Morgunblaðið - 13.03.1985, Page 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. MARZ 1985
Launamálaráð BHM og
samanburður á launakjörum
— eftir Indriða H.
Þorláksson
í grein í Morgunblaðinu laug-
ardaginn 9. mars birtist grein eft-
ir fotmann Launamálaráðs ríkis-
starfsmanna innan Bandalags há-
skólamanna. ’í greininni er reynt
að varpa ljósi á þann ágreining,
sem er á milli fjármálaráðuneytis-
ins og Launamálaráðs um túlkun
á skýrslu, sem Hagstofa íslands
vann fyrir þessa aðila um launa-
kjör á almennum vinnumarkaði.
Skýringartilraun formanns
Launamálaráðs er ófullnægjandi
þar sem ágreiningur um túlkun og
vinnubrögð er mun víðtækari en
hann vill vera láta. Ekki er efni til
að gera því að fullu skil hér en
vegna missagna í grein formanns-
ins um ýmis atriði er nauðsynlegt
að koma nokkrum leiðréttingum
og athugasemdum á framfæri.
I. Um dagvinnulaun og
heildarlaun
Formaður Launamálaráðs setur
fram tvær fullyrðingar um af-
stöðu fjármálaráðuneytisins og
undirritaðs til samanburðar á
dagvinnulaunum. Annars vegar er
fullyrt að fjármálaráðuneytið vilji
ekki bera saman dagvinnulaun hjá
ríkinu og á almennum markaði.
Þessi fullyrðing er röng. Hins veg-
ar er fullyrt að undirritaður hafi
lýst yfir að dagvinnulaun séu ekki
sambærileg. Sú fullyrðing er rétt í
grundvallaratriðum en nokkuð af-
flutt í grein formannsins, þar sem
ekkert er vikið að þeim rökum,
sem þessa fullyrðingu styðja en
fjölyrt um hluti sem enginn
ágreiningur er um.
Af hálfu fjármálaráðuneytisins
og undirritaðs hefur vinna Hag-
stofu íslands og fyrrverandi hag-
stofustjóra í þessu efni aldrei ver-
ið gagnrýnd. Þvert á móti hefur
verið lýst yfir ánægju með störf
þessara aðila og allt samstarf við
undirbúning könnunarinnar og
framkvæmd Hagstofu íslands á
henni. Ekki er dregið í efa að af
hálfu allra aðila var fyllstu vand-
virkni einnig gætt þegar mótaðar
voru spurningar þær sem lúta að
dagvinnulaunum og formaður
Launamálaráðs gerir að umtals-
efni.
Reynsla er fyrir því að vandaðar
spurningar tiyggja ekki að svör
við þeim verði með þeim hætti
sem ætlast var til. Kemur þar m.a.
til að svarendur skilja spurn-
ingarnar á misjafnan veg og að
stundum er spurt um hluti, t.d.
aðgreiningu milli dagvinnulauna
og heildarlauna, sem ekki er fyrir
hendi.
Af þeim svörum sem fengust við
spurningum um dagvinnulaun er
ljóst, eins og sýnt verður fram á
hér á eftir, að ekki náðist sá til-
gangur sem að var stefnt. í slíku
tilviki verða könnuðir að hafa
manndóm til að viðurkenna að
þrátt fyrir besta vilja og vinnu
hafi tilraunin mistekist, og kunn-
áttu til að haga ályktunum sínum
í samræmi við breyttar forsendur.
Þetta atriði er eitt af fleiri sem
gera það að verkum, að hugtakið
dagvinnulaun og þær tölur sem á
því eru byggðar í könnun Hag-
stofu íslands og i launagreiningu
fjármálaráðuneytisins eru ekki
sambærilegar.
Eins og formaður launamála-
ráðs gerir grein fyrir var ætlun
spyrjenda sú að fá upplýst hver
væru:
a) laun fyrir dagvinnu eina þegar
öll yfirvinna þ.e. vinna umfram
40 stundir á viku er greidd sér-
staklega.
Húsnæði óskast
fyrir teiknistofu
Starfandi teiknistofa í Reykjavík óskar aö taka á leigu
100—150 fm. húsnæöi. Æskilegt aö húsnæöiö sé
bjart og góö bílastæöi í nágrenninu. Leigutími 2—4
ár.
Upplýsingar í síma 22366 milli kl. 10—12.
Bladburdarfólk
óskast!

Austurbær Lindargata frá 40—63
Sóleyjargata Bergstaöastræti 1—57
* „Af hálfu fjármála-
>ráðuneytisins og undir-
ritaðs hefur vinna Hag-
stofu íslands og fyrr-
verandi hagstofustjóra í
þessu efni aldrei verið
gagnrýnd. Þvert á móti
hefurwerið lýst yfir
ánægju með störf þess-
ara aðila og allt sam-
starf við undirbúning
könnunarinnar og fram-
kvæmd Hagstofu Is-
lands á henni.“
b) laun sem greidd eru fyrir dag-
vinnu og yfirvinnu sem ekki er
mæld og greidd sérstaklega.
Eins og að framan greinir bera
svörin það með sér að þessi að-
greining tekst ekki. Skulu hér til-
færð nokkur dæmi sem sýna það
ljóslega. Dæmin eru tekin úr töfl-
um 7 og 8 úr áfangaskýrslu I um
launakönnun Hagstofu íslands
sem launamálaráð lagði fram i
kjaradómi sem dómskjal nr. 8 og
þessar töflur einnig sérstaklega
sem dómskjal nr. 27. í töflum
þessum eru tilgreind meðallaun
menntunar- og starfsheita hópa
og er greint á milli a) dagvinnu-
launa og b) launa fyrir dagvinnu
og ómælda yfirvinnu. Fyrir
nokkra hópa er niðurstaðan þessi:
Indriði H. Þorláksson
vinnuviku háskólamann á almenn-
um vinnumarkaði. Ef nánar er
skoðað verður einnig ljóst, að það
sem nefnt er mánaðarlaun fyrir
dagvinnu hjá ríkisstarfsmönnum
er ekki heldur ótvíræður mæli-
kvarði á laun fyrir 40 stunda
vinnuviku að jafnaði. Af 2.244
starfsmönnum í aðildarfélögum
launamálaráðs sem voru í fullu
starfi allt árið 1984 voru 1.274 eða
yfir helmingur í störfum þar sem
viðvera á föstum vinnustað er
langt innan við 40 stundir á viku,
oftast á bilinu 20 til 30 klukku-
stundir á viku og það stundum að-
eins rúmlega helming af starfsvik-
um ársins. Ómögulegt er að full-
yrða og vafalaust mjög mjög mis-
jafnt hvort þessir aðilar verja í
Starfsheiti: a)þeirra Meúallaun sem fá mánadarlaun fyrir „dagvinnu“ eina b) þeirra Meðallaun sem fá mánaðarlaun fyrir dagvinnu og ómclda yfirvinnu saman c) MetelUun nilfL
Bókari 23.791 23.483 23.764
Viðskipta- og hagfr. 50.828 34.517 47.671
Yfírverkfræðingu 52.750 44.000 45.600
Lögfræðingur Menntun: 37.900 28.150 30.025
Hagfræði 41.425 35.100 38.714
Að sjálfsögðu eru þessi dæmi
ekki valin af handahófi heldur þau
tekin, sem gleggst sýna veilurnar i
talnasafninu. Ekki ætti að þurfa
frekari rök fyrir því að tölum i
aðgreiningu þessara launategunda
er ekki treystandi og rökleysa að
nota tölur úr fyrri dálknum sem
meðaltal „hreinna dagvinnulauna"
eins og m.a. er gert í súluriti því
sem birt er í grein formanns
Launamálaráðs. Rökleysan kemur
best í ljós ef reiknað er fyrir hvern
hóp um sig meðaltal launa fyrir
dagvinnu og ómælda yfirvinnu
samtals. Þá kemur nefnilega í ljós
að þaö meðaltal sem notað er fyrir
dagvinnu eina er hærra en það með-
altal sem fæst þegar ómældri yfir-
vinnu hefur verið bætt við. Tekið
skal fram að hér er aðeins verið að
fjalla um eitt afmarkað atriði í
launakönnun Hagstofunnar. Þó að
fram hafi komið tölfræðilegir og
aðferðafræðilegir annmarkar sem
gera það atriði marklaust, rýrir
það könnunina í heild ekki veru-
lega ef ekki er farið offörum í
túlkun talnalegra niðurstaðna. En
fleiri atriði en þetta gera dag-
vinnulaun að vafasömum saman-
burðargrundvelli.
í grein formanns Launamála-
ráðs kemur fram það sjónarmið að
dagvinnulaun séu hin eðlilega við-
miðun þar sem þau eru endurgjald
fyrir sama vinnutíma, þ.e. 40
stunda vinnuviku. Hér að framan
hefur verið sýnt fram á að svoköll-
uð „laun fyrir dagvinnu" eru ekki
mælikvarði á laun fyrir 40 stunda
reynd 40 stundum á viku í þau
störf sem þeim er falið fyrir föst
mánaðarlaun sin, eða hvort sá
tími er meiri eða minni.
Nokkuð er um það hjá sumum
hópum ríkisstarfsmanna að störf-
unum fylgja greiðslur auk mánað-
arlauna, sem eru óháðar því, hvort
raunverulegur vinnutími er lengri
eða skemmri en 40 stundir á viku.
Dæmi um slíkt eru t.d. svokallaðir
stílapeningar hjá kennurum,
greiðslur fyrir læknisverk og
prestsverk, bakvaktir o.fl. Þá eru
vinnutímaákvæði þannig sum-
staðar að um er að ræða auka-
greiðslur án þess að vinnutími fari
yfir 40 stundir á viku. Allt þetta
gerir það að verkum, að svokölluð
mánaðarlaun fyrir dagvinnu hjá
ríkisstarfsmönnum er ekki hald-
bær mælikvarði á það, hvað greitt
er fyrir 40 stunda vinnuviku.
Algengt er á almennum vinnu-
markaði að ráðning er miðuð við
tiltekið starf eða stöðu og launa-
greiðsla miðuð við það án nokk-
urrar beinnar viðmiðunar um dag-
legan eða vikulegan vinnutíma.
Ætla má að þessi tilvik séu í könn-
un Hagstofunnar flokkuð sem
laun fyrir dagvinnu og valda
nokkru um þá skekkju sem þar
kemur fram.
Hér er um að ræða tilvik sem
ekki geta fallið undir hugtakið
dagvinnulaun fyrir 40 stunda
vinnuviku.
Hér að framan hefur verið sýnt
fram á það, að fyrirliggjandi tölur
um laun fyrir „dagvinnu” eru
hvorki að því er varðar almennan
vinnumarkað né ríkið nothæfur
mælikvarði á laun fyrir 40 stunda
vinnuviku eða jafnaii vinnutíma.
Á þeim grundvelli hefur því ver-
ið hafnað að leggja svokölluð
dagvinnulaun ein til grundvallar
við samanburð launakjara hjá rík-
inu og á almennum vinnumarkaði.
I því efni virðist réttara að bera
saman heildarlaun þrátt fyrir
nokkra óvissu um vinnutima.
Vitað er, að vinnutími manna
hér á landi er yfirleitt lengri en 40
stundir á viku. í skýrsIum'Kjara-
rannsóknanefndar kemur fram að
algengt er að vikulegur vinnutími
manna-sé 45 til 55 stundir á viku.
Sama máli gegnir um ríkisstarfs-
menn. Greiddar vinnustundir hjá
þeim svara til sama stundafjölda.
Engin ástæða er til að ætla að
lengd vinnutíma sé verulega
frábrugðin því sem gerist hjá öðr-
um. Samanburður heildarlauna á
því að gefa viðunandi mynd af
launakjörum. Andmæli Launa-
málaráðs gegn slikum samanburði
og fullyrðingar um að slíkt sé rík-
isstarfsmönnum i óhag felur í sér
þá fullyrðingu að háskólamennt-
aðir starfsmenn á almennum
markaði skili verulega skemmri
vinnutíma en kollegar þeirra hjá
rikinu og starfsfólk hér á landi al-
mennt. Engin rök hafa verið færð
fyrir slíkri staðhæfingu.
II. Upplýsingar og
blekkingar
Formaður Launamálaráðs unir
illa notkun orðsins „blekkingar-
vilji“ um meðferð ráðsins á tölum
úr könnuninni og fleiru í því sam-
bandi. Er það vel ef slíkur vilji er
ekki fyrir hendi og hans að láta
verkin sýna að svo sé ekki. Skal
hér bent á nokkur tækifæri til
slíks.
Súluriti því sem formaður
Launamálaráðs birtir með grein
sinni er í mörgu áfátt að efni og
villandi í framsetningu. Auk hinn-
ar almennu skekkju sem notkun
svokallaðra dagvinnulauna hefur í
för með sér og áður hefur verið
fjallað - um skal bent á, að
viðskiptafræðingar skv. teikning-
unni hafa um 51 þús. kr. í mánað-
arlaun, en sami hópur skv. töflu
eitt í greininni tæplega 41 þús. kr.
Val mælikvarða eins og gert er
með þvi að byrja launaskalann í
15.000 kr. gefur villandi og ýkta
mynd af stærðarmun.
í greinargerð Launamálaráðs
fyrir kjaradómi eru dregnar sam-
an ályktanir ráðsins af könnun
Hagstofunnar. Þar segir: „...
kemur í ljós að háskólamenn á al-
mennum markaði höfðu 72%
hærri dagvinnulaun“ og um heild-
arlaun segir þar „... er munurinn
minni eða 47%“.
Allar götur síðan hafa fullyrð-
ingar af þessum toga komið fram í
fjölmiðlum og jafnvel í sölum Al-
þingis.
í grein formanns Launamála-
ráðs birtast töflur tvær. f þeirri
fyrri greinir hann frá samanburði
hinna margumræddu dagvinnu-
launa. Að vísu velur hann þá þrjá
hópa eina þar sem munur þessi er
mestur eða 41—60%. Engu að síð-
ur væri fróðlegt að sjá hann eða
annan reiknimeistara fá meðaltal-
ið 72 út úr tölum þar sem engin er
hærri en 60, eða ef miðað er við
heildarlaun í töflu 2 að fá skýr-
ingu á hvernig meðaltalið 47 kem-
ur út úr tölum á bilinu 1 til 18 sbr.
töflu þessa í heild, sem birtist í
Morgunblaðinu í síðustu viku.
Að lokum. f frétt i Morgunblað-
inu frá blaðamannafundi for-
svarsmanna Launamálaráðs i síð-
ustu viku er með beinni tilvitnun
haft eftir formanni Launamála-
ráðs að undirritaður hafi unnið
með fulltrúum ráðsins að saman-
burði. f beinni tilvitnun átelur
formaður Launamálaráðs undir-
ritaðan einnig fyrir að hlaupast
undan merkjum í þessu efni. Þetta
kann að vera rangt eftir honum
haft. Leiðrétting af hans hálfu
hefur ekki sést, þó annt sé honum
um virðingu annarra.
Indriði H. Þoriáksaon er skrif-
stofustjóri Launadeildar fjármála-
ráðuneytisins.