er
þau voru 12 ára og að síðustu nú er
þau eru 15 ára. Gagnasöfnun er nú
á lokastigi.
Rannsókn á einstaklingum var
skipt í þrjú megin svið.
Þau eru:
ViLsmunaþroski, eða hæfileiki til
að hugsa skipulega.
Samskiptaþroski. eða hæfileikinn
til að setja sig í annarra spor,
skilja sjónarhorn annarra og
leggja siðferðilegt mat á ýmis
mannleg vandamál.
Tilfinninga og persónuþroski, sem
lýsir ýmsum skapgerðareigin-
leikum barnanna og aldurs-
bundnum breytingum á þeim.
Hvernig eru þessir þættir þrosk-
ans skilgreindir og metnir?
„Við erum að reyna að skilja
sambandið milli þessara þátta í
þroskanum," sagði dr. Wolfgang,
„og þá ekki síst hvort ákveðið
þroskastig t.d. rökþroski sé for-
senda framfara á öllum sviðum.
Til dæmis hafa verið settar fram
fræðilegar tilgátur um það, að
ákveðið stig vitsmunaþroskans sé
nauðsynleg forsenda þess að geta
sett sig í spor annarra og tekið
sjónarhorn þeirra, og sé það for-
senda þess að geta lagt óeigin-
gjarnt siðgæðismat á mannlegar
gjörðir. Á hinn bóginn eru uppi
margháttaðar tilgátur um áhrif
tilfinningalegs misvægis, t.d.
sterks kvíða á rökferlið.
Upplýsingar sem við höfum
safnað, gera okkur kleift að kanna
hvernig þessu er farið 1 raun,
hvort tilgátan stenst — hvort um
víxláhrif er að ræða, hvort
reynsla, uppeldi eða umhverfi
skiptir máli — og hvernig þá og
þar fram eftir götunum.
Af því má ráða, hvort hægt er
að hafa vísvitandi áhrif á þroska-
ferlið t.d. með hnitmiðaðri
kennslu, eða með námsskipan sem
vekur spurningar hjá börnum og
hvetur þau í leit að svörum.
Eins og menn vita, þá er þetta
talsvert deiluefni meðai fullorð-
inna. Það eru staðhæfingar um
gildi staðreyndanáms annars veg-
ar og leitarnáms hins vegar."
Geta foreldrar og kennarar örvað
þroskann — og þá hvernig?
„Þroskasálfræðingurinn Piaget
telur að börn þurfi að reka sig á
veruleikann og mótsagnir hans til
að taka framförum vitsmunalega.
Þegar þau reyni að koma skipu-
legu formi á reynsluna og greiða
úr flækjunni neyðast þau til að
hverfa frá sjálfhverfu (sérhyggju)
sjónarhorni sínu og læri að taka
tillit til annarra sjónarhorna —
og að samanburðurinn muni leiða
til réttari myndar af raunveru-
leikanum.
Ef þessi tilgáta stenst er hægt
að hlúa að þroska með námsskip-
an og kennsluaðferðum. Raunar
vitum við að árangursríkt nám fer
fram á þennan hátt að hluta. Þeir
sem vilja hverfa aftur til hefð-
bundinnar námsskipunar („stað-
reyndanáms") virðast ekki gera
sér grein fyrir þeim rökum sem
mæla með virku leitarnámi, sem
menn vilja kalla fúsk og leiki. Tök-
um dæmi af skák: Menn læra að
tefla og ná færni í skák með því að
ávinna sér reynslu af leiknum
jafnframt því að iæra að taka
sjónarhorn sífellt til greina."
Undanfarin ár hefur sú stefna ríkt
hér, að börn skuli koma í forskóla
án þess að þekkja stafina eða kunna
að lesa. Því hefur verið haldið fram,
BIBLÍDDAGIJR1985
Á ÁRIÆSKINMAR Sunnudagur 10. Febrúar
Við guðsþjónustur í kirkjum landsins — svo og á kvöldsamkomum
kristilegu félaganna og og safnaðanna — verður að venju á Biblíudag-
inn tekið á móti gjöfum og framlögum til starfs Hins ísl. Biblíufélags
heima og erlendis á vegum Sameinuðu Biblíufélaganna (United Bible
Societies), sem HÍB hefur átt aðild að í ein 40 ár. í kirkjum þar sem
ekki verður messað á Biblíudaginn verður gjöfum til HÍB veitt við-
taka á næsta guðsþjónustudegi.
DÓMKIRKJAN: Laugardag:
Barnasamkoma i kirkjunni ki.
10.30. Sr. Agnes M. Siguröar-
dóttir. Sunnudag: Messa kl.
11.00. Sr. Hjalti Guömundsson.
Messa kl. 2.00 og vænzt er þátt-
töku fermingarbarna og foreldra
þeirra. Börnin flytja bænir og
ritningartexta. Sr. Þórir Steph-
ensen. Dómkórinn syngur, org-
anleikari Marteinn H. Friöriks-
son.
ÁRBÆJARPRESTAKALL.
Barnasamkoma i safnaöarheimili
Árbæjarsóknar kl. 10.30. Guös-
þjónusta í safnaðarheimilinu kl.
2.00. Organleikari Smári Ólason.
Tekiö á móti gjöfum til Hins ísl.
biblíufélags. Kirkjukaffi á vegum
kvenfélags Árbæjarsóknar eftir
messu. Miövikudagur, fyrir-
bænastund í safnaðarheimilinu
kl. 10.30. Sr. Guömundur Þor-
steinsson.
ÁSKIRKJA: Barnaguösþjónusta
kl. 11.00. Messa kl. 2.00. Sr.
Þórsteinn Ragnarsson prédikar.
Sr. Árni Bergur Sigurbjörnsson.
BREIÐHOLTSPREST AKALL:
Barnaguðsþjónusta kl. 11.00.
Messa kl. 14.00 i Breiöholts-
skóla. Sr. Lárus Halldórsson.
BÚST AÐAKIRK JA: Barnaguös-
þjónusta kl. 11.00. Sr. Solveig
Lára Guömundsdóttir. Guös-
þjónusta kl. 14.00. Organleikari
Guöni Þ. Guðmundsson. Aöal-
fundur Kvenfélags Bústaðakirkju
mánudagskvöld kl. 20.30. Æsku-
lýösfundur þriöjudagskvöld kl.
20.00. Félagsstarf aldraöra miö-
vikudag kl. 2—5. Sr. Ólafur
Skúlason.
DIGR ANESPREST AK ALL:
Barnasamkoma í safnaöarheimil-
inu viö Bjarnhólastíg kl. 11.00.
Guösþjónusta í Kópavogskirkju
kl. 2.00. Biblíulestur í safnaöar-
heimilinu fimmtudagskvöld kl.
20.30. Sr. Þorbergur Kristjáns-
son.
ELLIHEIMILIÐ GRUND: GuöS-
þjónusta kl. 10.00. Sr. Lárus
Halldórsson.
FELLA- OG HÓLAPRESTA-
KALL: Laugardag: Barnasam-
koma í Hólabrekkuskóla kl.
14.00. Sunnudag: Barnasam-
koma í Fellaskóla kl. 11.00. Guö-
sþjónusta í Menningarmiðstöö-
inni viö Geröuberg kl. 14.00. Sr.
Kristján Búason prédikar. Sr.
Hreinn Hjartarson.
FRÍKIRKJAN í REYKJAVÍK:
Barnaguösþjónusta kl. 11.00.
Guöspjallaiö í myndum. Barna-
sálmar og smábarnasöngvar. Af-
mælisbörn boöin sérstaklega
velkomin. Sunnudagspóstur
handa börnunum. Framhalds-
saga. Viö hljóöfæriö Pavel Smid.
Sr. Gunnar Björnsson.
GRENSÁSKIRKJA: Barnasam-
koma kl. 11.00. Messa með alt-
arisgöngu kl. 14.00. Tekiö á móti
gjöfum til Biblíufélagsins. Organ-
leikari Árni Arinbjarnarson. Aöal-
fundur Kvenfélags Grens-
ássóknar mánudagskvöld kl.
20.30. Æskulýösstarf föstudag
milli kl. 5 og 7. Sr. Halldór S.
Gröndal.
HALLGRÍMSKIRKJA: Laugardag
9. febr. kl. 10.00, samvera ferm-
ingarbarna. Félagsvist kl. 3.00.
Sunnudag: Barnasamkoma og
messa kl. 11.00. Sr. Kjartan
Jónsson kristniboöi préd. Sr.
Ragnar Fjalar Lárusson. Messa
kl. 2.00 fyrir heyrnarskerta og
aöstandendur þeirra. Sr. Miyakó
Þóröarson. Kvöldmessa kl. 5.00.
ihugun, altarisganga. Sr. Karl
Sigurbjörnsson. Þriöjudag, fyrir-
bænaguösþjónusta kl. 10.30,
beöiö fyrir sjúkum. Fimmtudag,
14. febrúar, opiö hús fyrir aldr-
aöa kl. 14.30.
LANDSPÍTALINN: Guösþjónusta
kl. 10.00. Sr. Karl Sigurbjörns-
son.
HÁTEIGSKIRKJA: Barnaguös-
þjónusta kl. 11.00. Sr. Tómas
Sveinsson. Messa kl. 2.00. Sr.
Arngrímur Jónsson.
KÁRSNESPRESTAKALL:
Óskastund barnanna kl. 11.00.
Söngur — sögur — leikir. Guös-
þjónusta kl. 14.00. Prédikun Ei-
ríkur Stefánsson kennari. Organ-
leikari Jón Stefánsson. Kl. 15.00
fundur um húsnæöismál aldr-
aöra í sókninni. Sóknarnefndin.
LAUGARNESKIRKJA: Barna-
guösþjónusta kl. 11.00. Messa
kl. 14.00. Biblíudagurinn. Mar-
grét Hróbjartsdóttir safnaðar-
systir prédikar. Sigríöur Maria
Guöjónsdóttir syngur einsöng.
Mánud. 11. febr. fundur fyrir for-
eldra og forráöamenn ferming-
arbarnanna kl. 20.00 í nýja safn-
aöarheimilinu. Þriðjud. bæna-
guösþjónusta kl. 18.00. Sr. Jón
Dalbú Hróbjartsson.
NESKIRKJA: Laugardag: Sam-
verustund aldraöra kl. 16.00.
Þorrahátíö. Alþingismennirnir
Helgi Seljan og Karvel Pálmason
flytja gamanmál viö undirleik
Siguröar Jónssonar tannlæknis.
Frú Hrefna Tynes stjórnar sam-
kvæmisleikjum. Fjöldasöngur.
Reynir Jónasson leikur gömlu
góöu lögin á harmonikku. Mat-
argestir eru beönir aö tilkynna
þátttöku sina í síma 16783 milli
kl. 11 og 12 í dag, laugardag. Sr.
Frank M. Halldórsson. Sunnu-
dag: Barnasamkoma kl. 11.00.
Sr. Guömundur Óskar Ólafsson.
Guösþjónusta kl. 14.00. Sr.
Frank M. Halldórsson. Mánudag:
Æskulýösstarf kl. 20.00. Miöviku-
dag: Bænamessa kl. 18.20. Sr.
Frank M. Halldórsson. Fimmtu-
dag: Biblíulestur kl. 20.00. Sr.
Guömundur Óskar Ólafsson.
SELJASÓKN: Barnaguösþjón-
usta í Ölduselsskóla kl. 10.30.
Barnaguösþjónusta í íþróttahúsi
Seljaskólans kl. 10.30. Guös-
þjónusta Ölduselsskóla kl. 14.00.
Ólafur Jóhannsson skólaprestur
prédikar. Æskulýðskór KFUM og
K syngur. Þriöjudag 12. febr.,
fundur i Æskulýösfélaginu Sela,
Tindaseii 3 kl. 20.30. Aðalfundur.
Fimmtudag 14. febr. fyrirbæna-
samvera Tindaseli 3, kl. 20.30.
Sóknarprestur.
SELTJARNARNESSÓKN:
Barnasamkoma í sal Tónlistar-
skólans kl. 11.00. Sóknarnefnd-
in.
DÓMKIRKJA Krists konungs,
Landakoti: Lágmessa kl. 8.30.
Hámessa kl. 10.30. Lágmessa kl.
14. Rúmhelga daga er lágmessa
kl. 18 nema á laugardögum, þá
kl. 14.
FELLAHELLIR: Kaþólsk messa
kl. 11.
HVÍT ASUNNUKIRK JAN FiTa-
delfía: Sunnudagaskóli kl. 10.30.
Almenn guösþjónusta kl. 20.
Ræöumaður herra biskup Pétur
Sigurgeirsson. Fórn til Biblíufé-
lagsins.
KIRKJA Óháöa safnaöarins:
Messa kl. 14. Sr. Baldur Krist-
jánsson.
KFUM ft KFUK, Amtmannsstíg,
2b: Almenn samkoma kl. 20.30.
Dr. Sigurbjörn Einarsson biskup
talar. Ingibjörg og Arild syngja.