Morgunblaðið - 01.09.1985, Blaðsíða 48

MQfiPUNJBL^QIÐ.,SUNNUDAGUR 1- SEPTEMBER 1985
M
VERALDLEGAR SUNNUDAGSPREDIKANIR
B ANDPR J ÓN S AÐFERÐIN
Isíðustu prédikun var fjallað
almennt um þær hefð-
bundnu uppeldisaðferðir, sem
ríktu með þjóðinni allt fram að
styrjaldarárum síðari að þjóðfé-
eftir Ásgeir lagið hrökk úr
Jakobsson gömlum skorð-
um. Nú verður rætt um árangur-
inn af þeim uppeldisaðferðu.n og
þá einkum í kennslumálum og
eru það minningaskrif, þó það sé
nú máski að bera í bakkafulian
lækinn. Bót er í máli, að ég byrja
ekki söguna fyrr en undir ferm-
ingu, því að ég er ekki eitt af
þeim gáfnaljósum sem muna eft-
ir sér þegar hnýtt var fyrir
naflastrenginn. Ætli ég haldi
mig ekki við fermingaraldurinn,
þó ég sé engan veginn viss um að
ég muni allt rétt frá þeim tíma,
nema ég var skotinn í einni
fermingarsystur minni, og þó ég
muni ekki lengur með vissu,
hvað telpan hét og ekki heldur,
hvernig hún leit út, þá man ég
þetta með ástina uppá víst, því
að ég var nærri búinn að glutra
niður ritningargreininni, sem ég
átti að svara prestinum fyrir alt-
arinu vegna áhrifa telpunnar á
óharðnað taugakerfi mitt í ásta-
málum. Það er með ástina eins
og berklana, að það er betra að
taka bakteríuna snemma á
æskuárunum, en fullorðinn, sem
er bráður bani flestum, bæði í
berklum og ástum. Fermingar-
ást fylgir hár sótthiti í sálinni,
en hitastigið lækkar skjótt.
Þá er að játa það, að lýsingar
mínar á Fyrirstríðsuppeldi og
þeim árangri sem náðist með því
uppeldi, eru ekki byggðar á
einkareynslu, þar sem sjórinn sá
fyrir föður mínum og lungna-
bólga móður minni svo snemma,
að ég sá um uppeldi mitt sjálfur,
og um árangurinn af því verður
ekkert fjallað.
Það er einnig svo um band-
prjónsaðferðina, sem hér segir
frá á eftir, að henni kynntist ég
ekki af eigin raun, ekki það ég
viti, ég man nefnilega ekki eftir
mér ólæsum, og þá ekki heldur
hvernig ég lærði að lesa. Hins
vegar var ég oft viðstaddur þar
sem börnum var kennt með
bandprjóni og af því er frásögn
mín traust.
Allt framá Stríðstímann, það
er fram um 1940, sáu heimilin
um lestrarkennslu barná. Oft
annaðist móðirin sjálf þessa
kennslu en oftara var þó hitt, að
krakkar, fimm til sjö ára eftir
þroska sínum, voru látnir sitja
dagstund vetrarpart hjá gamalli
konu, sem stundaði lestrar-
kennslu og kenndi lesturinn með
þeirri aðferð að pota bandprjóni
á stafina hvern af öðrum og lét
krakkann hafa upp eftir sér heiti
þeirra. Þetta var endurtekið í sí-
bylju, svo leiðinlegri, að hinir
greindari krakkar flýttu sér að
læra að þekkja stafina til að
þurfa ekki að sitja endalaust
undir þessu látlausa tuldri.
Góðar bandprjónskerlingar
létu sig nefnilega aldrei, von-
laust að treysta á að þær gæfust
upp, þær gerðu aðeins hlé, þegar
tornæmir krakkar hvorki sáu
stafina fyrir tárum né gátu
nefnt þá fyrir kjökri. Þegar sjón-
in skýrðist og krakkinn mátti
mæla byrjaði allt á ný: band-
prjónninn á stafinn sem krakk-
inn guggnaði á, og spurt: í
hundraðasta skipti sömu spurn-
ingarinnar: „Hvað heitir þessi
stafur?”
Frjálslyndi háði ekki sumum
beztu kennslukonum, enda hefur
það aldrei lukkazt vel við neina
kennslu. Ein af þeim, sem sögð
var ná skjótustum árangri í
mínu plássi, átti sér harðan guð,
sem ekki leið hjáguðadýrkun.
Lítil stúlka tók með sér dúkkuna
sína í fyrstu kennslustundina en
gamla konan tók af henni brúð-
una og fleygði henni í ruslafötu,
sagði brúðuna vera verk and-
skotans og til þess ætlaða að
leiða hug barnsins frá hinum
eina og sanna guði og lærdómn-
um, sem guði væri þóknanlegur.
Engir nútíma lestrarkennarar
með nútíma lestraraðferðum,
ekki einu sinni Jenna og Hreið-
ar, þegar þau voru uppá sitt
bezta og áttu enga sína jafnoka,
hefðu getað keppt við kerl-
ingarnar með bandprjóninn i
skjótum árangri, ef krakkinn gat
lært að lesa, og engir nútíma
kennarar hefðu leikið það eftir
bandprjónskerlingunum að gera
þau börn læs, sem ekki gátu lært
að lesa.
Ekki beittu þessar gömlu kon-
ur barsmíðum, höfðu enda ekki
burðina til þess, heldur aðeins
prjóninn, og ákölluðu guð, báðu
hann hjálpar þegar verst horfði
um árangurinn, seiglan átti sér
engin takmörk. Þær gátu stagazt
á sama stafnum allan daginn ef
þurfti. Engu barni slepptu þær
ólæsu frá sér, það hefði komið
þeim í gröfina, og enginn Bolvík-
ingur var svo tornæmur, að hann
væri ekki orðinn læs átta ára og
mátti þó finna nokkra, sem
höfðu náð ágætum árangri í tor-
næmi. (Það er sagt að fiskur sé
góður fyrir heilann, það gerir
eggjahvítan. Við átum fisk í öll
mál. Eg hef stundum leitt hug-
ann að því, hvort kenningin um
fiskinn og heilann geti verið
röng.)
Það trúi ég hafi verið nálægt
meöallagi, að krakkar lærðu að
lesa hjá bandprjónskerlingunum
á vetrarparti og kostnaðurinn
ekki annar en gefa þeim í soðið,
þegar róið var.
Nú tekur fjögur ár í rándýru
skólahaldi að kenna barni að
lesa og sleppa þó mörg börn ólæs
úr því námi, og ólæsi fer vaxandi
í landinu.
Þótt ekki væri notaður
bandprjónninn, mátti segja að
bandprjónskennslan héldist út
barnaskólann. Staglazt var á
lexíunum í heimahúsum undir
nöldri og yfirheyrslum móður-
innar, allt átti að lærast frá orði
til orðs, svo tók við önnur yfir-
heyrsla í skólanum og smiðs-
höggið á allt staglið var rekið
með einkunnargjöf um hver
mánaðamót, og þá gátu foreldr-
arnir fylgzt með frammistöðu
barnsins frá mánuði til mánaðar
og reyndar allur bekkurinn, því
að kennararnir fóru hvorki dult
með góða frammistöðu né vonda.
Það sat hver uppi með sína
frammistöðu á allra vitorði i
bekknum.
Flestir kennaranna kenndu
eins og þeir ættu lífið að leysa.
Sátu kauplaust yfir tossum eftir
reglulegan skólatíma og börðust
eins og ljón við að troða i þá
fræðunum.
Þeir höfðu líka yfir sér
hreppsnefndina skipaða gömlum
jöxlum, sem sjálfir höfðu átt
harða ævi og þoldu ekkert slugs,
og fylgdust vel með, að kennarar
ynnu fyrir kaupinu sínu. Ef sú
reynsla fékkst af kennara að
börnin lærðu ekki hjá honum,
var hann látinn sigla sinn sjó.
Sjálfsagt þótti að kennari
beitti hörðu, ef ekki gekk með
góðu og tossarnir látnir sitja eft-
ir, slæmir stílar lesnir upp og
jafnvel gert grín að þeim í leið-
inni, mannskapsmiklir kennarar
áttu til að hressa upp á minni
nemendanna með því að hrista
þá til, í von um að hristingurinn
næði til höfuðsins, sem hann og
oft gerði.
Námstregða var yfirleitt eign-
uð hyskni og leti. Það þýddi ekk-
ert að bera fyrir sig heimsku, því
var ekki trúað, og það var líka
reyndin að það var enginn svo
heimskur af mínum skólafélög-
um, að hann kæmist ekki gegn-
um skólann. Eg held að „heimsk-
ingjum" myndi stórlega fækka í
skólum nú, ef gömlum aðferðum
væri beitt. Því hefur áður verið
lýst í fyrri grein, hverjar þær
gátu orðið, ef illa horfði um eðli-
lega framvindu í náminu. Ef í
einkunnabók mánaðarins voru
ískyggilega lágar tölur, þá bað
móðirin fyrir sér með tárum og
herti sínar yfirheyrslur heima.
Ef tölurnar svo ekki hækkuðu
næsta mánuð, þá kom karl faðir-
inn með sínar sterku og siggrónu
hendur og reyndi að hýða
námsvilja inní afturenda pilts-
ins. Þeir létu nú ekki alltaf skip-
ast við fyrsta skell, piltarnir,
ekki sá að minnsta kosti, sem
spurði, þegar honum fannst hýð-
ingin ætla að taka of langan
tíma: „Ertu ekki að verða þreytt-
ur pabbi?“ Faðir piltsins var þó
vel að manni og röskur að hvaða
verki sem hann gekk.
Það var meira en lítið að í
kolli þess barns, sem ekki átti
barnaskólafræðin rótföst í koll-
inum að náminu loknu, enda
man ég ekki eftir neinum minna
skólafélaga, sem ekki væri vel
bænabókarfær að loknu náminu.
Framh. næsta sunnudag
Steinsteypukaupendur
Nú fer vetur brátt í hönd og veöur kólnandi. Því er
hætt viö frostskemmdum í steinsteypu. Fari hita-
stig steinsteypu niöur fyrir 10 gráöur á celsíus
hægir mjög a hörönun steypunnar. Undir 5 gráö-
um á celsíus er hörðnun svo til hætt. Óhörönuö
steypa getur legiö í dái dögum saman viö lágt
hitastig og frosiö síðan og skemmst. Steinsteypa
veröur ekki frostþolin fyrr en hún hefur náö u.þ.b.
Vá af endanlegum styrk sínum. Á vetrum er
steinsteypa seld upphituö en mikilsvert er aö fyrir-
byggja aö hún kólni.
Eftirfarandi ráöstafanir eru því æskilegar:
1. Bleytiö ekki óhóflega í steypunni.
2. Byrgið alla steypufleti.
3. Hitið upp steypu í mótum fyrstu sóiar-
hríngana.
Muniö aö steinsteypan er buröarás mannvirkis-
ins.
StejpsÉin hf
SatvarhðföáV
Póathólf 245,110 Raykjavfk.
Símar: 33600, 34845 og 36470.
SvedbergsBADINNRÉTTIN<3AR
Svedbergs baölnnréttlngar hafa hlotlö alþjóöleg
verðlaun fyrlr gœöl og hönnun
Lítlð vlð og sjálð útstllllngar og takiö myndbœklinga.
Stór eöa lítil baöherbergi?
Veljiö úr ytir 100 mismunandi
einingum og geröum. Litir:
hvítt, fura, dökkbœsaöur askur
eöa grátt. Huröir eru sléttar,
franskar, reyr eöa fulninga.
Handlaugar, baöker og sturtu-
botnar úr marmaralfki.
Ennfremur bjóöum viö glœsi-
lega sturtuklefa frá Svedberg
auk fataskápa og baöher-
bergisáhalda.
c§JNýborg
—Simi686755
Nýborg a nýjum stað. Skútu-
\vogi 4, sunnan Miklagarðs.