Morgunblaðið - 17.10.1985, Blaðsíða 16

16____________MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR17. OKTÓBER1985_
Hallærisþrenningin
og hennar kokkabækur
eftir Ásgeir
Jakobsson
Það verður lítið fjallað hér um
sjálfa Hallærisþrenninguna,
Halldór Ásgrímsson, Jakob Jak-
obsson og Kristján Ragnarsson.
Fyrirsðgnin er ætluð til að minna
á í upphafi máls míns, hverjir
stjórni iandinu..
í Morgunblaðinu les ég 25. sept-
ember, að væntanlegur viðskipta-
halli verði 3,5 milljarðar.
Nokkrum dögum fyrr fékk ég
frétt af togaraskipstjóra, sem
hafði verið langt kominn með
kvóta sinn, átt eftir um 100 tonn,
og var sendur á karfaskrap. Þegar
hann var á leið inn úr túrnum
kastaði hann af rælni fyrir þorsk
og fékk 35 tonna hal, lái honum
hver sem vill, að hann kastaði
aftur og fékk 40 tonna hal, þá
keyrði hann burt og til hafnar í
ofboði, svo að hann freistaðist ekki
til að kasta þriðja sinn og fara þá
framúr kvótanum, „því að ég ætl-
aði ekki að vera í tugthúsinu um
jólin,“ eins og hann orðaði það.
Er nema von það rísi á manni
hárin, það er verið að leggja sölu-
skatt á allan varning til að fylla
fjárlagagat og það stefnir enn eitt
árið í stórkostlegan viðskiptahalla
og svo eru fiskiskipin, gjaldeyris-
öflunartækin, bundin og sjór fullur
af fiski.
Milljarðana, tvo eða þrjá, sem
Albert vantar gætum við gripið
upp á haustdögunum, ef við nýtum
fiskiflotann, í stað þess að leika
okkur með hann eftir kokkabókum
stofnunar, sem veit ekkert hvað
hún er að gera.
Ég hef sett á pappír langar roll-
ur um vanþekkingu fiskifræðinga
til að stjórna hagnýtum veiðum á
jafn viðkvæmri fiskislóð og þeirri
íslenzku, þar sem minnsta breyt-
ing á lífsskilyrðum getur sett allar
áætlanir úr skorðum. Þá hef ég
og rakið feril Hafrannsóknar-
stofnunarinnar I stórum dráttum
fram til ársins sem er að líða og
bæti nú við sögu þess árs, 1985,
sem af er.
Ársferill Hafrannsóknar
Haustið 1984 komu Hafrann-
sóknarmenn daprir úr leiðangri
og spáðu fremur illa fyrir komandi
vertíð.
Svo verður það snemma á vertíð-
inni 1985, að þeir róa, Hafrann-
sóknarmenn, því að það mega þeir
eiga, að þeir eru þrautseigustu
fiskifælur sem sögur fara af, alltaf
á sjó, þó aldrei fái þeir neitt.
Nú brá svo við í þessum róðri,
að þeir fundu mikinn fisk, og það
hlaut auðvitað að vera, að það
væri óvenjulegur fiskur.
Þetta var „bráðþroska" fiskur,
sagði Jakob, sem auðvitað var rétt
hjá honum, þar sem þessi fiskur
hafði ekki verið til fyrir áramótin
en orðin fjögurra ára eftir þau. Ég
hef nú rakið þessa sögu af bráð-
þroska fiskinum áður í grein, fiski-
mönnum var bannað að veiða
hann, þar sem hann átti að bland-
ast seinþroska fiski og þá fengist
jafnþroska fiskur, en sá fiskur á
að standa undir jafnstöðuafla
Hafrannsóknar. Skemmst er nú
af því að segja, að I vorleiðangri
Hafrannsóknar var þessi bráð-
þroska fiskur á bak og burt, en
ekki varð séð, að hann hefði bland-
ast seinþroska fiskinum, þar sem
fiskgengd hafði ekki aukizt, heldur
horfði nú allt dapurlega fyrir fisk-
veiðum okkar um sumarið.
Fyrri hluta sumars gerist það
svo, að Vestfjarðamiðin fyllast af
fiski. „Meiri fiskur en sjór“, sögðu
fiskimenn. Þar sem þeir höfðu
tekið á móti þessum fiski, þegar
hann kom vestan úr hafi uppá
Vestfjarðagrunnin, og þetta var
bæði yngri fiskur og kom á öðrum
tíma en grænlenzki hryggninga-
fiskurinn, sem kemur árlega til
hrygningar, þá ályktuðu fiski-
menn, að þetta væri Grænlands-
fiskur í ætisleit, enda fundu þeir
grænlenzk merki í fiskinum. Þá
kom og þessi skoðun heim og
saman við fréttir frá Grænlandi,
þar sem sögð var ördeyða og kennt
um slæmu árferði i sjónum þar
við land.
Það fylgdi þessum fréttum frá
Grænlandi, að fiskifræðingar þar
í landi, teldu engan vafa á því, að
fiskur hefði leitað af Grænlands-
miðum á í slandsmið I ætisleit.
Hafrannsókn hefur marglýst
yfir þeirri skoðun sinni, að þorskur
flakki hvorki að eða frá landinu,
nema grænlenzkur þorskur til
hrygningar og það tók tímann sinn
fyrir fiskimenn að fá fiskifræðinga
til að viðurkenna það. Togaramenn
höfðu þá um árabil tekið á móti
hrygningargöngu frá Grænlandi,
sem kom inná Halamiðin og þeir
síðan fylgt henni alla leið suður á
Selvogsbanka og síðan aftur til
baka að lokinni hrygningu. Á sið-
ari árum hafa fiskimenn orðið
meira varir við flakk á þorski, en
áður var, og þá í ætisleit. Fiski-
fræðingarnir neita öllum þeim
sögusögnum fiskimanna, þótt eng-
inn vafi leiki á um sannleiksgildi
þeirra.
Viðbrögð Hafrannsóknar við
þeirri bláköldu staðreynd að
Grænlandsfiskur væri kominn á
íslandsmið í ætisleit voru hin
hefðbundnu: „Getur ekki verið,“
sagði Schopka, sem fyrstur talaði,
„þetta er of ungur fiskur til að
geta verið kominn hingað." Það er
lítið gerandi með þessi fáu merki,
sem finnast," sagði ólafur Karvel,
og síðastur talaði Jakob í sínum
hefðbundna véfréttatón og sagði:
„Þetta er alltaf að gerast með
okkar fisk, að hann hnappar sig
saman að sumarlagi í æti á Vest-
fjarðamiðum."
En hnappurinn óx og breiddist
út yfir öll Vestfjarðamiðin, öll mið
fyrir Norðurlandi og allt austur á
Áustfjarðamið.
Ekki var þetta þó allt Græn-
landsfiskur, heldur var miklu
meira um Islandsfiskinn en Haf-
rannsókn hafði gert ráð fyrir í
vorleiðangri sínum. Rúmum min-
uði áður en allt fyllist af fiski er
Hafrannsókn að spá tregfiski
sumarlangt Eru það ekki alvit-
lausir menn, sem marka spádóma
þessarar stofnunar tvö ár fram i
tímann, þegar að auki allur spá-
dómsferill er af þessu tagi. Hvílík
óskammfeilni er það ekki, að eftir
þennan ársferil, kemur Hafrann-
sóknarstofnun með tveggja ára
spá og áætlun, aldrei staffirugri.
„Ja, gamli, tad varsko
torskakodinn“
Þótt það fari fyrir hjartað á
Hafrannsókn, að sitja uppi með
þá staðreynd, að Grænlandsfiskur
leiti hingað í ætisleit, þá er hitt
eins og hnífurinn í Hafrannsókn-
arhjartað, að nefna, að fslenzkur
þorskur flakki frá landinu og til
annarra landa og þó er það ekki
síður staðreynd en flakkið á Græn-
landsfiskinum.
fslenzkir togarar verða oft varir
við íslandsfisk suður f svonefndum
Rósagarði, fiskislóð sem er hluti
af hryggnum milli fslands og
Færeyja. Hafrannsókn hefur
hundsað allt tal fiskimanna um
fslandsfisk suður á þessum hrygg.
Sfðla hausts 1982 var þarna
suður í Rósagarðinum að veiðum
Vestmannaeyjatogbátur og mok-
aði upp fiski, sem hann þekkti sem
fslenzkan fisk og hann var á göngu
suður hrygginn og báturinn fylgdi
honum eftir allt að miðlínu og þar
hífði hann upp með einum 10 tonn-
um í vörpunni, sem er mikill afli
á togbát.
Feril þessa fisks mátti rekja af
Vestfjarðamiðum, þar sem lífsskil-
yrðin höfðu farið versnandi seinni
hluta ársins, austur með Norður-
landi, suður með Austfjörðum og
þarna var hann kominn að miðlínu
milli fslands og Færeyja og fór
yfir hana, — og það var nú það,
sem Hafrannsóknarmönnum þótti
ótrúlegast, þegar þeim var sögð
sagan: íslenskur þorskur suður
yfir miðlínu, útúr lögsögunni, nei,
segið það einhverjum öðrum en
okkur.
Það eru 60-70 sjómílur frá mið-
línu og á Fuglabanka við Færeyjar.
Einum og hálfum mánuði, eftir að
Vestmanneyingurinn hafði séð á
eftir íslenzka fiskinum suður yfir
miðlinuna, barst sú frétt frá Fær-
eyjum, að það væri mokafli af
fslandsfiski á Fuglabanka, en
Færeyingar þekkja íslandsfisk
engu sfður en við.
Aldrei hefur orðið annað eins
fjaðrafok í hænsnabúi, þótt þar
kæmi minkur, eins og á Hafrann-
sókn við fréttina um íslenzkan fisk
við Færeyjar. Á samri stund voru
allar símalfnur rauðar milli land-
anna og Færeyingum skipað að
láta ekki útúr sér aðra eins and-
skotans vitleysu, og Hafrannsókn
gaf hér út yfirlýsingar í blöðum
sem margir minnast eflaust, um
hvílík fjarstæða þetta væri.
Færeyingarnir nöldruðu eitt-
hvað og sögðust halda sig þekkja
fslandsfisk frá sinum og hvaðan
gæti þessi mikli fiskur þá verið
kominn, ef ekki frá íslandi, þeir
hlytu að hafa orðið þessa fisks
varir f yngri árgöngum, ef hann
væri af þeirra eigin miðum.
En mótmæli Færeyinganna
hljóðnuðu snögglega, svo snögg-
lega að það vakti furðu margra
fslendinga, sem þekktu Færeyinga
að öðru en láta af sfnu hljóðalaust
og þeir fóru að spyrja kunningja
sína í Færeyjum, hvernig stæði á
þessari skyndilegu þögn um fs-
landsfiskinn á Fuglabanka:
„Ja, gamli, tað varsko torska-
kodinn."
Færeyingar höfðu sem sé áttað
sig á þvi, að það gæti haft áhrif á
úthlutun þorskkvóta þeirra við
fsland, ef þeir hefðu hátt um
miklar veiðar á I slandsfiski á eigin
miðum. Af þessu stafaði þögnin.
Hitt efuðust þeir ekkert um, að
þeir hefðu verið að veiða fslands-
fisk.
Það er alveg órannsakað mál,
hversu oft og hversu mikið Is-
landsfiskur gengur á Færeyjamið.
Þetta kom aðeins upp 1983 af þvf
að þaö varð mokfiskirí af fslands-
fiski, sem stóð mikinn hluta vertfð-
ar við Færeyjar.
Fiskimenn hafa sem sagt örugga
reynslu af því, að fiskur gengur í
ætisleit bæði frá Grænlandi til
fslands og frá fslandi til Færeyja.
Hafrannsókn neitar staðfastlega
hvorutveggja.
Þá er það annað atriði f hegðan
fisks á hrygningarslóðinni sem
manni finnst að þyrfti að rann-
saka, ef við hefðum til þess menn
sem vildu heldur sinna rannsókn-
arstörfum en stjórnunarstörfum
og áætlanagerðum, sem aldrei
reynist svo neitt hald f, og það er
hversu mjög fiskurinn er farinn
að dýpka á sér á hrygningaslóð-
inni. Það má heita að hann sé
horfinn af gömlu netaslóðinni
grynnra og síðla vetrar eru menn
farnir að elta hann útf landgrunns-
kant, þar á 2-300 faðma dýpi.
Samfara þessu tvennu, að það
fer vaxandi að menn verði varir
við fslandsfisk á leið suður Rósa-
garð og f annan stað einnig varir
við fisk sfðast á vertíð úti í land-
grunnskanti, er sú staðreynd, að
menn verða orðið mjög lítið varir
við göngu hrygningafisks til baka
af hrygningaslóðinni norður með
Austurlandi og Vesturlandi, en
hvorttveggja var í miklum mæli
hér áður fyrr, Austfirðingar fengu
mikil vorhlaup og fyrr er því lýst
að togarar fylgdu fiskinum á baka-
leið aftur vestur á Hala.
Þegar nú þetta allt kemur sam-
an, að við vitum að fiskur leitar
frá Grænlandi í hörðum árum
hingað á íslandsmið f ætisleit, og
við vitum að fiskur leitar frá ís-
landi og suður á bóginn í hörðum
árum hér, verðum við þá ekki að
kyngja þeirri staðreynd, að við
vitum ekki hvað kann að gerast
hér á slóðinni frá ári til árs og
verðum því að lifa enn í þeirri
gömlu skoðun, að taka beri fiskinn
þegar hann gefst. Við getum ekk-
ert annað gert, ef við ætlum að
halda uppi fiskveiðum okkar. Það
getur ekki orðið neitt hald f spám
á fiskislóð, þar sem ógerningur er
að segja fyrir frá ári til árs um
hegðan fisksins. Þessi norðlæga
fiskislóð okkar er svo viðkvæm
fyrir smávegis breytingum á líf-
skilyrðum, að jafnvel hálft hitastig
til eða frá getur kollvarpað öllum
áætlunum.
Og það er ekki aðeins að okkur
vanti þekkingu á flakki þorsks
heldur vantar okkur þekkingu á
því, hvenær við eigum að grisja á
slóðinni og hvenær aö friða og það
getur ekki aðeins kollvarpað fyrir
okkur áætiun til eins árs, heldur
margra ára.
Hafrannsókn stefnir
ífelli
Fyrir tveimur árum bentu tveir
ungir vatnalíffræðingar Hafrann-
sóknarmönnum á það, að mæling-
ar sýndu að fiskur væri farinn að
léttast f árgöngum miðað við aldur
og þeir spurðu hógværlega, hvort
það gæti ekki verið að Hafrann-
sókn væri á rangri leið í fiskvernd-
arstefnu sinni. (Það athugist, að í
orðinu fiskvernd felst ekki aðeins
friðun fisks, heidur einnig grisj-
un fisks og ráða um það aðstæður,
hvort er vernd fyrir fiskinn).
Nýlegt dæmi af svipuðum toga,
er doktorsritgerð ungs fiskifræð-
ings, sem fjallar um þá höfuðnauð-
syn að menn þekki fæðuframboð á
hverjum tima til að geta ákveðið
af viti, hvort þörf sé friðunar eöa
grisjunar. Fiskifræðingur þessi
segir það sama og vatnalíffræðing-
arnir, að þegar fiskur sé tekinn
að léttast í árgöngum, þá eigi að
herða grisjun, þar sem þetta séu
ótvíræð merki þess, að of mikill
fiskutsé á slóðinni.
Áður hef ég f grein sagt frá
skoðunum danskra, enskra og hol-
lenzkra fiskifræðinga um nauðsyn
þess, að grisjun sé inni f fiskvernd-
ardæmum ekki síður en friðun.
Svo sem allir vita lifir Hafrann-
sókn algerlega i friðun þorsks og
það gerir fslenzkur almenningur
lika og heldur að i fiskvernd felist
aðeins að veiða ekki fisk. Það
heyrist ekki að það geti þurft alveg
eins að vernda fisk með grisjun
og auknum veiðum. Orðið vanveiði
er ekki enn til í málinu um þorsk-
inn né sjávarfisk almennt. Þessi
þjóð lifir enn í hleypidómum frá
16du öld, þegar nokkrir línustub-
bar áttu að eyða þorskstofninum.
Eins og vænta mátti hertist
Hafrannsókn í sinni villu við gagn-
rýni, játaði þó, að fiskur væri
farinn að tapa þunga, enda ekki
annað hægt, Hafrannsóknarmenn
höfðu sjálfir annast mælingarnar,
en að snúa af stefnunni, eða endur-
skoða hana, kom ekki til álita.
Vér brjóstvitsmenn vitnuðum
ótæpilega til áranna 1952-71, sem
sönnun þess, að íslenzka fiskislóð-
Ásgeir Jakobsson
„Þá er það og eindregin
skoðun mín, að íslenzk
fiskislóð þarfnist jafnrar
og góðrar grisjunar og
þannig fáist af henni
jafnbezti aflinn og ekki
minna en 400 þúsund
tonn árlega af þorski og
tek ég þar mið af árun-
um 1952-71 og þeirri
sögulegu staðreynd, að
lítil sókn leiði til of stórs
þorsksstofns, sem aftur
leiðir til aflaleysis og
þannig auki of mikil
friðun hinar náttúrlegu
sveiflur, og geti jafnvel
orsakað felli í þorsk-
stofninum, ef Hafrann-
sóknaraflinn yrði að
veruleika.“
in þyrfti mikla grisjun, ef það
ætti að halda á henni sæmilegum
jafnaðarafla frá ári til árs.
Þegar sókn aftur á móti hefur
verið lítil, svo sem á fyrri öldum
og fyrri hluta þessarar, hafa skipst
á fiskgengdarár og ördeyðuár.
Við fslendingar eigum samfelld-
ari sögu af sauðkindinni en þorsk-
inum og öllu sárari á fyrri tíð,
þegar mikill stofn hafði alizt upp
í góðærum og gerféll síðan á fyrsta
harðærisári.
Við verðum að sætta okkur við,
að fsland er af náttúrunnar hálfu
á mörkum hins byggilega heims
og öll náttúruleg skilyrði standa
mjög glöggt, minnsta hitabreyting
getur valdið felli i skepnum, þar
sem náttúran er einráð. Stórum
stofni, hvort sem það er sauðfé eða
þorskur, er hætt við að gerfalla,
ef eitthvað harðnar á dalnum í
högunum. Þessa islenzku stað-
reynd viðurkennir Hafrannsókn-
arstofnun ekki.
Hafrannsókn stefnir að þvi að
koma upp 550 þús. tonna hrygning-
arstofni og 2 milljón tonna heildar
þorskstofni. Hvað halda menn að
annað gerðist, ef á þessum stofni
skylli hart ár, nema hann gerfélli
og það fengist ekki branda á fs-
landsmiðum í mörg ár.
Ég leyfi mér svo að spyrja í
leiðinni: Hvað ætla menn að gera
með þennan fisk allan eftir að við
höfum dúllaö okkur svo árum
skiptir i 250-300 þús. tonna þorsk-
afla, fiskimennirnir löngu flúnir i
land, fiskvinnslufólkið flutt úr
sjávarplássunum og markaðarnir
tapaðir. Stjórnmálamenn ættu að
huga að þvi, þegar þeir glima við
vandamál stundarinnar, að raska
ekki i leiðinni þeim grundvelli sem
ekki má hagga.
Við búum við það í fiskveiðum
okkar, að veðurfar er hér erfitt til
sjósóknar, veiðislóðin hvergi
vandasamari vegna þess, að fiski-
slóð okkar er fjallaslóð slæm yfir-
ferðar og fiskur á mikilli hreyfingu
af einu miðinu á annað og um-
hverfis landið og kostar mikla leit,
aldrei á visan aö róa frá degi til
dags. Af þessu öllu krefjast mikil