Morgunblaðið - 04.04.1985, Blaðsíða 12

12 B
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. APRÍL 1985
GEFÐU
ÞÉR
TÍMA
Persónuleg frásögn eiginkonu
fíkniefnaneytanda
Hér á landi mun nú starfandi um þrjátíu og fimm sjálfs-
hjálparhópar Al-Anon. Þar er farið með öll mál sem
trúnaðarmál og nafnleynd ríkir. Hór á eftir fer lýsing á
fjölskyldusjúkdómnum svokallaða eins og hann birtist í
persónulegri frásögn eiginkonu vímugjafaneitanda.
Frásögnin er skráö í fullu samráöi við þann sem söguna
segir, en viöeigandi þótti að gæta nafnleyndar sam-
kvæmt AI-Anon-hefðinni. Það persónulegasta er oft svo
almennt svo þú skalt ekki, lesandi góöur, láta þér
bregöa þótt þú finnir eitthvaö af sjálfum þér í frásögn-
inni þótt viö aörar aðstæður búir.
Venjuleg fjölskylda
Ég held að við höfum í rauninni
verið ósköp dæmigerð ung hjón á
áttunda áratugnum. Þegar börnin
komu inn í spilið, bæði hjá okkur
og kunningjahópnum, tók
skemmtanalífið á sig ákveðna
mynd og minna varð um að við
flæktumst milli skemmtistaða um
helgar, frekar setið heima og kíkt
í glas. Mín eigin drykkja var fyrst
og fremst félagsdrykkja og ég
leiddi aldrei hugann að því að ver-
ið væri að nota vín tii að slaka á.
Þetta var eitthvað sem tilheyrði
því að skemmta sér í félagsskap
annarra. Enda fann maður fljótt
að það þótti fúit ef maður var ekki
tilbúinn til að vera með og leyfa
sér að sitja að sumbli. Auðvitað
hefur skemmtanaiíf, með tilheyr-
andi vökum og víndrykkju, í för
með sér vissa röskun á heimilislíf-
inu. Maðurinn minn var í iöngu og
ströngu námi og það sem ég gerði
var þá að reyna að hlífa honum,
gefa honum frið fyrir börnunum
og sjálfri mér, tók þau gjarna með
til vinkonu minnar og hafði ofan
af fyrir þeim þannig að hann hefði
næði. Ég var fljót til að taka sök-
ina á mig þegar fór að bera á
þunglyndi og geðsveiflum og þá
gerði ég allt sem ég gat til að létta
honum lífið, að ég hélt. Ég sveifl-
aðist með, — fannst eðlilegt að í
lífinu skiptust á skin og skúrir. Ég
setti geðsveiflurnar aldrei í sam-
band við alkóhólisma, en ég
kenndi sjálfri mér um ástandið
eins og það var í fjölskyldunni.
Maður dettur fljótt inní það að
finna skýringar á öllum sköpuðum
hiutum og það var mjög sterk til-
hneiging til þess hjá mér. Ég var
alltaf að segja við sjálfa mig:
Þetta er svona af því að ...
Og til þess að geta haldið svona
útskýringum áfram, þá leiðist
maður ósjálfrátt út í að dæma.
Tortryggni
Maður dæmir sjálfan sig og
aðra og það leiðir svo til tor-
tryggni því maður hugsar sem svo
að ef þetta er rétt að orsökin er sú
sem ég ímynda mér, þá hefðu þeir
sem þekktu og umgengust alkóhól-
istann átt að geta afstýrt ákveðn-
um atvikum. Þá er ég farin að
dæma aðra fyrir ákveðna hluti og
tortryggnin vaknar gagnvart þeim
sem ég dæmi, tortryggi orð þessa
fólks og samskipti við það verða
óeðlileg.
Ég dæmdi og jafnvel tortryggði
sjálfa mig, fór að líta á sjálfa mig
og börnin sem bagga á herðum
eiginmannsins. Leit alls ekki á
mig sem þá manneskju sem sóst
hafði verið eftir. Ekki lengur. Mér
fannst ég vera í gjörsamlega til-
gangslausu hlutverki; gat engan
veginn litið á sjálfa mig sem ein-
stakling. Það er eins og maður
komi sér upp hlutverki, sem breyt-
ist í takt við neyslu alkóhólistans
eða fíkniefnaneytandans. Maður
kemur sér upp ákveðnu viðbragðs-
kerfi og fari maður eftir því án
þess að átta sig á tilfinningum
sínum sem liggja að baki við-
bragðanna, slitnar maður smátt
og smátt úr sambandi við sjálfan
sig. Maður notar viðbrögð til að
láta þau hafa áhrif, af því þau
hafa stundum haft áhrif, en hætt-
ir um leið að botna í sjálfum sér.
Þegar geðsveiflur færðust í auk-
ana og þunglyndis- og vonleysis-
timabilin urðu lengri, svartsýni og
óánægja urðu stærri þáttur, datt
mér enn ekki í hug að það tengdist
vímugjafa eða neyslu á áfengi, né
heldur þeim óreglulegu lifnaðar-
háttum sem við bjuggum við.
Helgardrykkjan hélt áfram og það
heyrði til stórtíðinda ef gestum
var boðið upp á kaffibolla í stað
víns. Það var púkó að bjóða ekki
vín. í rauninni tók ég heldur ekki
eftir að um beina ofneyslu væri að
ræða hjá maka mínum, því hann
varð sjaldnast útúrdrukkinn, það
var meira þetta stöðuga sull.
Þótt nýtt lífsform tæki við eftir
námið, við fórum bæði að vinna og
reyna að eignast þak yfir höfuðið,
þá breyttust ekki drykkjusiðirnir.
Þegar ég rifja þetta upp þá sé ég
mætavel að við unnum aldrei úr
málum sem komu upp okkar á
milli. Ef við settumst niður til að
ræða málin, þá var aldrei tekið á
þeim beint, heldur vorum við bæði
í því að réttlæta, sem sagt finna
skýringar, í stað þess að taka
raunhæft á málunum og reyna að
finna leið til að breyta þeim.
Það er skrýtið hvernig maður
fer að horfa og hlusta á eina
manneskju í fjölskyldunni, sem í
rauninni situr ein á sinni grein,
syngur sinn söng á hverju sem
gengur, fjarlægist meira og meira
og syngur eigið lag, sem enginn
getur tekið undir með, svo rétt sé.
Vímugjafinn varð
vinurinn
Þegar hassið kom til sögunnar,
varð stökkbreyting á þunglyndu
manneskjunni, eins og hulu væri
svift af henni. Ég brást í rauninni
sjálf þannig við að ég fagnaði
þessari breytingu, sem virtist
jákvæð. Trúði því að þarna væri
komið skaðlaust meðal við þung-
lyndi og það var sannarlega léttir.
Þegar þetta var, var ekkert talað
um og lítið vitað um skaðsemi
hassins, en aftur á móti mikið ag-
iterað fyrir því sem ekki-vana-
bindandi-vímugjafa, — og talið
kjörið meðal við þunglyndi.
í dag geri ég mér grein fyrir því
að ástæðan fyrir mínum létti var
sá að ég tók fullkomlega þátt í
öllum geðsveiflunum, þó að ég
færi ekki út í ofneyslu sjálf. Ég
fann allar skapgerðarbreytingarn-
ar, því ég var orðin háð því að
fylgjast með hans líðan. Ég var
alltaf mjög upptekin af því að fá
að vita hvernig skapið væri núna,
hvort hann væri I góðu skapi eða
vondu, hvort hann væri í þung-
lyndi eða gleðivímu.
Ég þakkaði hassinu gleðina og
eins virtist það rjúfa þann félags-
lega einangrunarmúr, sem áður
hafði gjarna myndast. Ég er sjálf
mjög félagslynd og hef unun af að
vera innan um fólk, en hann átti
hins vegar oft erfitt með það og
oft olli það mér gremju þegar
hann dró sig inn í skel einangrun-
arinnar. Nú varð breyting þar á og
við gátum bæði notið þess að um-
gangast fólk. Fyrst í stað var að-
eins reykt í félagsskap annarra. í
nokkurn tíma var allt eðlilegt og
auðvelt, engar öfgar, nema hvað
nýi vímugjafinn var dásamaður
fram úr hófi. Að vísu komu upp
létt þunglyndisköst annað slagið,
en þá var vímugjafinn notaður til
að slá á þunglyndið, alltaf meira
og meira. Hann fann vellíðan
þannig og þá leið mér vel. Þannig
sveiflaðist ég með.
Einangrun og öryggis-
leysi
Eftir ákveðið stig fer maður svo
að átta sig á einangrun fíkniefna-
neytandans, hann einangrar sig
með sínum vímugjafa og allt ann-
að hættir að skipta hann máli.
Fjölskyldan skiptir hann ekki
lengur máli.
Það sem gerðist hjá mér var að
ég vissi ekki lengur hvaða máli ég
skipti, mínar eigin óskir og þarfir
voru mér óþekktar, en fíkniefna-
neytandinn skipti mig öllu máli.
Allt annað var aukaatriði. Ég var
móðir, en það sem gerist í þessum
leik er að börnin verða, að manni
finnst, hindrun, sem stendur í veg-
inum fyrir því að maður geti
fylgst með makanum til hlítar.
Það snerist sem sagt allt um það
hvað hann væri að gera, af hverju
hann gerði það og hvernig 'nann
gerði það og hvernig honum liði.
Þannig upplifir maður áhrif vímu-
gjafans óbeint og flækist í víta-
hring fíkniefnaneytandans. Þegar
neyslan fer að vinda upp á sig
þánnig að einn vímugjafinn bætir
annan upp, drukkið ofaní hassið
til að verða ekki allt of hress og
reykt ofan í vínið þegar það fer að
draga mann niður og síðan róandi
lyf ofaní allt saman, þá er hring-
urinn myndaður. Afleiðingin er
tilfinningaflækja á báða bóga. Ég
leit oft á sjálfa mig sem örlaga-
vald, án þess að geta litið á mig
sem sjálfstæðan einstakling, —
eða kannski einmitt þess vegna.
Tilfellið er að þegar ég rifja upp
þessi tímabil þá á ég miklu auð-
veldara með að lýsa líðan fíkni-
efnaneytandans, en minni eigin.
Það segir sína sögu.
Lengi hafði ég nánast eingöngu
upplifað sjálfa mig sem hluta af
einhverri heild, kannski bara
hluta af fjölskylduheild, þannig að
sjálfsmynd mín var mjög óljós. Ég
einbeitti mér fyrst og fremst að
því að finna hlutverk mitt gagn-
vart umhverfinu en lét sjálfa mig
sem einstakling, með ákveðnar
óskir og þarfir, í léttu rúmi liggja.
Neikvæð sjálfsmynd
Smátt og smátt fór ég að leiða
hugann að því að það væri ekki
endilega eðlilegt og sjálfsagt að ég
sætti mig við að vera einhver
ógæfuvaldur í lífi annarrar mann-
eskju, eða bara eitthvað í kven-
mannsmynd, sem truflaði annað
fólk. En þegar ég loksins reyndi að
vinna mig út úr vítahringnum með
þvi að skoða sjálfa mig sem ein-
stakling, þá urðu niðurstöður mín-
ar fremur dapurlegar.
Fyrstu hugmyndirnar um sjálfa
mig voru satt að segja mjög nei-
kvæðar og í stað sjálfsásakana
fóru ásakanirnar að beinast meira
út á við. Ég fékk t.d. sterka til-
finningu fyrir því að ég hefði
misst dágóðan kafla úr lífi mínu,
kafla, sem ég mundi vart eftir
hvernig ég hafði eytt. Ég giftist
ung, og nú var æskan horfin án
þess að ég vissi hvernig lífi ég vildi
lifa. Þá fór ég að kenna öðru um,
fór að líta á maka minn sem ör-
lagavald í mínu lífi. Við duttum í
þá gryfju sem örugglega hendir
marga, nefnilega að segja sem svo:
Hefðir þú ekki verið eins og þú
varst þá hefði ég ekki orðið eins og
ég er. Báðir aðilar koma með ásak-
anir til að reyna að finna ástæð-
una fyrir líðan sinni í dag. „Það er
ekkert sem ég get gert í þessu
sjálf, það er allt hinum að kenna."
Það er ekkert auðvelt að vinna
1 sig út úr slíku hugsanamynstri.
Ég reyndi að sanna það fyrir
sjálfri mér að ég væri einhvers
virði sem manneskja með því að
hella mér út í mikla vinnu. Tilfell-
ið var að ég hafði mjög gaman af
minni vinnu og lagði á mig ómælt
erfiði til að styrkja þannig mitt
sjálfsmat. Það er dálítið einkenni-
legt hvað aðstandandi getur sýnt
nánast fáránlegan kjark við að
takast á við hluti, sem strangt tek-
ið breyta engu sem máli skiptir;
eins og við að bæta á sig mikilli
vinnu og taka á sig ábyrgð sem
hann er í rauninni alls ekki fær
um að axla. Líka við að ráðast i
breytingar í þeirri trú að heimilis-
ástandið muni lagast við það,
jafnvel þótt reynslan segi annað.
Þá á ég við ytri breytingar eins og
t.d. aðseturskipti. Ég upplifði
þetta sjálf, við stóðum hvað eftir
J