Morgunblaðið - 16.05.1985, Side 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. MAÍ 1985

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavtk.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 330 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 25 kr. eintakiö.
Um afmælis-
greinar
Birting minningargreina
og afmælisgreina í
Morgunblaðinu byggir á ára-
tuga hefð og er eftirtektar-
verður þáttur í þjóðlífi okkar
íslendinga. Morgunblaðið
telur þetta með mikilvæg-
asta efni blaðsins, enda birt-
ist í þessum greinum saga
ótrúlegs fjölda íslendinga og
þá ekki síður almúgamanns-
ins en hinna, sem verða
kunnir borgarar á lífsleið-
inni.
Tæpast er nokkur ágrein-
ingur um þýðingu minn-
ingargreina að þessu leyti en
skoðanir hafa alltaf verið
skiptar um það, hvort eðli-
legt sé að birta afmælis-
greinar um tiltölulega ungt
fólk. Fyrir svo sem áratug
eða svo, heyrði það til al-
gerra undantekninga, að
þess væri óskað, að Morgun-
blaðið birti afmælisgreinar
um fimmtugt fólk. Hin síðari
ár hefur það aftur færzt í
vöxt. Þetta er þeim mun
sérkennilegra, þar sem
fimmtugasta aldursárið er í
hugum fólks í dag áreiðan-
lega ekki eins hár aldur og
fólki þótti fyrir nokkrum
áratugum. Hið sama má
segja um sextugsaldur.
Meðalaldur Islendinga er
nú afar hár. Meðalaldur
karla er 73,5 ár og kvenna
79,5 ár. Fyrir aðeins tveimur
áratugum þótti það sérstök-
um tíðindum sæta, ef ein-
hver náði 100 ára aldri. Nú
er það orðið algengt. Sá sem
verður 50 ára í dag stendur á
hápunkti starfsamasta hluta
ævi sinnar og á mikið ógert.
Sá sem verður 60 ára er á
góðum aldri og a.m.k. heill
áratugur í fullu starfi er
framundan. Raunar er það
mikil spurning, hvort það er
ekki úrelt orðið að krefjast
þess undantekningarlaust að
fólk hætti störfum ekki síðar
en um sjötugt. Stórbætt heil-
brigðisþjónusta á sinn þátt í
að því að efla heilbrigði fólks
og auðvelda því að halda
góðri heilsu fram á efri ár.
Hér kemur líka til breyttur
lífsstíll. Á margan hátt lifir
fólk heilbrigðara lífi en áður
var. Útivera hefur stóraukizt
allan ársins hring. Líklega
hefur dregið mjög úr reyk-
ingum fólks, sem komið er á
miðjan aldur og þaðan af
eldra. I hinum vestræna
heimi er það að verða áber-
andi þáttur í hinum nýja
lífsstíl, að verulega hefur
dregið úr neyzlu áfengra
drykkja. í löndum, sem alla
tíð hafa leyft sterkan bjór er
þróunin sú, að fólk drekkur í
vaxandi mæli bjór af léttara
tæi. Þessi nýi lífsstíll á ríkan
þátt í því, að fólk ber aldur
sinn betur en áður var.
Lengi var það venja Morg-
unblaðsins að letja menn
þess að skrifa um fimmtugt
fólk afmælisgreinar. Með
þeim þjóðfélagsbreytingum,
sem hafa orðið og hér hafa
verið raktar er það skoðun
Morgunblaðsins, að það sé í
raun jafn fráleitt að skrifa
afmælisgreinar um fimm-
tugt fólk og jafnvel sextugt,
eins og ef menn tækju upp á
því að skrifa afmælisgreinar
í tilefni af þrítugs og fertugs
afmælum. Með tilvísun til
þess, sem hér hefur verið
sagt, er það ákvörðun rit-
stjóra Morgunblaðsins að
birta ekki afmælisgreinar
um fimmtugt og sextugt fólk
á því formi, sem tíðkast hef-
ur fram til þessa. Hins vegar
þykir blaðinu sjálfsagt að
vekja athygli á slíkum tíma-
mótum í lífi fólks með birt-
ingu mynda af afmælisbarn-
inu og helztu æviatriðum,
sem þá geta verið hvort sem
er nafnlaus eða með stuttum
texta og afmæliskveðjum frá
vinum og kunningjum undir
fullu nafni með upphafsstöf-
um þess sem ritar. Þessar
myndir og texti verða birt,
eftir því sem óskað er í dálki
tengdum Dagbók Morgun-
blaðsins.
Ritstjóri Morgunblaðsins
væntir þess, að þessi ráðstöf-
um hljóti góðar undirtektir
og að fólk verði sammála
um, að þetta sé eðilegri að-
ferð til þess að minnast
tímamóta í lífi fólks, en af-
mælisgreinar, sem skrifaðar
eru um fólk á besta aldri.
Hins vegar mun Morgun-
blaðið eftir sem áður birta
afmælisgreinar um sjötugt
fólk og eldra, sem hefur lokið
starfsamasta hluta ævinnar
og safnað lífsreynslu og
þekkingu, sem vissulega er
frásagnarverð í slíkum
greinum og einatt mikilvæg.
Breyting þessi verður um
næstu mánaðamót.
Heimsfriður og
verk íslendii
— eftir Magnús Torfa
Ólafsson
Yfirskrift þeirra orða sem ég
legg í belg á þessari samkomu er
frá þeim komin, sem hana skipu-
lögðu á vegum Rauða kross ís-
lands, allt annað í máli mínu er á
eigin ábyrgð.
Hlutverk íslendinga gagnvart
heimsfriðinum getur eðli máls
samkvæmt ekki verið í því fólgið
að þeir með aðgerðum sínum ráði
því hvort friður ríkir eða ófriður.
Rúmlega tvö hundruð þúsund
manna þjóð á hundrað þúsund fer-
kílómetra eyju í miðju úthafinu er
þannig í sveit sett, að hún hefur
fáar ástæður til að eiga í útistöð-
um við nágranna sína.
Fjarlægð frá öðrum þjóðum,
lega á afskekktum stað á hnettin-
um, urðu til þess að styrjaldir
Evrópu bárust lítt til Islands
fvrstu þúsund árin eftir landnám.
A því hefur orðið rækileg breyting
á þessari öld. í heimsstyrjöldinni
síðari var landið hersetið, stöðvar
á íslandi komu mjög við sögu í
orustunni um Atlantshafið og við
siglingar skipalesta milli Bret-
lands og Bandaríkjanna og Murm-
ansk, einu hafnar í Evrópuhluta
Sovétríkjanna sem veitt gat við-
töku utanaðkomandi aðdráttum
og aðstoð árið um kring.
Það tímabil í sögu íslands, sem
hófst fyrir alvöru með hernámi
Breta 10. maí 1940, stendur enn.
Síðustu þrjá áratugi hefur banda-
rískt herlið haft aðsetur í landinu,
samningsbundið við íslensk
stjórnvöld að sjá um varnir og
viðbúnað í þágu íslendinga og
Norður-Atlantshafsbandalagsins.
Hnattstaða íslands veldur hern-
aðarþýðingu þess, og hún hefur
farið vaxandi með þróun hernað-
artækni og vopnabúnaðar síðustu
áratugi. Frá stöðvum á íslandi er
fylgst með siglingum sovéskra
herskipa, sér I lagi kiarnorku-
kafbáta, milli Norður-íshafs og
Atlantshafs um sundin sem skilja
að ísland og Grænland og ísland
og Noreg. Ratsjárstöðvar á íslandi
og herflugvélar frá Keflavíkur-
flugvelli hafa eftirlit með ferðum
sovésk'a herflugvéla um mikið
flæmi umhverfis landið.
Nú nýverið hefur verið vakin at-
hygli á enn einni hlið á hernaðar-
þýðingu íslands á tímum eftirlits
utan úr geimnum með því sem
fram fer á jörðu niðri og lang-
drægra vopna sem stýra sér sjálf í
mark heimsálfa á milli. Fyrir
rúmum áratug voru gerðar þyngd-
araflsmælingar á landinu fyrir
Kortagerðarstofnun Bandaríkja-
hers. Nú hefur sama stofnun beðið
Orkustofnun að endurtaka mæl-
ingarnar og þétta mælinetið.
Ástæðan er að ísland er helsta
kennileitið á Norður-Atlantshafi
fyrir miðunartæki í gervihnöttum
og flugskeytum, en braut þeirra
ræðst að hluta af þyngdarsviði
jarðar.
Öll sú starfsemi sem hér hefur
verið drepið á fer fram á ábyrgð
íslendinga, þótt hermenn annarr-
ar þjóðar hafi hana með höndum.
Fullvalda ríki ber ábyrgð á hvað
aðrir aðhafast í landinu. Engu að
síður hefur til skamms tíma lítið
farið fyrir að íslendingar öfluðu
sér þekkingar og aðstöðu til að
fylgjast með því sem fram fer á
þessu sviði, þótt þar hafi á allra
síðustu árum orðið breyting til
batnaðar. Betur má þó ef duga
skal, til að við séum svo í stakk
búin sem kostur er til að rækja
það hlutverk sem lega landsins
hefur fengið okkur í hendur.
Ábyrgð gagnvart
sjálfum okkur
Verkefni hermanna er að vera
við hinu versta búnir. 1 samræmi
við það voru á stríðsárunum út-
búnar tilskipanir um herlög á ís-
landi, sem komu fyrir almennings
sjónir þegar skjalaböggull var
opnaður í Þjóðskjalasafni í vik-
unni.
Aldrei kom til þeirrar árásar-
hættu sem ráðagerðin um setn-
ingu herlaga miðaðist við, em
hætt er við að mörgum kotbónda
hefði þótt þröngt fyrir dyrum, ef
til þess hefði komið, eins og segir i
herlagaboðskapnum, að yfirhers-
höfðingi Bandaríkjahers fengi
„full og algjör yfirráð ... yfir öll-
um mönnum og munum á Islandi".
Ríkisstjórn íslands hafði þetta
helst til mála að leggja ef illa færi,
svo vitnað sé til dreifibréfs þáver-
andi forsætisráðherra:
„Þess vegna leggur ríkisstjórnin
fyrir íslensku þjóðina og alla emb-
ættismenn íslenska rikisins að
veita yfirherforingja Bandarikja-
liðsins alla aðstoð, og að hlýða
boðskap þeim, fyrirskipunum og
reglum, er hann kann að setja."
Meða) þess sem fyrirhugaðar
reglur kveða á er útgöngubann um
land allt frá klukkan 21 að kvöldi
til 7 að morgni að viðlagðri refs-
ingu samkvæmt herlögum.
Landsmenn höfðu engan við-
búnað sjálfir til að bregðast við
þeim vanda sem hugsanlega gat að
höndum borið með innrásartil-
raun eða vopnaviðskiptum í land-
inu, og áttu þá allt sitt ráð í hönd-
um erlends hers.
Ýms önnur viðbrögð hefðu þó
komið til greina, jafnvel hjá þjóð
sem ekki hefur nema tvo menn á
hvern ferkílómetra lands. Ég held
að menn ættu að athuga þessi
gömlu gögn, sem til allrar ham-
ingju urðu aldrei að alvöru, með
því hugarfari, að skoða hvern
viðbúnað fslendingar geta sjálfir
Magnús Torfi Ólafsson
flytur ræðu sína
á fundi
Rauða kross íslands
haft til að búa svo um hnúta, að
þeir þurfi ekki framar að sæta því
á hættutímum að skrifa upp á
hvað sem erlendur her telur rétt
viðbrögð samkvæmt sínum reglum
og starfsháttum.
En við berum ekki aðeins
ábyrgð gagnvart sjálfum okkur,
heldur líka umheiminum. Það sem
á Islandi fer fram er á ábyrgð fs-
lendinga, jafnt þótt í hlut eigi er-
lendur her sem tekið hefur að sér
landvarnir samkvæmt samningi.
Kjarnavopn og ísland
Meðal fastmótaðra atriða í
varnarmálastefnu íslenskra ríkis-
stjórna um langan aldur er að í
landinu skuli ekki geymd kjarna-
vopn á friðartímum. Það vakti því
að vonum athygli, þegar í ljós kom
síðastliðinn vetur, að í landvarna-
ráðuneyti Bandaríkjanna höfðu
verið útbúin gögn sem gerðu ráð
fyrir flutningi á djúpsprengjum
með kjarnahleðslu til Islands á til-
teknu stigi hættuástands í heim-
inum. Sama gilti um fleiri lönd og
eyjar, svo sem Kanada, Azoreyjar,
Bermuda, Puerto Rico, Diego
Garcia á Indlandshafi og Filipps-
eyjar.
Þótt bandarísk stjórnvöld hafi
verið fáorð um málið opinberlega,
eins og starfsreglur þeirra mæla
Flúðir, Hrunamannahreppi:
Góður árangur af bor-
un eftir heitu vatni
Syóra-Langbolti, 15. maí.
BORUN lauk í gær eftir heitu vatni
að Flúðum. Árangur var mjög góður
og betri en þeir bjartsýnustu höfðu
vonað. „Árangurinn er svo góður að
það skiptir sköpum um framtíð
byggðar bér á Flúðum og í nágrenn-
inu, sagði Loftur Þorsteinsson,
oddviti Hrunamannahrepps.
Upp komu 50 lítrar af 98 gráðu
heitu vatni á sekúndu. Holan er
365 metra djúp og kostnaður við
hana mun aðeins vera um 1,5
milljónir króna. Starfsmenn
Jarðborana rikisins unnu verkið
og var borinn Ýmir notaður.
Jarðhiti var mikill fyrir á Flúðum,
eða um 35 sekúndulítrar, en það
magn var að verða fullnýtt. Hinar
mörgu garðyrkjustöðvar á Flúðum
og nágrenni nota mikið af heitu
vatni.