Morgunblaðið - 01.09.1985, Blaðsíða 37

36
M0Re-UNBLADIg?8UtWUDAGUR 1. SEPTEMBER198S'
fHwgtsi Utgefandi hf. Árvakur, Reykjavik.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthias Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, simi 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 400 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 35 kr. eintakiö.
Ræöa Þorsteins
Pálssonar
Yfirlýsing Þorsteins Páls-
sonar, formanns Sjálfstæð-
isflokksins, í ræðu á Akureyri í
fyrradag um vanþróað og staðn-
að peningakerfi vekur óhjá-
kvæmilega mikla athygli. í
ræðu þessari, sem flutt var við
setningu þings ungra Sjálfstæð-
ismanna, hélt formaður Sjálf-
stæðisflokksins því fram, að
hluta af vanda framleiðsluat-
vinnuvega þjóðarinnar mætti
rekja til þessa staðnaða kerfis
og að það væri öndvert einstakl-
ingum í viðléitni þeirra til þess
að koma upp húsnæði.
Þorsteinn Pálsson staðhæfði í
ræðu sinni, að í engu lýðræðis-
þjóðfélagi væri banka- og sjóða-
kerfið ríkisrekið í jafn miklum
mæli og hér á íslandi og furðu
gegndi hvað almenningur hefði
verið seinþreyttur til vandræða.
Þorsteinn Pálsson sagði m.a.:
„Krafa okkar er sú, að brjótast
út úr stöðnuðu kerfi, sem stenzt
ekki samjöfnuð við peninga-
kerfi þeirra þjóða, sem búa við
minni ríkisafskipti, meira
frjálsræði og meiri velmegun."
Vafalaust eiga þessi ummæli
formanns Sjálfstæðisflokksins
eftir að vekja upp miklar um-
ræður um starfshætti banka og
fjárfestingarsjóða. Það er auð-
vitað ljóst, að bankakerfið hefur
verið að veikjast stöðugt á síð-
asta einum og hálfum áratug.
Það er að hluta til afleiðing þess
efnahagsástands, sem hér hefur
ríkt og hefur leikið bankana
grátt. Jafnframt hafa stjórn-
völd hneigzt til þess að leysa
bráðan vanda atvinnuveganna á
kostnað bankanna. Um langt
árabil önnuðust Landsbanki og
Útvegsbanki fyrst og fremst
viðskipti við sjávarútveginn.
Máttur Útvegsbankans til þess
að taka á sig þær byrðar á erfið-
um tímum hefur farið stöðugt
þverrandi og nú er svo komið,
að Landsbankinn er með mik-
inn hluta sjávarútvegsfyrir-
tækja landsmanna á sínum
herðum. Afleiðing þess er sú, að
bankinn kemst ekki út úr
skuldastöðu við Seðlabankann
og eiginfjárstaða hans versnar.
• Að öðru leyti er auðvitað al-
veg ljóst, að það fyrirkomulag,
sem hér ríkti þar til fyrir einu
ári, að öll starfsemi bankanna
var samhæfð, samráð jafnvel
um afgreiðslutíma og allar
vaxtaákvarðanir í höndum
Seðlabankans, hlaut að leiða til
stöðnunar. Peningakerfið gat
ekki þróazt með eðlilegum hætti
eins og Þorsteinn Pálsson benti
réttilega á í Akureyrarræðu
sinni. Við slíkar aðstæður leitar
framþróunin sér að nýjum far-
vegi. Merkilegasta nýjungin í
peningamálum okkar síðari ár-
in er áreiðanlega vöxtur verð-
bréfamarkaðar, þótt þar hafi
ýmsar hættur verið á ferðum
eins og Morgunblaðið hefur
bent á.
Aukið frjálsræði í vaxta-
ákvörðunum fyrir ári leiddi til
skemmtilegrar samkeppni á
milli banka og sparisjóða, sem
komið hefur neytendum til
góða. Hins vegar hefur fremur
hægt á þeirri samkeppni síðasta
misserið og er það illa farið.
Alvarlegasta afleiðing van-
þróunar peningakerfisins er
auðvitað sú, að hún hafi hamlað
framförum í atvinnulífinu. For-
vígismenn í atvinnurekstri
þekkja það áreiðanlega vel, að
peningakerfi okkar hefur ekki
verið þjónustusinnað. Þess
vegna hefur mun meiri tími
stjórnenda fyrirtækja farið í
umfjöllun um dagleg fjármál en
eðlilegt getur talizt og önnur
verkefni setið á hakanum. Hús-
byggjendur þekkja hið sama.
Ræða Þorsteins Pálssonar er til
marks um, að Sjálfstæðisflokk-
urinn hyggst knýja á um hrað-
ari framþróun í peningakerfinu.
, BÚR og
ísbjörninn
ær viðræður, sem nú
standa yfir milli forráða-
manna ísbjarnarins og Bæjar-
útgerðar Reykjavíkur um sam-
runa eða aukið samstarf þess-
ara fyrirtækja geta markað
þáttaskil í sjávarútvegi og fisk-
vinnslu, ef vel tekst til. Þar er
brotið upp á nýjum leiðum til
þess að takast á við djúpstæðan
vanda í undirstöðuatvinnuvegi
þjóðarinnar.
Til þess að leggja út í þessar
viðræður þurfti kjark og fram-
sýni af hálfu eigenda Isbjarnar-
ins og pólitíska djörfung borg-
arstjórans í Reykjavík. Eins og
við mátti búast hefur þessi við-
leitni verið túlkuð og gagnrýnd
á hinn þrengsta veg af hálfu
minnihlutaflokkanna í borgar-
stjórn. Ýmist er því haldið
fram, að Sjálfstæðisfíokkurinn í
borgarstjórn sé að bjarga ís-
birninum eða að eigendur ís-
bjarnarins muni fá Bæjarút-
gerðina á silfurfati. Slík um-
fjöllun sýnir aðeins smæð
þeirra, sem að henni standa.
Verði niðurstaðan í þessum við-
ræðum jákvæð mun hún verða
upphafið að umfangsmikilli
endurskipulagningu í sjávar-
útvegi og fiskvinnslu.
ér er fallegt þegar
vel veiðist.
Þessi stutta setning,
sem höfð var eftir
fiskimanni í strjál-
býli, segir fleira —
og ristir dýpra — en
í fljótu bragði virðist.
Þá orðin vóru töluð var sjávarafli það
sem skildi milli feigs og ófeigs í byggð
hans sem og flestum öðrum í landinu.
Svo er raunar enn, ef grannt er gáð.
Þessi veruleiki vefst hinsvegar fyrir
fleirum en áður.
Allt kapp er lagt á það að „vita meira
og meira um minna og minna". Það, sem
er utan Hringbrautar „fagsins", getur
allt eins verið á annarri plánetu, þó um
sé hnotið dag hvern.
„Hér er fallegt þegar vel veiðist."
Þessi hlýju orð heyra til gærdeginum.
Hver talar um fegurð Akrafjalls eða
Skarðsheiðar í tengslum við aflakvóta
líðandi stundar? „Donkíkvótar" mið-
stýrðs skrifræðis taka sér ekki fagur-
yrði í munn.
Flest bendir á hinn bóginn til þess að
menn geti, þrátt fyrir gamalgróinn hér-
aðaríg, orið sæmilega sáttir við þá stað-
hæfingu, að hvarvetna sé fagurt undir
heiðum sólarhimni.
Suðvesturhorn landsins hefur og
skartað sínu fegursta á því sumri, sem
senn kveður. Elztu menn muna ekki
aðra eins tíð. Góðviðrið hefur létt
marga lundina; lyft þyngstu yglibrúnum
upp í hársrætur.
A þessu blessaða sumri kom á daginn,
sem ýmsa grunaði, að Reykjavík er fög-
ur borg. Hún á gömul borgarhverfi, sem
minna um margt á sjávarþorp í öðrum
landshlutum. Hún á ný borgarhverfi,
sem teygja sementsturna til himins.
Hún á borgarhverfi í hinum marg-
breytilegustu myndum. Það er vissulega
ómaksins vert, jafnvel fyrir borinn og
barnfæddan Reykvíking, að skoða borg-
arhverfin, eitt af öðru, vel og vandlega.
Hann verður margs vísari.
Borgin á einnig sínar vinjar, sem ljúft
er að leita til á sólríkum dögum: Skrúð-
garðinn í Laugardal, Miklatún, Lysti-
garðinn við Tjörnina og Öskjuhlíð.
Hið næsta Reykjavík en utan byggðar
er ótrúlegur fjöldi göngu- og ökuleiða,
sem eru mikið augnayndi. Það þarf svo
sannarlega ekki að leita langt yfir
skammt að fegurð og fjölbreytni, sem
hvarvetna blasir við augum í Reykjavík
og næsta nágrenni, einkum þegar vel
viðrar og fiskurinn tekur í flóanum.
Nálægt níutíu þúsund utanferðir ís-
lendinga 1984 skila sjálfsagt sínu — í
einni og annarri mynd. Konum og körl-
um hins langa vinnudags og langa
skammdegis er sól suðursins sízt of góð.
En sumarið, sem er að kveðja, stóð fyrir
sínu hér í borginni. Eftir það skiljum
við betur orð borgarskáldsins, Tómasar
Guðmundssonar:
Jafnvel gamlir símastaurar syngja/ í
sólskininu og verða grænir aftur.
Vöxtur höfudborgar
Það hefur vissulega sitt hvað breytzt í
henni Reykjavík frá því að „fornar súlur
fjutu á land" í árdaga íslandsbyggðar.
Árið 1910, fyrir 75 árum síðan, vóru
Reykvíkingar orðnir 11.600 talsins.
Samkvæmt íbúaskrá 1. desember sl.
teljast þeir 88.745.
Sú alhliða uppbygging, sem vexti af
þessu tagi fylgir, hefur ekki komið af
sjálfu sér. Reykvíkingar hafa átt því
láni að fagna, lengst af, að hafa fram-
sýna og framtakssama borgarstjóm.
Frá þeirri reglu er sennilega aðeins ein
undantekning, skammt að baki, er
vinstri flokkar réðu ferð. Sú undantekn-
ing varð blessunarlega stutt.
Reykjavík hefur vaxið stanzlítið
gegnum tíðina en hinsvegar ekki „jafnt
og þétt“. Bakslag kom í seglin þrjú ár á
síðari hluta áttunda áratugarins, 1976,
1977 og 1978. Á þessum árum vóru
burtfluttir úr borginni, umfram að-
flutta, samtals 3.596, eða að jafnaði
1.200 á ári. Hins vegar vóru 1.619 að-
fluttir, umfram brottflutta, 1981—1983,
eða 540 að jafnaði hvert áranna, sam-
kvæmt Árbók Reykjavíkur 1984, sem
Fjármála- og hagsýsludeild borgarinnar
vinnur.
Samtímis hafa grannbyggðir vaxið
ört. Fjöldi fólks, sem þar býr, sækir
vinnu til Reykjavíkur og þjónustu ýmis
konar. Dæmi eru og hins gagnstæða.
Samvinna sveitarfélaga á höfuðborg-
arsvæðinu er óhjákvæmileg á fjölmörg-
um sviðum — og fer vaxandi.
Bezt fer á því að Reykjavík og önnur
byggðarlög á höfuðborgarsvæðinu vaxi
hóflega. Það er engu byggðarlagi greiði
gerður með því að raska eðlilegu
byggðajafnvægi í landinu. Ef nýta á
hyggilega þær auðlindir sem forsjónin
hefur lagt okkur upp í hendur til fram-
færslu, nýta gögn og gæði lands og hafs,
þarf að byggja landið allt. Víða í
strjálbýli eru mikil verðmæti í hvers-
konar aðstöðu, sem rangt er að skilja
eftir van- eða ónýtt. Það kostar og mikla
fjármuni að byggja slíka aðstöðu á nýj-
um stað eða stöðum, ef fólksstreymi frá
strjálbýli til Faxaflóasvæðisins verður
vaxandi.
Reykvíkingum ber að rækta með sér
velvild til strjálbýlissvæða og skilning á
högum þeirra, sem þar búa. Fjöldi átt-
hagafélaga í Reykjavík ber þessari við-
leitni vitni. Á sama hátt eiga landsmenn
allir að tileinka sér hlýhug til höfuð-
borgarinnar, hvar fornar súlur flutu á
land og vísuðu hinum fyrsta íslendingi
til búsetu.
Reykjavík er fögur borg. Hún hefur
margt að bjóða, þó sitthvað megi enn
bæta, eins og gengur. Borgarstjórn
Reykjavíkur hefur látið hendur standa
fram úr ermum, undir forystu ungs og
framtakssams borgarstjóra, Davíðs
Oddssonar, sem nvtur trausts og stuðn-
ings þorra fólks. Á síðasta ári kjörtíma-
bils má að vísu gera ráð fyrir ýmsum
skringilegheitum minnihlutahópa. Því
ber að taka með bros á vör, ekki sízt í
þessu sólríka tíðarfari.
Breyttir
búskaparhættir
Framleiðsla kindakjöts langt umfram
innlenda framleiðslu hefur lengi við-
gengizt. Umframframleiðslan hefur
verið flutt á erlenda markaði, mikið
niðurgreidd. Lengi framan af, ekki sízt
á viðreisnarárunum (1959—1971), vóru
útflutningsbætur með búvöru viðráð-
anlegar. Tilkostnaður framleiðslunnar á
þessum árum óx ekki mikið hraðar en
söluverð hennar erlendis. Þetta gjör-
breyttist snemma á áttunda áratugnum,
þegar óðaverðbólgan festi rætur. Hún
harðlokaði erlendum búvörumörkuðum,
nema með himinháum útflutningsbót-
um, sem urðu skattþegum ofviða. Þau
pólitísku öfl, sem axla stjórnarfarslega
ábyrgð á verðbólguþróuninni eftir 1970,
hjuggu í raun að rótum íslenzks land-
búnaðar, sem og annarrar útflutnings-
framleiðslu.
Bændur brugðuzt við vandanum með
eftirtektarverðum hætti. í fyrsta lagi
fækkuðu þeir sauðfé verulega. í annan
stað snéru þeir sér í vaxandi mæli að
öðrum búgreinum, einkum loðdýrarækt.
í þriðja lagi stofnuðu þeir ný hags-
munasamtök, Landssamband sauðfjár-
bænda, til að styrkja stöðu framleiðslu-
greinarinnar. Langstærsti kindakjöts-
salinn úr landi, Samband íslenzkra
samvinnufélaga, hefur sætt vaxandi
gagnrýni, fyrst og fremst fyrir kléna
frammistöðu sem söluaðili, en jafn-
framt fyrir háan milliliðakostnað bú-
vöru, sem bitnað hefur jafnt á framleið-
endum og neytendum.
Sérhæfðir aðilar, sem kannað hafa
kindakjötsmarkað í Bandaríkjunum,
gagnrýna harðlega frammistöðu Sam-
bandsins. Þeir telja að breytt neytenda-
viðhorf vestra hafi ekki verið nýtt nægj-
anlega í markaðsöflun. Þar gæti sívax-
andi andúðar almennings á „ónáttúru-
legum" framleiðsluháttum og lyfjanotk-
MORGUNBLAÐID, SUNNLDAGUR 1. SKPTKMBER.1985
B__&L -
REYKJAVÍKURBRÉF
t,
laugardagur 31. ágúst
un í landbúnaði og annarri matvæla-
framleiðslu.
Ný markaðssókn í Bandaríkjunum
verður hinsvegar ekki auðveld. Banda-
ríkin eru kröfuharður markaður. Slíkur
markaður vinnst ekki nema með mikilli
vöruvöndun og mikilli vörukynningu.
Landssamband sauðfjárbænda stefnir
hinsvegar að því að vinna markað
vestra fyrir villibráð eða lúxusvöru í há-
um gæðaflokki.
Loðdýrarækt
Hröð uppbygging og framþróun hefur
átt sér stað í loðdýrarækt. í ársbyrjun
1981 vóru starfrækt 13 loðdýrabú í land-
inu. 1983 eru þau orðin 86. í byrjun
þessa árs 141. Búunum fjölgaði úr 13 í
141 á fjórum árum.
Jón Ragnar Björnsson, formaður
Landssambands íslenzkra loðdýrarækt-
enda, komst svo að orði í blaðaviðtali 13.
ágúst sl.:
breytingu á jarðræktarlögum 1979 ...“
Áður en frekar verður fjallað um
þetta efni skal lítillega vikið að fóður-
stöðvum fyrir loðdýrabú.
„Fóðurstöðvarnar
verði samvinnu-
fyrirtæki"
Jónas Jónsson, búnaðarmálastjóri,
segir í tilvitnuðu viðtali:
„Gert er ráð fyrir að fóðurstöðvarnar
verði samvinnufyrirtæki bændanna
sjálfra. Þeim verður komið fyrir þar
sem hráefnið fellur til, í sjávarþorpum
hvarvetna um landið... Búið er að
ákveða hvar fóðurstöðvarnar verða og
um leið hver loðdýraræktarsvæðin
verða. Það eru eða verða fóðurstöðvar á
Sauðárkróki, Selfossi, Borgarnesi, Pat-
reksfirði og á Flateyri."
Búnaðarmálastjóri tengir þessar fóð-
urstöðvar fyrir loðdýrabú, sem „búið er
„Við höfum gert eins konar fimm ára
áætlun um þróun í loðdýrabúskapnum. í
henni er reiknað með að árstekjur auk-
izt úr 75 m.kr. í fyrra í 1.6 milljarð
króna á þessu tímabili. Þá verða þúsund
ársverk við þessa grein, en í landbúnaði
eru nú um sjö þúsund ársverk."
Formaðurinn sagði ennfremur að
loðdýrabúum fjölgi um næstu áramót
um því sem næst 100. Framleiðslan í
fyrra hafi verið 28 þúsund refaskinn og
22 þúsund minkaskinn. Takizt að fram-
fylgja fimm ára áætluninni verði árs-
framleiðslan í lok tímabilsins 375 þús-
und refaskinn og 1.000.000.— minka-
skinn.
Þjóðviljinn hefur eftir Jónasi Jóns-
syni, búnaðarmálastjóra, „að eftir fimm
ár verði mögulega starfandi 1000 —
1500 loðdýrabú, auk þess sem búin eigi
eftir að stækka að umfangi."
Löggjafinn, Alþingi, kemur einnig við
sögu þessarar þróunar. „Lög um breyt-
ingu á jarðræktarlögum, nr. 79 29. maí
1972“, sem samþykkt vóru á Alþingi 19.
júní 1985, mæla svo fyrir um „framlög
til búnaðarframkvæmda":
„X. — Til loðdýrabygginga: Framlag
má nema allt að 30% af áætluðu kostn-
aðarverði þessara bygginga, allt að 600
fermetra að flatarmáli á býlí“.
í skýringu á þessari lagagrein, sem
fylgdi frumvarpinu, segir: „framlag
samkvæmt X.—lið er ætlað sem stuðn-
ingur við loðdýrarækt. Er það framhald
á þeirri stefnu, sem mörkuð var með
„1) Unnin er
áætlun fyrir
heila búgrein, '
sem á að hafa
1,6 milljarða
króna tekjur
eftir fimm ár
. .. og gefa eitt
þúsund árs-
störf í lok áætl-
unartímans.
2) Heimild er
fyrir því í jarð-
ræktarlögum
að ríkið,
skattborgarar,
axli allt að 30%
stofnkostnaðar
við byggingu
loðdýrahúsa.
3) Gert er ráð
fyrir því, sam-
kvæmt stað-
hæfíngu bún-
aðarmála-
stjóra, að
fóðurstöðvar
loðdýrabúanna
verði sam-
vinnufyrirtæki
að rekstrar-
legri uppbygg-
ingu.
4) Búið er að
ákveða hvar
fóðurstöðvarn-
ar eiga að vera. _
5) Það er eðli-
legt að einhver
staldri við og
spyrji: hvar á
einkaframtak-
ið heima í þess- ^
um áætlunum?“
að ákveða hvar verða", við fóðurfram-
leiðslu til fiskeldis. Orðrétt segir hann:
„Við erum vel í sveit settir með fóður-
framleiðslu til fiskeldis, því þar er í
grundvallaratriðum notað sama fóður
og til loðdýraræktar. Það má nýta allan
fiskúrgang og allan úrgangsfisk í fisk-
eldisfóður og ef vel er á málum haldið er
hægt að framleiða 500 þúsund tonn af
því á hverju ári.“
Það er vissulega fagnaðarefni, hver
áhugi er á loðdýrarækt og hve vel hefur
miðað áleiðis í því efni að fjölhæfa at-
vinnulíf í strjálbýli. Hinsvegar er
ástæða til að staldra við og íhuga
nokkra meginpunkta málsins, sérstak-
lega með hliðsjón af staðhæfingum
búnaðarmálastjóra um rekstrarlega
uppbyggingu greinarinnar:
• 1) Unnin er áætlun fyrir heila bú-
grein, sem á að hafa 1.6 milljarð króna
tekjur eftir fimm ár, ef fram fer sem
horfir, og gefa um eitt þúsund ársstörf í
lok áætlunartímans.
• 2) Heimild er fyrir því í jarðræktar-
lögum að ríkið, skattborgarar, axli allt
að 30% stofnkostnaðar við byggingu
loðdýrahúsa.
• 3) Gert er ráð fyrir því, samkvæmt
staðhæfingu búnaðarmálastjóra, að fóð-
urstöðvar loðdýrabúanna verði sam-
vinnufyrirtæki að rekstrarlegri upp-
byggingu.
• 4) Búið er að ákveða hvar fóðurstöðv-
arnar eiga að vera.
• 5) Það er eðlilegt að einhver staldri
við og spyrji: hvar á einkaframtakið
heima í þessum áætlunum?
Fagna ber allri framvindu og nýsköp-
un í þjóðarbúskapnum. Loðdýrarækt
spannar tvímælalaust mikla möguleika
fyrir íslenzka bændastétt, þó fram-
leiðslan, eða sala hennar, sé háð tízku-
sveiflum. Þess verður hinsvegar vel að
gæta að eðlileg samkeppni og framtak
einstaklingsins, sem er sterkasti aflgjaf-
inn í allri verðmætasköpun og öllum
framförum, fái að njóta sín hér sem
annars staðar.
Miðstýring og ofstjórn, sem bryddir á
í framangreindum tilvitnunum, þurfa
endurskoðunar við.