Morgunblaðið - 13.03.1985, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. MARZ 1985
Árin þöglu í ævi Jesú
Nokkrar athugasemdir við bók dr. C.F.
Potters í þýðingu sr. Árelíusar Níelssonar
eftir séra Jón
Habets
Áður en ég lagði upp í ferð til
Hollands á annan jóladag, varð ég
mér út um bók dr. Charles Francis
Potters, Árin þöglu í ævi Jesú, eft-
ir að hafa lesið athyglisverðar
auglýsingar, sem birtust í blöðun-
um 16. og 19. desember. Bók þessi
er að vísu rituð árið 1958, en þýð-
anda hefur ekki þótt ástæða til að
láta þess getið áður en hann fékk
verk sitt í hendur íslendingum.
Þess vegna keypti ég bókina í
trausti þess, að hún væri ný af
nálinni. Þegar bókin var skrifuð,
hefur henni greinilega verið ætlað
að vekja umtal og eftirtekt. I aug-
lýsingum hér segir t.d.: „Dr. Pott-
er kallar bók sína „ögrun við krist-
indóminn" og á þá við að biblían,
sem kristin kirkja byggir boðskap
sinn á, þurfi í ýmsum mikilvægum
atriðum endurskoðunar við í ljósi
þess, sem fundist hefur í bóka-
safni Essena." Hvað þýðir þetta?
Auglýsing, sem birtist 16.12. segin
„Dr. Potter hefur einnig sínar efa-
semdir um ýmsar kenningar bibl-
íunnar, svo sem kenninguna um
heilaga þrenningu, meyjarfæðing-
una og guðlegan uppruna Jesú og
vitnar þeim til stuðning í bóka-
safn Essena." Með því er átt við
hin svonefndu Dauðahafshandrit.
Rannsókn í Hollandi
Nú hafði ég fullan hug á að
komast að raun um hvort kenning
Potters frá 1958 væri enn í ein-
hverju gildi. Ferð mín til Hollands
veitti mér gott tækifæri til þess að
fá svar. Ég kom að máli við próf-
essor B. van Jersel, nýjatesta-
mentisfræðing, sem strax gat bent
mér á allmargar bækur um þetta
efni í handbókasafni sínu, t.d. rit
Herberts Braun: Qumran und das
Neue Testament, Tíibingen 1966.
Þetta rit er tileinkað „hinum stóra
alþjóðlega hóp Qumran-vísinda-
manna". Það hefur höfundurinn
unnið úr öllum þeim ritum, sem
um Qumran hafa birst til 1965, og
fjallað um þau. í nýjustu bók sinni
„Jesus, der Mann aus Nazareth
und seine Zeit,“ helgar sami höf-
undur sjötta kaflann Qumran-
söfnuðinum. Mér tókst að festa
kaup á þessum og fleiri ritum til
að kynna mér þetta mál nánar. En
ég vildi þó fara skemmri leið og
leita álits hjá tveimur helstu
Qumran-sérfræðingum í Niður-
löndum um bók Potters.
Sá fyrri var P.Dr. J.P.M. van der
Ploeg, prestur af reglu hl. Domin-
ikusar, sem áður var prófessor í
Gamlatestamentisfræðum við há-
skólann í Nijmegen.
Edmund Wilson, þekktur blaða-
maður í Bandaríkjunum, sem
Potter vitnar til, var sendur árið
1955 til ísrael til að afla vitneskju
um Dauðahafshandritin. Hann
skrifaði grein í The New Yorker,
sem hann jók til muna og gaf út í
bókaformi. Þar segir hann:
„Fyrstu sérfræðingarnir, sem
Metropolit Mar Athanasius
Yeshue Samuel spurði álits ( á
handritunum) töldu þau einskis
virði. Það var Pater van der Ploeg,
hollenskur visindamaður, sem
Metropolitinn lét kalla til, er
fyrstur greindi eina af bókrollun-
um fimm, sem Metropolitinn hafði
keypt 1947, sem Jesajarollu." Pet-
er van der Ploeg segir söguna af
þessu í bók sinni: „Vondsten in de
Woestyn van Juda. De Rollen der
Dodde Zee“, 1959. Þar lýsir hann
því hvernig hann uppgötvaði að
ein af fjórum bókrollunum var
Jesajabók.
Orustunni um Dauða-
hafshandritin er lokið
P. Van der Ploeg var reiðubúinn
til að veita mér viðtal, og er ég
hafði skýrt honum frá bók Potters
skrifaði hann eftirfarandi grein-
argerð:
„Bókarkorn Dr. C.F. Potters
leiðir hugann að bók eftir A.P.
Davies, sem var Únitari. Sé litið á
skoðanir Potters virðist hann
einnig vera Únitari og því er ekki
fjarri lagi að álykta að hugmyndir
Davies hafi verið hvati að bók
hans. Potter er ekki þekktur sér-
fræðingur í málefnum Qumran,
það var Davies reyndar ekki held-
ur, bók hans breytti engu þar um.
Röksemdir Potters, Davies og
Wilson eru, að trúaðir, kristnir
sérfræðingar um Qumran, séu
ekki hlutlausir í dómum og
hræddir við niðurstöður um
Qumran, séu ekki hlutlausir í
dómum og hræddir við niðurstöð-
ur rannsókna á Dauðahafshand-
Handritarollurnar frá Dauöahafi.
Dauðahafið.
ritunum. Þessu mætti snúa við:
Trúleysingjar gætu skýrt hin
fundnu handrit að eigin geðþótta,
misnotað þau f þágu eigin skoð-
ana. Þetta á einkum við um A.
Dupont-Sommer, sem Wilson áleit
þyðingarmikinn sérfræðing.
Dupont-Sommer var fráfallinn
kaþólskur prestur af reglu Sulpici-
ana, sem gat haft allan áhuga á að
réttlæta fráhvarf sitt frá kirkj-
unni. Hann bjó í París í sama húsi
og Renan, en kenningu hans um
Essena reyndi Dupont-Sommer að
gæða nýju lífi með Dauðahafs-
handritunum, og mikilvæga hluta
af textunum þýddi hann og túlkaði
að eigin geðþótta.
„Orustunni um Dauðahafs-
handritin" er löngu lokið, orustu-
gnýrinn löngu þagnaður og Wils-
on, Davies og Potter (sem annars
er óþekktur) farnir veg allrar ver-
aldar. Hvergi er þeirra lengur get-
ið. Betur færi á því að víxlspor
Dupont-Sommers féllu í gleymsku
og dá, því hann var sannur
vísindamaður, en trúvilla hans
hefur sennilega haft áhrif á fyrstu
rit hans, viðtöl og útvarpserindi
um Dauðahafshandritin.
Sú kenning að kristindómurinn
sé endurtekning Essenisma er
þess vegna hvorki frumleg né yfir-
náttúruleg, hún er gömul. Hún
skaut upp kollinum oftlega á liðn-
um öldum. Hversu oft sem hægt
væri að sýna fram á hliðstæðar
skoðanir hjá Kristni og Essenum,
þá væri alls ekkert sagt eða sann-
að að kristindómurinn eða Kristur
sjálfur sé ekki yfirnáttúrulegur að
uppruna. Sannanir þess er að
finna í Nýja testamentinu og arf-
sögn kirkjunnar. Hliðstæðurnar
sem bent er á eru allar aukaatriði.
Milli Qumran og kristindóms er
hyldjúp gjá.
1. Qumran er algyðinglegur
sértrúarhópur, einkar gyðingleg-
ur. Þeir litu á sjálfa sig, sem hið
sanna ísrael, ekki í merkingu
Nýjatestamentisins, heldur í
skilningi sem er einkennandi fyrir
gyðinga. Þeir fylgdu lögmálinu í
heild og töldu sig gera það betur
en allir aðrir gyðingar.
2. Þeir litu svo á, að við heim-
sendi myndu þeir berjast til skipt-
is við allar þjóðir heims og að lok-
um vinna aftur musterið í Jerúsal-
em. Þá myndi musterisþjónustan
hefjast aftur samkvæmt hug-
myndum þeirra.
3. Þeir óttuðust mjög saurgun,
því tíðkast hjá þeim margendur-
teknir þvottar (kristin skírn að-
eins einu sinni).
4. Nafn stofnanda þeirra og
„hins mikla kennara réttlætisins"
er óþekkt. Þó svo að hann hafi
tvímælalaust verið merkasti mað-
ur trúflokksins er hann enn
óþekktur. Enginn veit hver hann
var, hvenær hann hefur verið uppi
eða hvenær og hvernig hann dó.
Að hann hafi verið krossfestur
er hreinn hugarburður, sem eng-
inn heldur lengur fram. Honum
var ekki sýnd nein sérstök trúar-
leg virðing í söfnuðinum lfkt og
Kristi er sýnd hjá kristnum
mönnum. Lofsöngvarnir (sálm-
arnir), sem ef til vill mætti eigna
honum, eru algerlega af gyðing-
legum toga spunnir og verður með
engu móti líkt við orð Jesú. Þannig
mætti lengi telja. Einn fáráðling-
ur getur staðhæft meira en tíu
vitringar fái afsannað. Þeir, sem
ættu að færa sannanir fyrir þess-
um kenningum eru Davies, Potter,
cum suis.
Margir vísindamenn, sem fást
við Qumran-handritin eru trú-
lausir og hafa enga ástæðu til að
leyna sannleikanum þó svo að
hann kynni að vera kristni óhag-
stæður. Þeir hafa engu að leyna og
leyna engu. Þeir líta á kenningar
Wilsons, Davies og Potters sem
hreinan hugarburð. Slíkir menn
verja glataðan málstað. Þegar þeir
saka fjölda vísindamanna, sem
leita á hlutlægan hátt að sannleik-
anum, um að þeir leyni honum, þá
er það líklega gert til þess eins að
styrkja eigin stöðu.
Skynsamur maður heldur sig að
því, sem meirihluti af virtum vís-
indamönnum hefur komist að en
ekki að yfirlýsingum — ekki þvi
sem fordómafullir áróðursmenn
láta frá sér fara. Þýðingin á bók
Potters á íslensku kemur allt of
seint. Bókin reynir að blekkja fólk,
sem þekkingu skortir, til að kveða
upp eigin dóm, trú um að tapað
mál sé unnið."
(Hér lýkur greinargerð P. van
der Ploeg.)
Engin ögrun við
kristnar kenningar
Hinn sérfræðingurinn í málefn-
um Qumran, sem leitað var til, er
prófessor í Gamlatestamentis-
fræðum við háskólann í Groening-
en, dr. A.S.v.d. Woude, sem er
kalvinstrúar. Hann heimsótti ég
einnig og var hann svo vinsamleg-
ur að fá mér í hendur grein, sem
hann skrifaði í „Theologie en
Practijk“ 1957, De Rollen van de
Dode Zee en ’t Nieuwe Testament.
Hvorki van der Ploeg né v.d.
Woude þekktu sérstaklega til dr.
Potters en vitanlega var þeim
kenning Dupont-Sommers, Davies
o.s.frv. vel kunn. Þegar ég spurði
van der Woude um vísindalegt
gildi þessara kenninga kvað hann
það alls ekkert. Dupont-Sommer
virðist sjálfur hafa gefið kenningu
sína upp á bátinn þar sem hann
gerir sér ekki einu sinni lengur far
um að verja hana. Grein v.d. Wou-
de er of löng til að birta hana hér.
Aðeins skal vitnað í eftirfarandi
umsögn (bls. 131) en þar segir: „Á
hlífðarkápu bókarinnar eftir
Powell-Davies er fundur Dauða-
hafshandritanna kallaður „the
greatest challenge (sbr. bók Pott-
ers: ögrun við kristindóminn) to
the christian dogma since Darw-
ins theory of evolution". ... ég get