Morgunblaðið - 19.07.1985, Blaðsíða 24

Morgunblaðið - 19.07.1985, Blaðsíða 24
24 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. JÚLÍ 1985 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. JÚLÍ 1985 25 flfotgtuiliffliftife Útgefandi Framkvæmdastjóri Ritstjórar Aöstoöarritstjóri Fulltrúar ritstjóra Fréttastjórar Auglýsingastjóri hf. Árvakur, Reykjavík. Haraldur Sveinsson. Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Björn Bjarnason. Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Arni Jörgensen. Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson. Baldvin Jónsson. Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, simi 10100. Auglýsingar: Að- alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift- argjald 360 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 30 kr. eintakiö. Ríkir lýðræði í Mexíkó? Endanleg úrslit liggja nú fyrir í þingkosningunum sem fram fóru í Mexíkó 7. júlí síðastliðinn. Svo fór að stjórn- arflokkurinn, sem ráðið hefur lögum og lofum í landinu í 56 ár, sigraði og hlaut 292 þing- sæti af 300. Á síðasta kjör- tímabili átti flokkurinn 299 þingmenn af 300. Vafalaust eru einhverjir þeirrar skoðun- ar, að það sé til marks um að lýðræði ríki í Mexíkó, að þing- mönnum stjórnarflokksins fækkar um 7. Af frásögnum blaðamanna, sem fylgdust með kosningun- um, má ráða, að stjórnarsinn- ar í Mexíkó hafi síður en svo beitt lýðræðislegum aðferðum í baráttu sinni við stjórnar- andstöðuna. Fréttaritari breska vikuritsins The Econ- omist segir, að hvarvetna þar sem PAN-flokkurinn, helsti flokkur stjórnarandstæðinga, þótti sigurstranglegur hafi stjórnarsinnar beitt svikum og brögðum. Segir hann til dæm- is frá því, að stuðningsmenn stjórnarinnar hafi verið hvatt- ir til þess að morgni kjördags að kjósa eins oft og þeir frek- ast gætu. Þeir hafi fengið mörg nafnskírteini og kjör- skrár hafi verið falsaðar; í sumum tilvikum voru kjör- kassar fullir af seðlum í upp- hafi kjörfundar og stjórnar- andstæðingum var hreinlega haldið utan kjörstaða með valdi. Fyrir því er ekki unnt að færa rök, að stjórnarflokkur- inn hefði tapað meirihlutan- um á Mexíkó-þingi, ef hann hefði virt eðlilegar leikreglur við framkvæmd lýðræðislegra kosninga. Hitt er ljóst að vegna þeirra aðferða sem flokkurinn beitti geta forvíg- ismenn ekki fagnað sigri með góðri samvisku. Framkvæmd kosninganna hefur verið taiin staðfesting á því, að ekki sé að vænta neinna breytinga á stjórnarfari í Mexíkó í for- setatíð Miguels de la Madrid, sem kjörinn var til sex ára 1982. Hann lofaði að ráðast gegn spillingu og sagðist ætla að stuðla að „siðferðilegri endurreisn". Nú hefur stjórn hans fengið á sig hefðbundið yfirbragð þeirra sem hugsa ekki um annað en eigin völd og áhrif og eru tilbúnir að fórna öllu fyrir þau. Stjórnarflokkurinn í Mexíkó sækir hugsjónir sínar til þeirra vinstrisinnuðu hug- mynda sem settu svip á bylt- inguna í landinu 1911. Á milli yfirlýsinga ráðamanna og gjörða þeirra heimafyrir er oft hyldýpi. Luis Echeverria, sem var forseti Mexíkó 1970 til 1976, og sagður var „vinstri- sinnaðastur" allra forseta landsins og talaði hvað mest um alþýðuna og ágæti hennar í ræðum sínum, greip til þess ráðs þegar hann var innanrík- isráðherra 1968 að láta lög- regluna skjóta á stúdenta sem voru að mótmæla í höfuðborg- inni, 100 féllu. í utanríkismál- um skipa fulltrúar Mexíkó- stjórnar sér vinstra megin við miðju, þeir lýsa yfir stuðningi við markmið marxistanna eða sandínistanna í Nicaragua og telja Sovétmenn fylgja frið- arstefnu á alþjóðavettvangi. Mexíkanska þjóðarbúið á allt sitt undir Bandaríkjunum en andbandarísk sjónarmið setja sterkan svip á stjórnmálalíf Mexíkó. Vegna þess að vinstrisinn- um um víða veröld er fremur hlýtt til þeirra viðhorfa sem ráðamenn hins alráða flokks í Mexíkó prédika á alþjóða- vettvangi beinist athygli þeirra, sem telja sig vera í mesta rétti til að fella sið- ferðilega dóma um stjórnarfar einstakra þjóða, ekki svo mjög að Mexíkó — að minnsta kosti ekki til að gagnrýna stjórn- arherrana. En hvað sem því líður er fyllsta ástæða til að hafa áhyggjur af því, sem kami að gerast í Mexíkó. Þetta er mannflesta ríki Mið- Ameríku og spenna í þeim heimshluta magnast jafnt og þétt vegna undirróðurs komm- únista. Stjórnarfar eins og það sem ríkir í Mexíkó er ekki aðeins gró&rarstía fjármála- og vaidaspillingar, öfgaöfl til vinstri og hægri geta ekki fengið betri akur til að rækta en þar sem stundaðar eru blekkingar og svik í nafni lýð- Tæðis. Dæmi um afleiðingar slíkrar blekkingariðju má sjá í Zimbabwe, þar sem nýlega var kosið til þings. Skilja verður orð marxistans Roberts Mug- abe, forsætisráðherra og sig- urvegara í kosningunum, á þann veg, að fólkinu sé fyrir bestu að hætta þessu kosn- ingastússi, hann ætli að sjá um stjórnmálin með því að banna alla flokka nema sinn eigin. Vinstrisinnar um víða veröld rísa auðvitað ekki upp gegn pólitísku ofbeldi af þessu tagi. Helgur dómur heilags Þorláks í Gullskápnum Magnúsar-kirkja („Múrinn") f Kirkjubc — eftir Kolbein Þorleifsson Helgur dómur heilags Þorláks í Gullskápnum Sú frétt birtist í Morgunblaðinu fyrr á þessu ári, að Jóhannes Páll II páfi hefði lýst Þorlák helga verndardýrling íslands. Þessi frétt byggðist á páfabréfi útgefnu í Páfagarði 14. janúar 1984, en það var formlega birt í tímariti kaþ- ólskra manna á íslandi Merki krossins 1. hefti 1985. Fyrir íslend- inga eru þetta vitaskuld stórtíð- indi, einkum þegar það er haft i huga, hvað saga hins kaþólska ís- lands og bókmenntir hinnar kaþ- ólsku menningar á íslandi hafa skipað mikið rúm í íslensku menntakerfi á þessari öld. Miðald- ir fslands eru enn sífelld upp- spretta umræðu lærdómsmanna og alþýðufólks. Þessi umræða væri óhugsandi án þess mikla bók- menntaarfs, sem kaþólska mið- aldakirkjan skildi eftir og enn er ausið af, því að sá arfur virðist vera óþrjótandi. Áðurnefnt bréf Jóhannesar Páls II páfa hlýtur að vekja menn til umhugsunar um þann arf, sem heilagur Þorlákur og kanúkaregl- an hefur skilið eftir sig hér á landi, og ekki síður um það, hvað sé orðið af helgum dómum hans. Grein mín nú er skrifuð til að benda mönnum á það, að enn þann dag í dag á að vera varðveittur helgur dómur verndardýrlings ís- lands í múr Magnúsar-kirkju í Kirkjubæ í Færeyjum Gullskápurinn í Kirkjubæ í Færeyjum stendur múr hinnar svonefndu Magnús- arkirkju, sem reistur var á mið- öldum. Smíði hennar var aldrei lokið, en veggirnir komust upp og ýmis merki þess sjást, að kirkjan hafi verið vígð, svo sem vígslu- krossar og helgimyndir úr blýi. Á veggnum bak við altarið er varð- veitt krossfestingarmynd úr blýi með áletrun á latínu umhverfis. Þessi staður hefur öldum saman gengið undir nafninu „Gullskápur- inn“, og þessum skáp hefur fylgt sú þjóðtrú, að illa færi fyrir hverj- um þeim manni, sem flytti inni- hald hans úr stað. Vegna þjóð- trúarinnar hefur staður þessi því fengið að vera f friði, utan einu sinni, að skápurinn var opnaður til þess að kanna það, hvort nokkr- ir helgir dómar væru varðveittir þarna. Þetta gerðist 9. júní árið 1905. Þá héldu fjórir menn af stað heiman frá Kirkjubæ og gengu inn í Múrinn. Þetta voru þeir Jóhann- es Patursson kóngsbóndi í Kirkju- bæ og vinnumaður hans, Kristján Berentsen amtmaður og Kofoed- Jensen, ungur arkitekt frá danska þjóðminjasafninu. Ætlunin var að biðja vinnu- manninn um að taka niður blý- plötuna og steininn á bak við, en hann þverneitaði að vinna verkið og bar fyrir sig áðurnefnda þjóð- trú. Engu að síður héldu hinir áfram verkinu, og fór svo að lykt- um, að þeir drógu fram blýkistil með fimm skinnpokum. Opnuðu þeir síðan einn pokann og fundu þar tréflís. Lögðu þeir síðan allt á sinn stað aftur, þvi að nú höfðu þeir fengið það staðfest, að f Gullskápnum væru geymdir helgir dómar. Það segja mér fróðir menn, að Gullskápurinn hafi verið óhreyfður síðan. Úr skríni heil- ags Þorláks Af áletrun þeirri, sem er á Gullskápnum, lásu mennirnir um það, sem á bak við var geymt. Þar væri að finna flís úr krosstré Krists, hluta af Guðslambinu (hostíunni), hluti af klæði Mariu meyjar, leggur af Magnúsi Eyja- jarli og (eitthvað) úr skríni heilags Þorláks (de tumulo Sancti Þor- laci). Sá sem hefur reist Magnúsar- kirkju í Kirkjubæ, hefur augsýni- lega lagt f mikinn kostnað við að gera helga dóma kirkjunnar sem virðulegasta. Það hefur ekki verið lftið verk að útvega flís úr krosstré Krists. Annálar segja frá því, að það hafi verið flutt til Krft- ar árið 1292, svo að þá hefur gefist tækifæri til að fá helgan dóm hans. Og auðvitað átti helgur dómur Magnúsar Eyjajarls heima í dómkirkju hans. Dýrasti fjár- sjóðurinn hefur vitaskuld verið helgur dómur Maríu meyjar. Allir sem kunnugir eru íslensk- um miðaldabókmenntum vita, að þær hafa að geyma helgisagnirnar sem fylgja þessum helgu dómum. Við höfum ennþá Maríukvæðið Lilju mjög í hávegum, og gefum út Þorláks sögu og Orkneyinga sögu. Kannske von sé á Maríu sögu f náinni framtið? En fáir þekkja nú söguna af krosstrénu, sem átti sínar merku kirkjur í Kaldaðar- nesi á Flóa og á Setbergi í Eyrar- sveit: söguna um sendiför Sets Adamssonar til paradísar og allt sem af henni leiddi fram á daga Konstantínusar keisara. Hver skyldi hafa útvegað Magn- úsarkirkju þessa gripi? Ég held, að hægt sé að geta sér þess til með nokkurri vissu. Það var Færeyja- biskupinn Erlendur, biskup 1268—1308. Erlendur biskup Þegar Árna biskups saga segir frá vígsjudegi Árna Þorlákssonar (Staða-Árna) biskups í Skálholti, getur hún þess um leið, að á sama ári hafi vígst Erlendur biskup til Færeyja. Auk þess endar sagan, eins og hún er nú varðveitt, á frá- „Grein mín nú er skrif- uö til aö benda mönnum á það, aö enn þann dag í dag á aö vera varðveitt- ur helgur dómur vernd- ardýrlings íslands í múr Magnúsar-kirkju í Kirkjubæ í Færeyjum.“ sögu af kraftaverki í Magnúsar- kirkju í Kirkjubæ, og mun sá at- burður hafa átt sér stað árið 1290. Þetta tvennt bendir til þess, ásamt mörgu öðru, að ísland og Færeyj- ar voru hluti af stærri heild, sem var norska erkibiskupsdæmið, eða ef menn vilja heldur nota verald- lega skilgreiningu, norska kon- ungsríkið. Hér er hentugast að nota erkibiskupsdæmið sem við- miðun. Á þrettándu öld er Björgvin blómlegasta borgin í erkibisk- upsdæminu, og þaðan koma marg- ir duglegir kirkjunnar menn, og á seinni hluta 13. aldar komu þaðan biskupar sem reyndust hörkudug- legir kirkjusmiðir, svo sem Árni biskup f Stafangri, sem lét reisa dómkirkju í Stafangri sem fræger orðin. Erlendur biskup var einn af kunningjum Árna, enda voru þeir báðir kanúkar af Ágústfnusar- reglu, rétt eins og Árni Þorláksson í Skáíholti. Svo einkennilega vill til, að ævisaga Erlends biskups hefur varðveist. Hún var rituð með rúna- letri á blýplötu, sem lögð var í kistu hans árið 1308. Ævisagan var á latínu, svo að þegar kistan var grafin upp árið 1420 þurfti að fá sérfræðinga í rúnum til að um- rita textann á latinuletur. Líkleg- ast hefur fræðimönnum um alda- mótin 1900 þótt það kyndug frá- sögn, að ævisaga biskups hafi ver- ið rituð á latínu með norrænu rúnaletri árið 1308, því að aldrei hefur þessu verið haldið á loft í fræðiritum. En nú hefur fornleifa- gröftur í Björgvin staðfest svo ekki verður um villst, að notkun rúna hefur verið hluti af hvers- dagslegri menntun Björgvinj- arbúa á þessum árum. Ævisaga þessi er rituð sem ævisaga heilags manns, þvf að ekki verður betur séð en að mað- urinn hafi verið skyggn eins og Emmanuel Swedenborg, því að Erlendur biskup gat lýst bruna staðs og kirkju í Kirkjubæ, þegar hann var staddur í Björgvin í embættiserindum. Það var eftir þennan bruna (1270), sem hann hóf byggingu steinkirkjunnar. Hann virðist einnig hafa átt í harðri baráttu um eignarhald á kirkjustöðum í Færeyjum, rétt eins og samtímamaður hans i Skálholti. Höfuðandstæðingur Erlends biskups hét Hergeir (Hergerus), sem í ævisögunni er nefndur „Belíals sonur“ eins og Hrafn Oddsson lögmaður í Árna biskups sögu. Það var í erinda- gerðum vegna staðamála i Björg- vin sem Erlendur biskup veiktist eftir að hafa borið sigurorð af andstæðingi sínum með aðstoð „eldingar Krists", þ.e. bannfær- ingarvopnsins, og dó hann 13. júní 1308. Erlendur skírði Hákon konung Magnússon lagabætis, og beitti áhrifum sínum til að fá setta löggjöf um sauðabúskap í Færeyj- um, svokallað „Sauðarbréf". Menntun Erlends Erlendur biskup var kanúki af reglu heilags Ágústínusar og er þvf reglubróðir margra þeirra manna sem hæst bar i sögu erki- biskupsdæmisins á þessum árum. Þess vegna hafði hann ærna ástæðu til að halda upp á heilagan Þorlák og hann virðist hafa iðkað sams konar meinlæti og heilagur Þorlákur, þar eð ævisagan segir Erlend hafa borið gróft klæði næst sér. Áður en hann var kallaður til biskups, var Erlendur skólameist- ari við dómskólann í Björgvin. Það leiðir hugann að því, með hvaða menntun hann lagði út í ævistarf sitt. Ágústínus kirkjufaðir hafði hvatt alla sem lifðu samkvæmt reglu sinni til að iðka bóklestur. Um þennan Iærdómsáhuga ber skýrast vitni Guðfreyr í Viktors- klaustrinu, samtímamaður heilags Þorláks, sem orti svo um brúar- smiðinn Ágústínus á Signubökk- um um árið 1176: Ágústín á efstu brú Á sér hefðar sæti; I huga og verki helgun trú Hefur gert bílæti; Þekking hans í þjóðar hug Þjóðarhallar byggir dug; Njósnar augu á efstu brá Yfir líta víða á. Ofgnótt á af eðla mjöð, Yfrið nóg af könnum; Allar gerðir af göfgum seið Gefa næring mönnum; Þeir sem drjúgum teyga teyg Teyga meira en granna veig; Því að viða vatnsins náð Vill hann senda heims um láð. Þó að spurt sé stórt um stund Stendur hann ei sem þvara; Gátan öll á eina lund Á sér fjölda svara; Þar sem göfgur gumi sést, Garðinn dyggða græðir best; Fullkomna gleði frjóvgar hann, Fögrum sætleik gæða kann. (Þýðing: K.Þ.) Hvernig Ágústínus fór að því að mennta þessa lærisveina sína í norska erkibiskupsdæminu, er hægt að sjá af mörgu. Merkilegust þykir mér þó vera bókaskrá nokk- ur, sem norskir fræðimenn hafa viljað eigna Árna Sigurðssyni Björgvinjarbiskupi, en hjá honum dó Erlendur Færeyjabiskup. í þessari skrá sést m.a. að eigand- inn hefur átt ýmis rit á „nor- rænu“, m.a. Örvar-Odds sögu og Þiðreks sögu af Bern, — annað saga af kristnum helgikappa (Örv- ar-Oddi), hitt saga af Belías syni sem óð i Ariusarvillu (Þiðriks saga af Bern). Þarna er líka „Sál- arstríð” Prudentíusar meðal bóka um guðsþjónustuna, en þessi bók var aðalhandbók miðaldamanna í andlegri spekt (allegóríu) og lýsti orrustum á milli kristinna dyggða og heiðinna lasta. Þarna eru líka „skriftaboð", gefin af Árna Skál- holtsbiskupi. (Skyldu þetta vera skriftaboð Þorláks?). Þarna er líka bók eftir einhvern Lotharius um eymd mannanna — þar mun vera um að ræða Innocentius III, áður en hann varð páfi. Auk þessa eru lagaskýringarrit Galfreðs og Ræmunds, málfræðibækur og reikningsbækur. Lagaskýringar- ritin vekja athygli, því að Jón rauði erkibiskup afhenti biskup- um sínum slíkar bækur áður en hann sendi þá heim frá vígslu, eins og saga Árna biskups vottar. Árna saga biskups sýnir líka hvernig biskuparnir notuðu menntun sína, með því að rekja bannfæringarræðu biskups yfir Hrafni Oddssyni lögmanni. Þar er Hrafni líkt við öll illmenni krist- innar guðfræði, svo sem Antíokk- us Epífanes (Gyðinga saga), Þið- rek af Bern og Gajus Caesar (Gaj- us Decius). Erlendur Færeyjabisk- up hefur liklega haldið svipaða ræðu yfir Hergeiri hinum fær- eyska. Sambandið við Björgvin Það er kaupstaðurinn í Björg- vin, sem gerði Erlendi biskupi kleift að afla dómkirkju sinni helgra dóma, sem honum þóttu best sæma svo helgum stað. Mér sýnist, að þetta hafi gerst á síð- asta áratug þrettándu aldar. Þá er ýmislegt að gerast varðandi heil- agan Þorlák og krosstréð heiga, sem gerir Erlendi kleift að náigast þessa helgu dóma. Vegna tiðra ferða sinna til Björgvinjar hefur hann haft spurnir af skrínlagn- ingu Þoriáks á dogum Árna bisk- ups Þorlákssonar. Það er skaði, að seinni hluti Arna sögu biskups er að fullu glataður, svo að enginn getur sagt lengur frá þeirri hátið, sem þá var í Skálholti, þegar heil- agur Þorlákur var lagður í sitt veglega skrín. Jafnvel skrínið er týnt! En í Færeyjum er helgur dómur heilags Þorláks varðveittur i Gullskápnum. Héfundur er prestur og fræiimnó- Kaupmannahöfn: Árnesingakórinn JónNhÚNÍ, Kaupmannahofn, 11. júlí. UNDANFARNA daga hefur Árnesingakórinn í Reykjavík verið í söngfor um Noreg, Svíþjóð og Danmörku. Söngstjóri kórsins er Guðmundur Ómar Óskarsson, organisti og tónlistarkennarí í Mosfellssveit, undirleikari Guðni Þ. Guðmundsson, organisti Bústaðakirkju, og fararstjóri Guðmundur Guð- mundsson, fræðslufulltrúi SÍS. Flaug hópurinn til Þrándheims, ók um Guðbrandsdalinn áleiðis til Osló og hélt söngskemmtun í Otta við beztu undirtektir. { Osló söng kórinn, sem telur 35 félaga, í St. Hans-garðinum í góðu veðri og átti síðan ánægjulega samvera- stund með íslendingum í Osló í félagsheimili þeirra. Sl. sunnudag lá leiðin til Sví- þjóðar og i Gautaborg söng Árnes- ingakórinn úti í Liseberg-garðin- um og síðan við íslenzka ferming- arguðsþjónustu í Norsku sió- mannakirkjunni, þar sem síra Ag- úst Sigurðsson fermdi og skírði. Höfðu söngstjórinn og kórfélag- arnir æft messusvör og sálma sér- í söngför staklega fyrir þessa hátíðarstund við fágaðan undirleik Guðna Þ. Guðmundssonar. Söngfólk og stjórnendur þáðu kaffiveitingar Sænsk-islenska félagsins og að- standenda fermingardrengsins, Agnars Eide Agnarssonar, að guðsþjónustu lokinni i hinu vist- lega félagsheimili norsku kirkj- unnar, en þar fara íslenzku guð- sþjónusturnar ætíð fram. Flutti formaður félagsins, Britta Gisla- son, ávarp, og fleiri ávörp voru flutt og söng kórinn nokkur ver- aldleg lög. Þá kom kórinn hingað til Kaup- mannahafnar og þáði höfðinglegt boð sendiherrahjónanna, Einars Ágústssonar og frú Þórunnar Sig- urðardóttur, ásamt með Kirkjukór islenzka safnaðarins hér. Sungu kórfélagar í garðinum við heimili sendiherrahjónanna í yndislegu veðri. f gærkvöldi hélt Árnesingakór- inn svo tónleika i félagsheimilinu i Jónshúsi fyrir fullu húsi og við frábærar undirtektir áheyrenda. Sungu Árnesingarnir um 30 lög, lang flest íslenzk og mörg eftir tónskáld úr Árnessýslu, en einnig lög eftir Bach og nokkur skand- inavísk lög. Að tónleikunum loknum var gengið til Skt. Pálskirkju, þar sem Gaðni Þ. Guðmundsson lék á hið voikla orgel kirkjunnar og var það railldarlegt. Guðni er kunnugur þar í kirkjunni, en er hann stund- aði orgelnám hér i 6 ár, lék hann standum fyrir íslenzka söfnuðinn i forföllum Axels Amfjörð organ- ista, og söng með í íslenzku mess- mnun. Þá átti Guðni gott samstarf við prestinn i Skt. Pálskirkjunni, síra Poul J. Voss, er þeir unnu saman í Vestra-fangelsinu, þar sem Guðni stofnaði m.a. kór meðal fanganna og var mjög vel látinn. Á morgun halda kórfélagar og fylgdarlið þeirra áleiðis heim til Uddevalla í Sviþjóð og Þránd- heims ánægðir eftir skemmtilega ferð. G.LAsg.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.