Morgunblaðið - 04.04.1985, Blaðsíða 19

MORGUNBLADIÐ, FIMMTUDAGUR 4. APRlL 1985
Æ
váru: „Ek vil biðja yðr, að þér
fyrirgefið mér, ef ek hefi svá gert,
at yðr hafi eigi vel þótt.“
En allir sögðu, at einskis ætti
hann að kunna.
En Gizurr Hallsson talar svá af
allra hendi: „Vér biðjum yðr
herra, að þér fyrirgefið oss þat, er
vér höfum við yðr misgert, er bæði
mun vera margt ok stórt.“
Inn sæli Þorlákr játtar þeiri
fyrirgefning bliðliga.
Þá mælti Gizurr þat erendi, er
auðsýnt má vera, at inn helgi andi
hefir með honum mælt: „Vér biðj-
um, herra, þó at þér skilið nú at
líkamligri návist sýniliga við oss,
sé þér oss andligr faðir, árnandi
miskunnar við almáttkan guð, því
at vér trúm því fastliga, at þér
munið i andligu lífi hafa með guði
eigi minna vald en nú.“
En Þorlákr byskup svaraði engu
í eftirliking guðs sonar, er hann
samþykkti þat sumt þegjandi, sem
hann hafði engi orð um, en hann
veitir þat nú öllum, er þá var hann
beðinn, en fyrir litillætis sakir
vildi hann þat eigi bert gera, at
hann væri til þess færr. Máttu þá
ok fáir fyrir harmi vatni halda, er
hjá váru.
Sem byskup sá þat, mælti hann:
„Harmið eigi, þó at skili várar
samvistir, því at ek fer eftir mín-
um forlögum. Hefi ek jafnan til
lítils færr verit, ef eigi hefði aðrir
mér hjálpat. Er yðr lítill skaði at
mér, en næst eftir mik mun koma
mikill höfðingi. Vil ek yðr í því
hugga, at ek þykkjumst víst vita,
at eigi mun guð mik helvítismann
dæma.“
Síðan minntist hann til kenni-
manna ok gaf þeim blessan, áðr
hann var smurðr. En eftir olean
vildi hann ekki tala nema þat, er
mest nauðsyn var á, en jafnan
hrærðust varrar hans til bæna-
halds, meðan hann lifði.
En er sjau nætr váru liðnar eft-
ir olean, beiddist hann snemma
þess dags klæðaskiptis, en Ormr
prestr, kapalín hans, svarar svá:
„Oss þykkir, herra, ábyrgð á at
hræra yðr, eða vilið þér eigi í þessi
klæði færðir vera, ef þér verðið
skammlífir?"
Byskup svarar: „Vel mun duga
at hræra mik, en af smurninginni
vænti ek mér miskunnar af guði,
en eigi af klæðum þessum.“
Váru honum þá fengin önnur
klæði, ok helt hann þann dag öll-
um inum sömu góðum háttum. Ok
er aftansöng var lokit, seig á hann
ómegin nökkurt, ok er hann hóf
upp augun, mælti hann: „Hvert
fór hann Þorkell nú?“ En Gizurr
Hallsson, inn vitrasti maðr, virði
svá, at því sýndist byskupi Þorkell
við andlát sitt, að hann hafi ber-
ligast spanit hann frá veraldar lifi
til hreinlífis.
En er Þorlákr byskup var kom-
inn at andláti, beiddist hann at
drekka, ok er at honum [var] borit,
hné hann at hægendum ok sofnaði
sælliga til guðs, ok veitti guð hon-
um þá dýrð, at hann þyrsti við
andlát sitt sem sjálfan guðs son ok
skyldi hvargi stöðvast fyrr en í
andligu lífi, því er guð sýnir
[þeim], er jafnan þyrstir til hans.
Birti guö þat í andláti ins sæla
Þorláks byskups, er hann sagði
fyrir munn Davíðs, at dýrðligr
mundi verða dauði heilagra
manna, því at öllum þótti betra
hjá honum önduðum en mörgum
lifandi mönnum. Þat bar ok til eft-
ir andlát hans, að litr hans var
miklu bjartari en annarra manna,
en sjáldr var svá bjart í augum
hans sem lifanda manns, þess er
vel skyggn er. Mörg sár höfðu fall-
it á líkama hans, stór ok smá, en
öll váru gróin, þegar hann var
andaðr, ok fannst öllum hér mikit
um, en Gizuri því meira sem hann
kunni gerr at sjá en aðrir. Þá var
búit um líkamann ok skorit hár
hans. Hafa menn þann helgan
dóm víða ok fá mikla bót af.
Þorlákr byskup andaðist á
Þórsdag einni nátt fyrir jólaaftan
sextigi vetra gamall ok hafði
fimmtán vetr byskup verit. Þá var
liðit. frá burð Krists þúsund eitt
hundrað áttatigi ok sex vetr.
Stytta Þorláks biskups helga í dómkirkjunm í Niðarósi
(Þrándheimi).
Frá grefti Þorláks byskups
Eftir andlát byskups var lík
hans borit í kirkju ok var í söng-
húsi þrjár nætr at bíða graftar.
En annan dag jóla var hann í jörð
lagðr, ok var þar við staddr Páll
prestr, frændi hans, er byskup var
eftir hann, ok margir aðrir lærðir
menn. Þar kom þá ok lík þess
manns fátæks, er líkþrár var, ok
hafði byskup tekit hann af fátæki
ok veitt til dauðadags, ok vildi guð
þá sýnast láta hans mildiverk, þat
er eitt var af mörgum öðrum.
En áðr menn gengi frá grefti ins
sæla Þorláks byskups, þá mælti
Gizurr Hallsson um þau tíðendi,
er orðin váru, eftir því sem sið-
venja var á yfir tíginna manna
greftri. Hann tjáði þat fyrst,
hverr nytjamaðr Þorlákr byskup
hafði verit bæði staðnum ok öllu
landsfólki. Þá veik hann nökkur-
um orðum til virðingar þeim bysk-
upum, er at stóli höfðu setit í
Skálaholti áðr Þorlákr kæmi. Eft-
ir þat mælti hann svá: „Gott er á
þat að minnast at váru vitni ok at
sögn várra foreldra um þá bysk-
upa, er fyrir várt minni hafa verit,
at sá þykkir hverjum beztr, er
kunnastr er, ok svá dýrðligir menn
sem þeir hafa verit allir í sínum
byskupsdómi, þá er þat þó frá-
bært, hversu Þorlákr hefir búit sik
til byskupstígnar, langt frá því
sem allir aðrir. Hann var hreinlífr
alla ævi, siðsamr ok lastvarr, örr
ok réttlátr, miskunnsamr ok heil-
ráðr, lítillátr ok stjórnsamr,
mjúklyndr með sannri ást ok
elsku bæði við guð ok menn. Hann
tók vígslur á barnsaldri, ok sýnd-
ist inum virtustu mönnum at auka
hans sæmd ok vígslur, meðan til
váru, ok á unga aldri gaf hann sik
undir heilaga reglu ok varðveitti
hana allt til dauða. Nú þó at þat sé
boðit, at vér leggim eigi bera dóma
á ráð manna, þá munu fáir ván-
armenn vera, ef hann er eigi full-
sæll, svá ólíkr sem hann var flest-
um mönnum í sínu lífi ok góðum
siðum.“ Lauk hann sinni ræðu
með snjöllu máli.
Staðarmennirnir ok landsfólkit
víða hörmuðu mjök andlát ins
sæla Þorláks byskups, því at þeir
ætluðu hann meir skildan við
mennina en nú er reynt, því aldri
hafði upp komit helgi né jarteinir
nökkurs manns á íslandi [fyrr] en
Þorláks byskups, en þó váru marg-
ir menn huggaðir af þekkiligum
draumum, þar til er guð birti
verðleika hans framar. En þó stóð
þá til mikils hallæris ok áfellis:
byskupinn einn í landinu ok þó af-
gamall, en þá hófst ófriðr norðan-
lands.
Sá atburðr varð í Vatnsal, at
bónda einn réttorðan dreymdi, at
hann þóttist úti kominn ok sjá
mann kominn sunnan yfir heiði,
ok spurði hann, hversu Þorlákr
byskup mátti. En hann svarar:
„Eigi heitir hann nú Þorlákr,
heldr Ráðvaldr með guði.“ Bónd-
inn sagði Karli ábóta drauminn,
en hann réð svá, at byskup mundi
andaðr ok hafa dýrð með guði.
Gizur Hallsson dreymdi litlu
eftir andlát Þorláks byskups, at
hann þóttist sjá hann sitja á
kirkjunni í Skálaholti í byskups
skrúða, ok blessaði þaðan fólkit,
ok réð hann svá þann draum, at
hann mundi enn vera yfirmaðr
sinnar kristni.
Töluðu þat margir vitrir menn,
at annathvárt mundi helgi Þor-
láks byskups upp koma, ella
mundi þess eigi auðit verða á ís-
landi, svá sem Eiríkr erkibyskup
bar vitni í bréfi því, er hann sendi
Páli byskupi, svá segjandi: „Ágæt-
an bróður várn, Þorlák byskup,
góðrar minningar, trúm vér helg-
an verit hafa í lífinu, en nú dýrð-
ligan kraftanna gimstein fyrir
guði ok mikils ráðanda."
Frá jarteinum
Prest. einn norðanlands, er
1 Þorvaldr hét, dreymdi fjórum
! vetrum eftir andlát Þorláks bysk-
* ups. at hann kom at honum ok
sagöi honum, nær veðrátta mundi
batna, því at þá var vetr þungr.
„Gef ek þat ráð til,“ sagði hann,
„at menn leiti graftar mins at
sumri ok sé líkami minn ór jörðu
tekinn. Ok ef nökkur þykkja heil-
agleiksmerki at verða, þá geri
menn um áheit ok dagshald við
mik sem Iíkar.“ Hvarf hann síðan.
Presturinn sagði Brandi byskupi
drauminn ok bauð at sverja.
Um vetrinn skírdagsnátt eftir
andlát Þorláks byskups sá einn
bóndi, er Sveinn hét, svá mikit ljós
í Skálaholti yfir leiði Þorláks
byskups, at varla mátti hann sjá
kirkjuna fyrir.
Ormr prestr fór þess erindis til
alþingis um sumarit eftir vegna
Brands byskups at segja, hverjar
jarteinir höfðu orðit af helgi Þor-
láks byskups í þeim heruðum. En í
förinni þraut svá hest hans, at
hvergi mátti ganga, en þegar hann
hét á Þorlák byskup, spratt upp
hestr hans, ok reið hann fullum
dagleiðum til þings. En er þessi
atburðr var sagðr ok fleiri aðrir,
þá urðu menn fegnir þessi frá-
sögn, ok hétu þegar margir menn
á Þorlák byskup í sínum nauðsynj-
um, ok þótti vel á verða. En ekki
var þat þá enn í leyfi tekit af bysk-
upum.
LeyfÖ áheit á Þorlák byskup
It sama sumar eftir sendi
Brandr byskup Orm prest með
öðrum klerkum sínum til alþingis
ok lét bera fram bréf sín Páli
byskupi ok öðrum höfðingjum, ok
var þar á vitnisburðr margra jar-
teina Þorláks byskups.
Þá höfðu menn stefnur um þessi
mál, ok var Páll byskup leiðitamr
ok óeinráðr í þessum málum sem
mörgum öðrum við aðra höfðingja
lands ok meðferð þessa fagnaðar.
Þat var ráð manna með orðsend-
ingu Brands byskups, at Páll
byskup kvað þat upp Pétrsmessu-
dag í lögréttu, at öllum mönnum
skyldu leyfð áheit á inn sæla Þor-
lák byskup. Skyldu menn honum
tíðir syngja andlátsdag hans.
Pétrsmessu var Þorlákr byskup til
byskups kosinn, ok þá váru leyfð
áheit við hann, ok þá var ieitt í lög
messudagshald hans annat sumar
it næsta eftir þenna atburð.
Ok til marks um þetta, at eigi
þótti guði oftekjur í þessu, þá urðu
jarteinir þegar merkiligar á því
sama þingi.
Frá jarteinum
Maðr hét Tjörvi. Hann tók
handarmein mikit. Gerði hendrn-
ar stirðar ok líkþrár, svá at hann
mátti engan fingr rétta, ok lék þat
mein við fimmtán vetr. Hann hét
á inn sæla Þorlák byskup til
heilsubótar sér, sofnaði eftir þat.
En er hann vaknaði ok vildi láta
þvá sér, þá váru heilar orðnar
hendrnar, ok váru þá sýndar
hendrnar öllum þeim, er við báru,
ok var þá sunginn Te deum. En
þegar er þessi jartein var alkunnig
orðin, þá hét þegar hverr at öðrum
á inn helga Þorlák byskup, ok var
þat af því eigi kynligt, at svá var
jarteinakrafturinn mikill, at ná-
liga var fyrr veitt en heitit var.
Sá atburðr varð á sama þingi,
að Jón ábóti ór Veri tók kverka-
mein mikit, ok þrútnuðu ákafliga,
svá hann mátti engu bergja ok
náliga ekki mæla. svá at heyra
mætti. Þá hét hann á inn sæla
Þorlák byskup til heilsu sér ok
sofnaði þegar eftir ok vaknaði al-
heill. Þessi atburðr var sagðr Páli
byskupi.
Maðr sá, er Guðmundr gríss hét,
mágr Páls byskups, tók mein mik-
it, of var hann bæði matlauss ok
máttlítill, ok þótti mörgum manni
hann dauðvænn. Þá hét hann á vin
sinn, Þorlák byskup, at hann árn-
aði honum af guði slíkrar heilsu
sem hann sæi honum bezt gegna.
En er hann hafði heit sitt fest, þá
batnaði honum dag frá degi ok var
alheill, þegar kerti þat var brunnit
í Skálaholti, er hann hafði þangat
heitit, ok sagði hann sjálfr þessa
jartein Páli byskupi ok mörgum
öðrum mönnum.
Austfirzkr maðr, sá er Sighvatr
hét, ættstórr, tók augnaverk svá
stríðan, at hann ætlaði, at mundu
springa augun, ef eigi minnkaði
skjótt verkinn. Hann hét á inn