Morgunblaðið - 17.10.1985, Qupperneq 46

46
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR17. OKTÓBER1985
Umboðsmaður
án umbjóðenda
Kvíkmyndir
Árni Þórarinsson
Regnboginn: Broadway Danny
Rose ☆ ☆1/j _
Bandarísk. Árgerð 1984. Handrit
og leikstjórn: Woody Allen. Aðal-
hlutverk: Woody Allen, Mia
Farrow, Nick Apollo Forte.
Hópur grínista situr að snæð-
ingi á hversdagslegum veitinga-
stað í New York og skiptist á
sögum yfir borðum. Ofan á verða
sögur af umboðsmanninum
Danny Rose, sem aldrei náði
langt í skemmtanabransanum en
alltaf trúði á gildi þeirra krafta
•sem hann tók upp á arma sína,
hvort heldur þeir voru einfættur
steppdansari, blindur sílafón-
leikari eða mörgæs í rabbíagervi.
Um tíma leit út fyrir að Danny
Rose dytti í lukkupottinn. Einn
af skjólstæðingum hans, feitlag-
inn miðaldra slagarasöngvari
sem er veikur fyrir víni og öðrum
konum en sinni eigin, fer smátt
og smátt að ná hylli. Sama dag
og Danny er búinn að bóka
söngvarann á frægum skemmti-
stað að viðstöddu ýmsu áhrifa-
miklu fyrirfólki lendir hann hins
vegar f ævintýri sem verður
meginefni þessarar myndar
Woody Allens. Danny eltist við
ástkonu söngvarans vítt og breitt
um borgina og bæði eru hundelt
af illskeyttum ættingjum fyrrum
ástmanns hennar. Þegar þessi
dagur er að kvöldi kominn er
söngvarinn búinn að „meika’ða"
og Danny búinn að missa hann
yfir til annars og frægari um-
boðsmanns. Og um leið og aðrir
bregðast Danny bregst hann í
ógáti þeim sem er enn aumari
og umkomulausari en hann er
sjálfur.
Þetta er mjög einföld saga og
sett fram á einfaldan hátt, alveg
öfugt við hina snjöllu og flóknu
byggingu næstu myndar Allens
á undan, Zelig. í hlutverki Danny
Rose endurtekur Allen sumpart
hinn taugaspennta, ofurkapps-
fulla og sítalandi litla trúð sem
hann hefur alla tíð leikið. En
hann eykur tilfinningalegri dýpt
Danny Rose leggur slagarasöngvaranum lífsreglurnar.
Ofbeldi ástarinnar
Tónabíó: Fyrir þjóðhátíð — Inde-
pendence Day ☆ ☆ Vt
Bandarísk. Árgerð 1982. Handrit:
Alice Hoffman. Leikstjóri: Robert
Mandel.
Aðalhlutverk: Kathleen Quinlan,
David Keith, Cliff De Young, Dianne
Wiest.
Vegir amerískrar kvikmynda-
gerðar eru órannsakanlegir, þ.e.a.s.
þegar fjöldaframleiðslunni sleppir.
Sú mynd sem Tónabíó hefur nú
tekið til sýninga tilheyrir alls ekki
fjöldaframleiðslunni, og því hefur
hún lent í dálitlum ógöngum. Inde-
pendence Day er hún kölluð hingað
komin upp á tjald en hefur hins
vegar verið fáanleg á myndböndum
undir nafninu Love, Honour and
Obey og um hana skrifaði ég sem
slíka á sínum tíma hér á blaðið.
Þetta eru dæmigerð örlög bló-
mynda sem Bandaríkjamenn vita
ekki alveg hvers eðlis eru. Þegar
ekki liggur á borðinu að myndina
má auglýsa upp eftir ákveðinni
forskrift þá er farið að rokka til
með titil hennar. Mjög sjaldgæft
er að slíkt dreifingarmöndl breyti
einu eða neinu um gengi viðkom-
andi mynda. Þessi mynd, hvort
heldur hún heitir Independence
Day eða Love, Honour and Obey, á
það ekki skilið að daga uppi í ráð-
leysi bandaríska formúluiðnaðar-
ins.
Því er þó ekki að neita að þessi
nafnaruglingur á sér rætur í mynd-
inni sjálfri. Titillinn Love, Honour
and Obey er skírskotun í hjúskap-
arheitið og sumpart fjallar myndin
um samband karls og konu, þá
valda- og tilfinningatogstreitu sem
gjarnan myndast innan þess og
endað getur í því sem kallað er
ofbeldi á heimilum. Titillinn Inde-
pendence Day skírskotar svo til
sjálfstæðisbaráttu einstaklinga,
einkum jafnréttisbaráttu kvenna,
— en ekki þjóðhátíðardags Banda-
ríkjanna eins og þýðandi Tónabíós
virðist telja. Um þessi tvö tengdu
efnisstef fjallar myndin og reyndar
margt fleira, — allt innan ramma
þorpsmelódrama. Hún skyggnist
inn í líf nokkurra íbúa lítils þorps
í Bandaríkjunum. Lengi framan af
er megináherslan á ungt par sem
dregur sig saman snemma í mynd-
inni. Unga stúlkan vill ekki þorna
upp í þrengslunum heima, heldur
halda á vit stórborgarinnar að
fullnema sig í ljósmyndun; ungi
maðurinn er á hinn bóginn búinn
að gefast upp á sínu námi og snýr
aftur heim í smábæinn sáttur við
að starfa við sitt gamla fag og
áhugamál, bíla og kappakstur.
Þegar líður á myndina flyst áhersla
hennar af þessu unga pari sem enn
hefur tækifæri til að stjórna fram-
tíð sinni að vild, yfir á annað
samband sem komið er í hættulega
blindgötu. Það er hjónaband systur
unga mannsins og mágs, þar sem
kúgun og óhamingja, sálrænt og
líkamlegt ofbeldi ráða ríkjum með
óhugnanlegum lyktum.
Eins og af þessu má ráða ætla
höfundar myndarinnar að gera æði
við þessa gamalreyndu persónu
og það sem myndina skortir í
ærslafullri fyndni bætti hún upp
með manneskjulegri samúð. Mia
Farrow fær með hlutverki ást-
konunnar tækifæri til að slíta sig
lausa úr viðjum sætu vælukjó-
anna sem hún hefur lengst af
túlkað og Nick Apollo Forte er
sem sniðinn fyrir slagaragarp-
inn. Og enn vinnur Allen hér í
svart-hvítu í samvinnu við þann
góða kvikmyndara Gordon Will-
is, þótt ekki verði séð að „litley-
sið“ hafi einhverja merkingu
fyrir myndina. Broadway Danny
Rose er forvitnileg fyrir alla sem
fylgjast vel með þróun þessa
makalausa listamanns og það
ættu sem flestir að gera. En hún
er frekar afslöppun eftir átökin
við Zelig og einum of rýr í roðinu
til að teljast til sérstakra tíðinda.
margt í einu. Það tekst þeim ekki
alveg. Hoffman, handritshöfundur
skrifar fjölda samtala, atriða og
persóna mjög vel en hefði mátt
skerpa heildarmarkmiðið talsvert
betur. Sigur ástarinnar í endi
myndarinnar er vanhugsaður og á
skjön við það sem á undan er geng-
ið. Engu að síður er full ástæða til
að vekja athygli á Independence
Day, hvað sem kræklóttum vexti
hennar líður. Með henni er meira
dramatískt lífsmark en mörgum
bandarískum bíómyndum þessi
misserin. Hún hefur talsverðan
metnað, og Ieikstjórinn Robert
Mandel beitir prýðilegu hand-
bragði og oft nýstárlegum mynd-
lausnum. Umfram allt er Inde-
pendence Day ákaflega vel leikin í
smáu sem stóru. Kathleen Quinlan
og David Keith sem unga parið
standa sig vel, og sama á við um
fyrsta flokks skapgerðarleikara
eins og Frances Sternhagen, Josef
Sommer, Richard Fransworth og
Bert Remsen í aukahlutverkunum.
En áhrifamest og best eru þó Cliff
De Young og Dianna Wiest sem
hinir ógæfusömu vistmenn í hjóna-
bandshelvítinu.
Kvikmyndahátíð kvenna
Kvikmyndir
Sæbjörn Valdimarsson
Stríðsleikir
í stúdíói
Stjörnubíó: Hugrekkið ofar öllu
First Comes Courage ★ ★
Leikstjóri Dorothy Arzner.
Handrit Lewis Meltzer. Kvik-
myndun Joseph Walker, (tók m.a.
margar af bestu myndum Capra).
Tónlist Ernest Toch. Aðalhlutverk
Merle Oberon, Brian Ahern, Carl
Esmond, Bandarísk frá 1943.
Það er ekki að sjá að fyrsti
kvenmaðurinn sem gat sér um-
talsverðan orðstír sem leikstjóri
vestra, hafi gefið karlkyninu
nokkuð eftir í gerð B-mynda.
Hugrekkið ofar öllu, sem Arzner
gerði 1942 er þokkaleg stríðs-
mynd, á þeirra tíma mælikvarða,
dæmigerð áróðursmynd um
mannvonsku nasista og hugprýði
andstæðinganna. Og það þurfti
hreint ekki svo lítið hugmynda-
flug og útsjónarsemi til að gjör-
nýta þær fábrotnu aðstæður sem
rútínumyndir þessara tíma voru
gerðar við.
Merle Oberon er álitin kvisl-
ingur í smábæ í Noregi stríðsár-
anna, enda á hún vingott við yf-
irmann þýska herflotans á
staðnum. Bak við tjöldin er hún
hinsvegar ómetanlegur njósnari
Bandamanna. Hápunktur mynd-
arinnar er skemmdarverkaleið-
angur Breskra Commandosveita
sem sprengja í loft upp olíu-
birgðastöð í bænum. Gamall
elskhugi Oberon. Brian Aherne,
ræður ferðinni. f myndarlok vilí
hann flytja elskuna sína á braut
með sér, en kvikmyndaframleið-
endur og stjórnvöld þessa tíma
höfðu annað, hetjulegra jafnan í
huga.
Dorothy Arzner
Þessa mynd ber að skoða í
sögulegu ljósi. Það má furðu
gegna hve konum gekk hægt að
fá að njóta sín i kvikmyndum,
þ.e. á bak við myndavélina, ekki
einasta í Hollywood, heldur
hvarvetna annarsstaðar. Annars
varð Arzner fræg fyrir klippingu
Blóós og sands, (’22), með engri
annarri en ímynd karlrembu
þeirra tíma og kvennagulli í að-
alhlutverki, Valentino. Þótti
konunni takast með eindæmum
vel að splæsa saman hamfarir
tudda við tif og valhopp hjarta-
knúsarans, sem að sjálfsögðu fór
fram í öruggri fjarlægð frá tarf-
inum.
Þetta afrek leiddi til merki-
legri verkefna því Arzner var
valin klippari The Covered Wag-
on, (’23), þekktrar merkismynd-
ar. Að því loknu skrifaði hún
nokkur handrit og Paramount
bauð henni síðan að leikstýra
sinni fyrstu mynd ’27. Þær urðu
a.m.k. 17, (sbr. The International
Film Encyclopedia), en Hugrekki
ofar öllu, varð einmitt sú síðasta.
Að henni lokinni hóf hún störf
sem fyrirlesari við U.S.C. Arzner
hefur greinilega ekki verið neitt
blávatn. Hún stóð svo gott sem
ein kvenna í fremstu víglínu
gegn karlaveldi og skæruhernaði
Hollywood á þriðja áratug.
Gimsteinar í
mannsorpinu
Stjörnubíó: Önnur Vitundarvakn-
ing Christu Klages — Der Zweite
er Wachen Der Christa Klag-
es ★ ★ ★
Leikstjóri og handrit: Margarethe
von Trotta.
Kvikmyndun: Franz Rath.
Tónlist: Klaus Doldinger.
Klipping: Annetta Dohrn.
Aðalhlutverk: Tina Engel, Sylvia
Reize, Katharina Thalbach.
Vestur-Þýskaland 1878. Hlaut
æðstu kvikmyndaverðlaun V-
-Þýskalands — Bundesfilmpreis.
Margarethe von Trotta er
stórt nafn í þýskri kvikmynda-
gerð, allar götur frá því hún
gerði Hina glötuðu sru Katarínu
Blum, i samvinnu við mann sinn,
Volker Schloendorff. ÖVCK er
fyrsta, sjálfstæða mynd von
Trotta og ber þess glöggt merki
að höfundur hennar er öllum
hnútum kunnugur við gerð
kvikmynda.
Klage (Tina Engel) fær hvergi
lengur fjárhagsaðstoð til rekstr-
Tina Engel og Sylvia Reize í
Annarri vitundarvakningu Christu
Klages.
ar barnaheimilis sem hún hefur
sjálf stofnað og starfrækt og
hýsir eingöngu einstaklinga sem
þegar á barnsaldri eru orðnir
utangarðs í hinu kaldhjartaða
þýska þjóðfélagi. Myndin gerist
á tímum bankarána og annarra
ódæðisverka sem framin voru
títt undir yfirskini einhverra
„Hugsjóna", af óargadýrum eins
og Baader-Meinhof-klíkunni.
Þaðan hefur Klage fengið hug-
myndina að bankaráni til fjár-
mögnunar rekstrar sinnar þörfu
stofnunar, uppeldisheimilinu
fyrir umkomuleysingjana.
Þegar á reynir tekst Klage
engan veginn að virkja ráns-
fenginn en starfsmaður bank-
ans, Lena (Katharina Thalbach),
er einnig komin á hæla hennar.
En þegar hún hefur kynnt sér
málavexti kemur hún Klage til
hjálpar í lokin. Upphefst þá önn-
ur vitundarvakning Klages.
Von Trotta er bráðslyngur
kvikmyndagerðarmaður sem
gengur hreint til verks og setur
áhorfandann í engan efa um
hvert markmið hennar er. Hún
lýsir afdráttarlaust tilfinninga-
dofnu og miskunnarlausu þjóð-
félagi síns heimalands þar sem
manneskjan á naumast uppá
pallhorðið og velferðarstofnanir
eins og barnaheimilið fyrirfinn-
ast ekki á landabréfum yfir-
valda. Tengsl kvennanna þriggja
(allar leiknar af snilli) eru sá
góði kraftur sem „leynist í
mannsorpinu" og einn fær góðu
komið til leiðar. En þær vafa-
sömu fullyrðingar höfundar að
konur ræni af öðrum hvötum og
ástæðum en vér karlar vísa ég
beinustu leið heim til föðurhús-
anna, af karlmennsku.
Christa Klages er bæði eftir-
minnileg og ekki síður forvitni-
leg mynd, líkt og margar aðrar á
þessari ágætu kvikmyndahátíð
kvenna. Konurnar hafa valið
sundurleitt, áræðið og áhugavert
úrtak mynda sem velflestar eru
jafnframt vandséðar. Ég leyfi
mér að vekja sérstaka athygli á
ofangreindri mynd, Agöthu, Tell
Me a Riddle, Óld Enough, Sans
toit ni loi, Ulysse, Peppermint
Frieden. Ekki eru þær síður
forvitnilegar El mar del tiempo
perdido, (gerð eftir sögu Gabriels
Garcia Marques), og Por los cam-
inos verdes, en sá annmarki er á
sýningum þeirra (tal er á frum-
málinu) að þeim fylgir franskur
texti.
Bæði kynin hafa því úr mörgu
að velja. En sýningardögum fer
fækkandi og ég hef orðið vitni að
einstökum sofandahætti gagn-
vart þessari ágætis veislu.
Agatha,
Agatha
Stjörnubíó: Agatha ★ ★
Handrit og leikstjórn: Marguer-
ite Duras. Kvikmyndun: Domin-
ique Le Rigoleur og Jean-Paul
Meurisse. Tónlist: Brahmsvalsar.
Leikendur, (raddir) Bulle Ogier og
Yann Andréa. Enskur skýringar-
texti. Frakkland 1981.
í kvikmyndinni Agöthu er
áherslan öll lögð á myndmálið.
Auga tökuvélarinnar hreyfist
ofurhægt um sviðið, mestmegnis
innan veggja Villu Agöthu, þar
sem „persónurnar", systkin,
elskuðust einhvern tímann í
fyrndinni. Við kynnumst ein-
göngu röddum þeirra, sem tjá
sig, sakbitnar, um þessa marg-
slungnu minningu, tregafullu,
beisksæta, ástríðufulla.
Áhorfandinn eltir ljóðrænar
hreyfingar myndavélarinnar um
sögusviðið en lengst af dvelur
hún við sjávarmálið. Þar sem
öldurnar hniga látlaust i faðm
strandarinnar til þess að deyja.