Morgunblaðið - 13.03.1985, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, MIDVIKUDAGUR 13. MARZ 1985
21
armannvirkjanna á Kolaskaga
breytir Finnmörk litlu þar um.
Tilkoma eldflauga og kjarnorku-
vopna hefur gjörbreytt öllu mati
manna á yfirvofandi árásar-
hættu.
Frá lokum seinni heimsstyrj-
aldarinnar hafa Sovétmenn
ítrekað lýst áhyggjum sínum
vegna hernaðaruppbyggingar í
Norður-Noregi, sem Norðmenn
hafa leyft í þeim tilgangi að und-
irstrika gildi aðildar þeirra að
Atlantshafsbandalaginu. Á hinn
bóginn hefur varfærni einkennt
uppbyggingu . herafla Norð-
manna og þátttöku þeirra í ýms-
um aðgerðum á vegum banda-
lagsins m.a. sameiginlegum her-
æfingum. Þannig hafa Norð-
menn viljað sýna Sovétmönnum
fram á að ótti þeirra sé ástæðu-
laus.
Breytt mat Svía
Skrif Berners bera þess merki
að hann skilur þau sjónarmið
sem liggja til grundvallar örygg-
isstefnu Norðmanna. Um alda-
raðir hefur utanrfkisstefna og
hernaðaruppbygging Svía
mótast af nærveru risans austan
Eystrasalts. Svíar hafa nú í
auknum mæli skipað sér á bekk
með löndunum í norðri og vestri
og er þetta nýjung í sænskum
stjórnmálum. Svíar meta núver-
andi stöðu alþjóðamála á þann
veg að nýjar ógnir steðji að ör-
yggi Norðurlanda. Til marks um
þetta eru landhelgisbrot sov-
éskra kafbáta og aukinn við-
búnaður Sovétmanna á Kola-
skaga.
Varfærni
Ef takast á að draga upp heil-
steypta mynd af stefnu Sovét-
manna gagnvart Norðurlöndum
verður að taka tillit til mismun-
andi aðstöðu einstakra landa.
Einkum verður að huga að land-
fræðilegri staðsetningu, sögu og
grundvelli öryggisstefnu ríkj-
anna. örjan Berner telur að al-
mennt hafi stefna Sovétmanna
gagnvart Norðurlöndum ein-
kennst af meiri varfærni en
stefna þeirra gagnvart öðrum
ríkjum. Sem dæmi um þetta má
benda á Finnland annars vegar
og Eystrasaltslöndin hins vegar.
Berner álítur að Sovétmenn vilji
ekki að stefna þeirra gagnvart
Svíum verði til þess að Svíar taki
upp aukna samvinnu á sviði ör-
yggismála við löndin í vestri.
Spyrja má hvort landhelgisbrot
kafbátanna auki ekki einmitt
líkurnar á einhvers konar sam-
vinnu. Berner telur að stefna
Sovétmanna gagnvart Noregi,
Danmörku og íslandi mótist af
aðild þessara ríkja að Atlants-
hafsbandalaginu og samvinnu
þeirra, Bandaríkjamanna og
Vestur- Þj óðverj a.
Sovétmenn hafa einkum stefnt
að því að einangra Danmörku,
Noreg og ísland frá NATO.
Markmið Sovétmanna hefur ver-
ið að fá þessi ríki til að taka upp
einangraða hlutleysisstefnu.
Þessu markmiði hefðu þeir ef til
vill getað náð með því að beita
fagurgala og blekkingum í stað
þess að beita pólitískum þrýst-
ingi. Kremlverjar virðast ekki
hafa gert sér fulla grein fyrir
þessu.
Viðbrögð Norðurlanda
Vegna þess að Sovétríkin eru
stórveldi í nágrenni Norður-
landa hafa ráðamenn þar eystra
löngum hlutast til um innanrík-
ismál landanna, hafa þeir talið
það þjóna hagsmunum sinum.
Þeir hafa leitað eftir vinsam-
legri samskiptum við Finna og
Svía, en jafnframt varað Norð-
menn við að dragast inn í hern-
aðaráætlanir Bandaríkjamanna.
Örjan Berner telur að þetta
bendi til að Sovétmenn hafi auk-
ið herstyrk sinn og samfara því
hafi sjálfstraust þeirra aukist.
Hann vitnar til orða Molotovs,
sem var utanríkisráðherra Sov-
étríkjanna á styrjaldarárunum:
Utanríkisstefna Sovétríkjanna
verður að mótast í samræmi við
aukinn styrk herafla þeirra.
Þrátt fyrir þetta telur Berner
að Sovétmenn muni í grundvall-
aratriðum sætta sig við núver-
andi stöðu mála á Norðurlönd-
um. Að hans mati mun draga úr
ásælni Sovétmanna ef ríki Norð-
urlanda spyrna nógu kröftuglega
gegn henni. Þetta gefur tilefni
til nokkurrar bjartsýni. Svo
lengi sem Norðurlönd standa
föst fyrir og vísa á bug sérhverri
viðleitni Sovétmanna til að hafa
afskipti af málefnum landanna
mun verða áframhald á farsælli
utanríkisstefnu þeirra.
Arne Olav Brundtland er sér-
frædingur í öryggis- og afropnun-
armálum rið Norsku utanríkis-
stofnunina. Hann er ritstjóri
tímaritsins Internasjonal Poli-
tikk.
Morgunblaöið/Garðar R. Árnason
Innri þéttleiki mismunandi hvítkálsafbrigða borinn saman í tilraun. í flestum tilvikum fara saman hagsmunir
framleiðenda og neytenda, eins og þessi tilraun ber glöggt vitni.
„Veðurbætandi aðgerðir eru
fljótar að borga sig hjá bændum“
— Segir Sigurður Þráinsson, kennari
við Garðyrkjuskólann, sem sér um úti-
matjurtatilraunir við skólann
VID Garðyrkjuskóla ríkisins að Reykjum í Ölfusi eru gerðar tilraunir á sviði
útimatjurtaræktar, m.a. afbrigðaprófanir og athuganir á veðurfarsbætandi
aðgerðum. Tilraunir á þessu sviði eru einnig gerðar á Korpu á vegum
Rannsóknastofnunar landbúnaðarins og við Bændaskólann á Hvanneyri.
Þegar blaðamenn Mbl. heimsóttu Garðyrkjuskólann á dögunum var m.a.
rætt við Sigurð Þráinsson kennara, sem hefur umsjón með þessum tilraun-
um.
„Við val á tilraunaverkefnum er
þess gætt að eyða hvorki fé né
fyrirhöfn í að athuga hluti ef ætla
má að erlendar tilraunaniðurstöð-
ur geti átt við hér,“ sagði Sigurður
þegar hann var beðinn að segja
frá tilraununum. „Dæmi um slík
verkefni eru t.d. ýmsar geymslu-
tilraunir og að hluta til áburðar-
tilraunir. Þær tilraunir og athug-
anir sem framkvæmdar hafa verið
hingað til má flokka í þrennt.
I fyrsta lagi má nefna athuganir
sem hafa það að markmiði að
kynna áhugafólki þá möguleika
sem eru á sviði útimatjurtarækt-
unar, t.d. með sýnireitum þar sem
ræktaðar eru sjaldgæfar tegundir.
í öðru lagi má nefnd afbrigða-
prófanir. Vegna þess hve íslenskt
veðurfar er frábrugðið því sem
víðast gerist erlendis er nauðsyn-
legt að fylgjast með því hvort
eitthvað af hinum mikla fjölda
nýrra afbrigða, sem á markaðinn
koma erlendis frá ár hvert, geti
þrifist hér á landi. Þetta er mik-
ilvægt að gera því á hverju vori
eru mörg afbrigði útimatjurta til
sölu sem vonlaust er að geti náð
þroska hér á landi.
í þriðja lagi má nefna veður-
bætandi aðgerðir. Vegna hins
stutta vaxtartíma, lágs hitastigs
og fleiri veðurfarsþátta sem hér
eru, þá eru tilraunir á þessu sviði
mjög mikilvægar. Sem dæmi má
nefna notkun ýmiskonar plastefna
og jarðvegsupphitun. Jarðvegs-
upphitun er nú orðin algengari
hér á landi en víðast erlendis. Það
hefur sýnt sig að kostnaður við
aðgerðir sem þessar er fljótur að
borga sig upp hjá bændum enda
færist það sífellt i vöxt að þeir
reyni að bæta ræktunarskilyrðin
hjá sér með veðurfarsbætandi að-
gerðum," sagði Sigurður Þráins-
son.
venjulega hvað ég var að fara,“
hlær Palle. Honum tókst smátt og
smátt að ná valdi á málinu, en
hann á enn erfitt með hinar
„hræðilegu" beygingar okkar —
sérstaklega tölur, sem hann er
viss um að læra aldrei rétt. Nema
kannski töluna fimm!“
Þótti ótryggur gestur
l>ú ert aðeins sextugur, hvers
vegna ferðu á eftirlaun nú?
„Ætli það séu ekki um tuttugu
ár síðan ég ákvað að um sextugt
væri kominn tími til að hætta. Það
er bæði erfitt og óreglulegt líf að
vera skipshandlari. Daga og næt-
ur, sunnudaga og alla hátiðisdaga,
hvort sem eru jól, nýár, páskar
eða hvað — og aldrei að vita neitt
jyrr en augnabliki áður en maður
þarf að fara til starfa.
Mörgum sinnum hef ég orðið að
afpanta leikhúsmiða á síðustu
stundu. Eitt árið var það fimm
sinnum af sex. Oft hef ég verið
neyddur til að hringja og afþakka
kvöldverðarboð — og varð reyndar
þekktur fyrir að vera gestur, sem
þótti heldur óöruggt að bjóða! Því
er svo auðvitað hægt að finna
fyrir seinna. Það hefur lika komið
fyrir, að ég hef mætt um borð í
skip — beint úr veislu — í kjól og
hvítt! En allt þetta hefur samt
æm áður verið þess virði. Það er
engin lygi þegar nokkrir halda því
fram að ég hafi verið í skemmti-
legustu vinnuni í allri Danmörku.
Og ég hef alla vega aldrei getað
hugsað mér neitt annað. Ég hef
alltaf verið á leið til gamalla og
góðra vina. Alltaf hefur verið tek-
ið vel á móti mér — jafnvel þótt
mitt hlutverk hafi verið að selja
eins mikið og hægt er — og þar
með tæma vasa viðskiptavinanna!
Og þegar maður fær slíkar mót-
tökur vegur það alveg upp á móti
því sem maður hefur farið á mis
við í einkalífinu."
Einkalífinu? „Jú, en öll þessi ár
mín með vinum og kunningjum
frá sögueynni hafa einmitt verið
mitt einkalíf. Mér líður illa — er
leiður og óþolinmóður — þegar lít-
ið er að gera. Sérstaklega þegar
hin óteljandi verkföll hafa staðið
yfir.
Eftir því sem ég man best, hef
ég aðeins einu sinni fengið mjög
slæmar móttökur um borð í ís-
lensku skipi. Það var seint um
kvöld og ég mætti bara ískulda um
borð: Ástæðan? Jú, Danmörk
hafði sama kvöld unnið Ísland
14—2 í fótbolta. Þetta var ófyrir-
gefanlegt!
Hið gamla, svo til gleymda
Danahatur blossaði upp aftur og
þar sem ég var fyrsti Daninn, sem
kom út í skipið, var ég hund-
skammaður — á íslensku. Þeir
héldu að ég skildi það ekki — en
það gerði ég nú. En hvað um það,
ég lofaði að þetta myndi aldrei
koma fyrir aftur — og það loforð
hef ég haldið!"
Náin tengsl við ísland
Palle Gronvaldt kom í fyrsta
skipti til íslands 1959 og þá í boði
brytafélagsins. Ferðaðist hann
vítt og breitt um landið og fór
meðal annars í „hálfhring" með
Esjunni. „Og það var tekið vel á
móti mér — eins og reyndar alltaf
þegar ég hef komið til íslands,"
segir hann.
Árið 1%1 kvæntist hann hinni
íslensku konu sinni, Steinunni
Gunnsteinsdóttur, Jónssonar síld-
armatsmanns á Siglufirði. Hún er
nú yfirkennari við danskan barna-
skóla. Einn son eiga þau, Ólaf, sem
nú er rúmlega tvítugur.
Síðan hefur Palle komið til ís-
lands minnst fjórða hvert ár.
Hann hefur með konu sinni getað
heimsótt þá mörgu íslensku kunn-
ingja og vini, sem hafa sótt þau
heim á Rodovre Parkvej 273 í
gegnum öll árin. Þau hjónin eru
reyndar þekkt fyrir frábæra
gestrisni og þá ekki minnst hjálp-
semi við þá mörgu tslendinga sem
til þeirra hafa leitað með hin
ótrúlegustu vandamál.
En Palle á mjög nána ættingja á
íslandi. Dóttir hans af fyrra hjón-
abandi, Lisbeth, flutti hingað til
lands fyrir um tuttugu árum og er
nú gift, búsett á Akureyri og
starfar sem sjúkraliði.
„Nú, þegar ég kveð þessa góðu
atvinnu — áður en aldurinn og
minnið gerir mig ómögulegan til
að hjálpa bæði vinum og við-
skiptavinum á þann hátt sem þeir
eiga rétt á — vil ég nota tækifærið
til að senda hjartanlegar þakkir
til allra þeirra sem í svo langan
tíma hafa treyst mér og því fyrir-
tæki sem ég hef unnið hjá. Þakkir
sendi ég til allra þeirra, sem hafa
glatt hafa mig með tryggri vináttu
— og það, þrátt fyrir mína, oft
óforskömmuðu dönsku kímni. Um
leið vil ég biðja þá, sem ég á einn
eða annan hátt kann að móðgað
eða sært afsökunar. Það hefur yf-
irleitt ekki verið meiningin.
í framtíðinni fæ ég betri tíma
til að gera gömlum vinum smá-
greiða — nokkuð sem ekki alltaf
hefur verið mögulegt vegna ann-
ríkis. Vinnan fyrst — það vita ís-
lendingar. Ég mun áfram halda
sambandinu, bæði við fyrirtækið
og viðskiptavinina," segir hann, en
hér er hægt að bæta við, að hann
hlakkar til að hafa tíma til að
snúa sér að öllum hinum mörgu
áhugaefnum sínum. Meðal annars
hefur hann haldið dagbók 1 fjölda
mörg ár, sem hann er þegar byrj-
aður á að hreinskrifa — einnig
hefur hann gaman að búa til ýms-
ar tækifærisvísur og kvæði, bæði
til vina og annarra, þegar tilefni
gefst.
Hver tekur við?
„Það er min heitasta ósk, að sá
velvilji, sem ég hef notið hjá ís-
lenskum sjómönnum, komi einnig
eftirmanni mínum til góða. Hann
heitir Gert Bauch og hefur verið
mér til mikillar hjálpar allt síð-
astliðið ár. Hann veit þegar
hvernig íslenskir sjómenn eru og
hvers þeir óska. Hann hefur
reyndar líka tekið einkatíma í ís-
lensku — í allt fimm tíma, áður en
bæði hann og kennarinn gáfust
upp!
Þeir islensku sjómenn, sem
komið hafa til Kaupmannahafnar
á síðastliðnu ári, þekkja Gert nú
þegar. Hann hefur líka tvo mikil-
væga kosti. Hann er yngri og svo
er hann mun kurteisari en ég!“
Og svona lýkur samtalinu við
Palle Gronvaldt. Um leið og við
óskum honum til hamingju með
afmælisdaginn og vonum að hann
hafi það sem allra best í framtíð-
inni, er hægt að minnast á, að hið
gamla skipshandlarafyrirtæki
Oscar Rolffs Éftf., er nú sameinað
öðru fyrirtæki og hafa þau fengið
nafnið IMC-BLOR Gruppen A/S
og þann 1. mars síðastliðinn flutti
fyrirtækið búferlum og er nú á
Amager, í „íslenska götuhverf-
inu“, nefnilega á Njalsgade 21.
(Sudný Bergsdóttir starfar sem
blaðamaóur í Danmörku.