Morgunblaðið - 24.11.1985, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. NÓVEMBER1985
Vængjatak himbrimans
Bókmenntir
Sveinbjörn I Baldvinsson
Jóhann Hjálmarsson:
Ákvörðunarstaður myrkrið
Ljóð, 65 bls.
Almenna bókaféiagið — Ljóða-
klúbbur
Ákvörðunarstaður myrkrið er
fyrsta ljóðabók Jóhanns Hjálm-
arssonar síðan 1978. Sú staðreynd
ein, að eitt af helstu skáldum okkar
tekur til máls á ný eftir svo langa
þögn, gefur þessari nýju bók mikið
gildi. Það er reyndar athyglisvert
að rifja upp feril Jóhanns í þessu
sambandi.
Hann sendi frá sér fyrstu ljóða-
bók sína, „Aungull í tímann“, árið
1956, þá aðeins sautján ára gamall
og vakti sú bók mikla athygli. Á
árunum þar á eftir komu út þrjár
bækur til viðbótar, en síðan varð
fyrsta hléið á ljóðabókaútgáfu Jó-
hanns. Það stóð frá 1961 til 1965,
en það ár kom út bókin „Mig hefur
dreymt þetta áður“ og svo „Ný
lauf, nýtt myrkur* tveimur árum
síðar.
Svo liðu sex ár, en með bókinni
„Athvarf í himingeimnum“ árið
1973, hófst nýtt og merkilegt tíma-
bil í ljóðagerð Jóhanns, tímabil
hins svonefnda „opna“ ljóðs. f bók-
um sínum næstu árin gerði Jóhann
Jóbann Hjálmarsson
Hjálmarsson reyndar hljóðláta
byltingu i ljóðríki fslands. Og eins
og vera ber olli hún umtali og
deildum. Að mínum dómi eru
hinar „opnu“ ljóðbækur Jóhanns
með því merkasta sem gerst hefur
í íslenskri Ijóðlist á þessari öld.
Þetta skeið í ljóðagerð Jóhanns
náði verðugu hámarki i bókinni
„Frá Umsvölum", þar sem hvers-
dagslegur veruleiki tekur á sig
ljóðrænar og djúpristar myndir og
skýtur listrænum öngum í margar
áttir. Svo kom bókin „Lífið er
skáldlegt" og bætti satt að segja
ekki mjög miklu við. En síðan hófst
sjö ára þögn ljóðbyltingarmanns-
ins. Sú þögn hefur nú verið rofin.
„Ákvörðunarstaður myrkrið" er
ekki „opin“ ljóðabók. öðru nær.
Miðað við síðustu bækur Jóhanns
er hún mjög myrk. Ekki aðeins í
þeim skilningi að Ijóðin séu tor-
ráðnari, heldur er bókin hreinlega
full af myrkri. Titilljóðið, sem
jafnframt er fyrsta ljóð bókarinn-
ar, gefur tóninn. f því eru þessar
línur:
Veturinn er miskunnsamur
því *A hann sýnir okkur
hvert forinni er heitið.
Frá iongunum okkar og skyldum
frelsumst við hér.
Stirðnuð jörðin opnust
inn í dýpra myrkur.
í þessu ljóðbroti er fjallað um
dauðann, hið endanlega myrkur,
hinn endanlega ákvörðunarstað.
Dauðinn er nánast alltaf nálægur
í þessari nýju bók. Manni finnst
reyndar kannski nóg um á köflum.
En framhjá því verður ekki litið
að víða er eftirminnilega að orði
komist. Það er líka svo að það er
ekki alltaf þægilegt að lesa ljóð
sem máli skipta. Dauðinn er auð-
vitað nálægur okkur öllum. Alltaf.
Og það er hollt að gera sér grein
lestu þessa...
C-VIMIN er C-vítamín í sykurlausum
freyöitöflum sem þú kaupir
meö appelsínu- eða sítrónubragði.
Sláöu tvær... og fáðu þér
ferskan svalandi drykk í fyrramáliö.
-þú leysir bara eina C-VIMIN
töflu í ísköldu vatni
og færö eitt gramm af C-vítamíni,
- ekkert mál!
AFUTEKINU
fyrir því, þótt það sé ekki notalegt.
Umfjöllunin um nálægð dauðans
rís hvað hæst í ljóðinu „Er dauðinn
eina leiðin burt?“ en nafn þess er
sótt til mexíkanska skáldsins Oct-
avio Paz. í því segir m.a.:
Er dauðinn eina leiðin burt?
Sagan ber svip dauðans
og allt það sem metir augum okkar,
allt sem við snertum er dauðans.
f vörðunni býr dauðinn
og í dys orðanna.
Vcngjatak himbrimans
langt uppi á heiði
segir okkur eitthvað um dauöann.
Það sem öllu máli skiptir í skáld-
skap, er einlægni. Það er vissulega
hægt að skrifa margar bækur án
þess að vera einlægur, en slíkar
bækur eru ekki góðar. Þær eru
hjartalausir kroppar. Jóhann
Hjálmarsson hefur aldrei skort
einlægni í ljóðum sínum. Það
reyndi mest á það í „opnu“ bókun-
um og hann brást ekki. „Ákvörðun-
arstaður myrkrið" er lika einlæg
bók. Hún er myrk og fremur dap-
urleg en hún er fyllilega þess verð
að rjúfa langa þögn.
Þessi þögn var ugglaust nauð-
synleg. Það var ljóst að erfitt var
að komast lengra með „opna“ ljóð-
formið en í „Frá Umsvölum“ og
nú er hafinn nýr kafli í ljóðagerð
Jóhanns. Ekki er að efa að hann
verður mikilvægur líkt og hinir
fyrri.
Islenska
hljómsveitin
Tónlist
Jón Ásgeirsson
Tónleikar íslensku hljómsveit-
arinnar voru helgaðir konum í
islensku tónlistarlífi og hófust
tónleikarnir á þremur sönglögum
eftir Jórunni Viðar, sem flutt
voru af Anders Josephsson og
önnu Guðnýju Guðmundsdóttur.
Lögin sem Josephsson söng voru
klassík Jórunnar, Karl sat undir
kletti og Til minningar um mis-
heppnaðan tónsnilling og auk
þess lag, sem undirritaður hefur
ekki fyrr heyrt, en það er
Mamma ætlar að sofna, ágæt
tónsmíð. Anders Josephsson
söng lögin ágætlega vel og með
mjög skýrum framburði textans.
Fyrsta framlag hljómsveitarinn-
ar voru fimm lög fyrir kammer-
sveit, eftir Karólínu Eiríksdótt-
ur. Lög þessi eru öll nær þvi
einrödduð í gerð og þar sem
samleikur hljóðfæra kom fyrir,
var það að mestu kyrrstæð liggj-
andi hljóman. Það var hins vegar
mjög skemmtilegt að heyra
hversu svo einföld hljóman kom
vel út í yfirhljómandi kirkjunni,
auk þess sem verkið var vel leikið
undir stjorn Jean-Pierre Jac-
quillat. Anders Josephsson söng
síðan einsöng í verki Mistar
Þorkelsdóttur, Davið 116. Það er
töluverð músík og íhugun í tón-
list Mistar og á köflum töluverð
reisn, sem Josephsson lagði
mikla áherslu á í vönduðum söng
sinum. Tónleikunum lauk með
Anna Guðný Guðmundsdóttir
Píanókonsert eftir Mozart og lék
Anna Guðný einleikinn. Endur-
óman Langholtskirkju gerir erf-
itt að hlusta á hljóðfæratónlist,
einkum ef tónlistin er hröð og
leikin á hljómsterk hljóðfæri,
eins og píanó og blásturshljóð-
færi. Þessa gætti nokkuð, bæði í
sönglögum Jórunnar Viðar og í
Mozart-konsertinum. Anna
Guðný er góður píanóleikari og
nýtur skýr og lifandi ásláttur
hennar sín mjög vel i glitofnum
tónvef Mozarts. Hljómsveitin var
ekki eins samstæð í flutningi
píanókonsertsins og í fyrri verk-
unum, þrátt fyrir ágæta og lif-
andi stjórn Jean-Pierre Jacquill-
at.
Flautukvartett
Tónlíst
Jón Ásgeirsson
SÍÐUSTU tónleikarnir að
Gerðubergi voru mjög sérstæðir
og satt best að segja var undirrit-
aður ekki viss um að mögulegt
væri að uppfæra heila tónleika,
aðeins með fjórum flautum, svo
að vel færi. Raunin varð þó
önnur, því þessir tónleikar voru,
fyrir utan góðan flutning,
skemmtilegir og músikalskt
uppbyggilegir. Tónleikarnir hóf-
ust á stuttum „Caccia" þætti eftir
Telemann. Þetta skemmtilega
veiðilag hefst á sveitalýsingu
„pastorale" og lýkur væntanlega
á veiðiferð með yfirskriftinni
„Vivace". Viðamesta verkið á
efnisskránni var sá frægi flau'tu-
kvartett op. 103, eftir Kuhlau,
sem réðst sem flautuleikari til
Kaupmannahafnar og varð síðar
einn af aðaltónsmiðum Dana.
Ástæðan mun hafa verið hræðsla
Kuhlau við að verða kvaddur í
herinn, svo að Danmörk hefur
snemma verið gott skjól þeim er
ekki vildu taka þátt 1 stríðsleikj-
um. Hvað um það. Flautukvart-
ett Kuhlau er gott verk, í raun
sinfóniskt að gerð og var mjög
vel leikið. Tvö síðustu verkin,
frönsk verk, þar sem viðhaldið
er þeirri hefð Couperin mikla,
að búa til stutt smellin og leik-
túlkandi tónverk. Fyrra verkið
er eftir Berthomieu og á að lýsa
nokkrum kattategundum og það
seinna er eftir Bozza og er nefnt
í efnisskrá Sumardagur til fjalla.
Það var létt yfir fönsku lögunum
og þar var leikið með ýmislegt
fallegt fyrir flautur. Þeir sem
skipa kvartettinn eru Bernhard
Wilkinson, Guðrún Birgisdóttir,
Kolbeinn Bjarnason og Martial
Nardeau, allt frábærir flautu-
leikarar. Samspilið var mjög gott
og þó einstaka sinnum mætti
greina persónulegan tónblæ
flytjenda, var samhljómurinn
einstaklega fallegur. í heild voru
þetta skemmtilegir tónleikar, ef
til vill einnig vegna þess að
samleikur á fjórar flautur er
töluvert nýnæmi fyrir hljóm-
leikagesti og þá ekki siður að til
er góð tónlist fyrir þessa hljóð-
færaskipan.