Morgunblaðið - 26.11.1985, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. NÓVEMBER1985
Hugvit á villigötum
— eftir Guðrúnu
Agnarsdóttur
í nóvember 1983 skipaði félags-
málaráðherra starfshóp til að
kanna áhrif nýrrar tækni á ís-
lenska atvinnuvegi í næstu fram-
tíð. Starfshópurinn skilaði áfanga-
skýrslu sumarið 1984 en afhenti
félagsmálaráðherra skýrslu um
niðurstöður sínar 15. maí 1985. Á
haustdögum var þessari skýrslu
dreift, m.a. til alþingismanna, og
hún varð tilefni viðtala í ríkisfjöl-
miðlum. 1 þessum viðtölum komu
fram hugmyndir um að nýta hern-
aðarlega legu landsins og varnar-
samninginn við Bandaríkin til þess
að fara fram á hlutdeild íslend-
inga í þeim hátækniiðnaði sem
varnarliðið notar.
Þúsundföld fjárlög
Vaxandi fjöldi þjóða tekur nú
beint eða óbeint þátt í vopnafram-
leiðslu. Háþróaður tækniiðnaður
gegnir lykilhlutverki í vopnakerf-
um nútímans og má framleiða
hluta úr vopnum eða stoðbúnaði
þeirra víðs vegar um heim þótt
samsetning fari siðan endanlega
fram í því landi sem vopnin á.
Áætlað er að á árinu 1985 verði
varið 800-1000 milljörðum dollara
til vígbúnaðar. Það er þúsundföld
upphæð islenskra fjárlaga næsta
árs. Þessi vígbúnaðaur er óþarfur
vegna þess að stórveldin og banda-
menn þeirra, sem eru langstærstu
vopnaframleiðendurnir, hafa þeg-
ar safnað vopnabirgðum langt
umfram varnarþörf sína.
Það virðist ekki öllum nægilega
ljóst hve skaðvænlegar pólitískar
og efnahagslegar afleiðingar hljót-
ast af vaxandi kostnaði við víg-
búnaðarkapphlaupið en hernaðar-
og gróðahyggja gagnsýrir pólitíska
hugsun um víða veröld í allt of
ríkum mæli.
Hver skuldar hverjum?
Það fé sem eytt er til vígbúnaðar
árlega, jafngildir þjóðarfram-
leiðslu allra þeirra ianda þar sem
fátækari helmingur jarðarbúa býr.
Árleg eyðsla heimsins til víg-
búnaðar jafngildir allri skuld
hinna fátækari þjóða við hinar
efnaðri en vaxtagreiðslur af þess-
um skuldum eru að kyrkja efna-
hagslíf margra fátækra þjóða. Ef
10% af því fé, sem eytt er til víg-
búnaðar árlega, yrði varið til að
grynnka á þessum skuldum mundu
þær hverfa á innan við 20 árum.
Um tveir milljarðar manna eiga
ekki kost á hreinu drykkjarvatni,
en mengað drykkjarvatn veldur
m.a. þarmasýkingu og niðurgangi
sem er tfðasta dánarorsök ung-
barna í heiminum. Er talið að
margar milljónir barna látist af
þessum sökum árlega.
Útgjöld þau, sem til vígbúnaðar
er varið í hálfan dag, mundu nægja
til að greiða fyrir bólusetningar
allra barna heimsins gegn algeng-
um smitsjúkdómum.
Sex mánaða vígbúnaðarkostnað-
ur dygði til að hrinda í framkvæmd
20 ára áætlun sem sjá mundi öllum
þróunarlöndum fyrir nauðsynlegri
fæðu og heilsugæslu.
Samt eyða hin efnaðri lönd
heimsins meira en 200 sinnum
meira fé til vígbúnaðar en til þró-
unaraðstoðar.
Sóun á hugviti
En það er ekki einungis fjár-
magn sem sólundað er í vígbúnað.
Margir af afkastamestu vísinda-
mönnum og tæknifræðingum
heimsins vinna að rannsóknum,
hönnun og framleiðslu vigbúnaðar
fremur en að því að bæta lffsgæði
og heilbrigði jarðarbúa. Það er
áætlað að einn af hverjum fimm
vfsindamönnum og tæknifræðing-
um vinni að vígbúnaði. Þetta er
ófyrirgefanleg sóun á hugviti.
Á þessari öld hefur mönnum
orðið það æ ljósara að þjóðir
heimsins mynda eina heild. Víg-
búnaðarkapphlaupið, mannrétt-
indabrot og gegndarlaus peninga-
hyggja, sem hvarvetna spillir friði,
hamingju og framtíð mannkyns-
ins. eru ógn öllu mannkyni.
Á landsfundi Kvennalistans sem
haldinn var í Gerðubergi 9.-10.
nóvember sl. var lýst yfir eindreg-
inni andstöðu við hugmyndir um
að íslenskt hugvit verði nýtt til
hátækniiðnaðar sem tengist víg-
búnaði þannig að tslendjngar ger-
ist þátttakendur í þeim gereyðing-
aráformum sem vopnaframleiðslu
fylgja.
Vilji Alþingis
Á sl. vori var samþykkt sam-
hljóða á Alþingi þingsályktunar-
Guðrún Agnarsdóttir
„íslendingar hafa um
langan aldur verið fyrst
og fremst matvælafram-
leiðendur og hafa aldrei
borið vopn á aðrar þjóð-
ir. Við værum illa stödd
ef okkur þætti sæmandi
að hafa viðurværi af há-
tækniiðnaði sem tengist
vígbúnaði.“
tillaga um stefnu íslands í af-
vopnunarmálum. Þar segir m.a.:
„Alþingi ályktar að brýna nauðsyn
beri til að þjóðir heims, ekki síst
kjarnorkuveldin, geri með sér
samninga um gagnkvæma alhliða
afvopnun þar sem framkvæmd
verði tryggð með alþjóðlegu eftir-
liti.
Ennfremur telur Alþingi mikil-
vægt að verulegur hluti þess gífur-
lega fjármagns, sem nú rennur til
herbúnaðar, verði veittur til þess
að hjálpa fátækum ríkjum heims
þar sem tugir milljóna manna
deyja árlega úr hungri og sjúk-
dómum.
Alþingi fagnar hverju þvi frum-
kvæði sem fram kemur og stuðlað
getur að því að rjúfa vítahring
vígbúnaðarkapphlaupsins.
Alþingi ályktar að beina þvi til
ríkisstjórnarinnar að styðja og
stuðla að allsherjarbanni við til-
raunum, framleiðslu og uppsetn-
ingu kjarnavopna undir traustu
eftirliti, svo og stöðvun á fram-
leiðslu kjarnakleyfra efna í hern-
aðarskyni, jafnframt því að hvetja
til alþjóðlegra samninga um að
árlega verði reglubundið dregið úr
birgðum kjarnavopna. Þessu banni
og samningum um niðurskurð
kjarnorkuvopna verði framfylgt á
gagnkvæman hátt þannig að máls-
aðilar uni því og treysti enda verði
það gert í samvinnu við alþjóðlega
eftirlitsstofnun.
Leita verður allra leiða til þess
að draga úr spennu og tortryggni
milli þjóða heims og þá einkum
stórveldanna. Telur Álþingi að
íslendingar hljoti ætíð og hvar-
vetna að leggja slíkri viðleitni lið.“
íslendingar hafa um langan
aldur verið fyrst og fremst mat-
vælaframleiðendur og hafa aldrei
borið vopn á aðrar þjóðir.
Við værum illa stödd ef okkur
þætti sæmandi að hafa viðurværi
af hátækniiðnaði sem tengist víg-
búnaði.
Höfundur er þingkona Krennalistans.
Þjóðsagan um ódýrt
húsnæði fyrri ára
— eftir Magna
Guðmundsson
Því er gjarnan slegið fram, jafn-
vel slegið föstu, að þeir, sem reistu
sér þak yfir höfuðið á timaskeiði
ódýrra peninga og verðbólgu, hafi
eignazt íbúðir sínar fyrir nánast
ekki neitt. Staðhæfingum af þessu
tagi er ætlað að réttlæta hávexti,
sem viðgengizt hafa síðustu árin í
formi verðtryggingar og svarta-
markaðar. Ungt fólk sem man ekki
tímana tvenna, er ginnkeypt fyrir
þessum áróðri. Þannig segir pilt-
ur að nafni Birgir Árnason í Þjóð-
viljanum 19. okt., að heilu kynslóð-
irnar hafi fengið íbúðir sínar „því
sem næstgefins".
Það er varhugavert að ala með
sér slíkar firrur. íbúðabyggingar
hafa alla tíð frá 1940, þegar verð-
bólga hófst, kostað mikið fé og
fyrirhöfn.
Tökum fyrst styrjaldarárin og
næsta áratuginn á eftir. Þá var
vöruskortur í landinu og erfitt að
fá flest það, sem til bygginga
þurfti, einkanlega innréttingar í
eldhús, bað og svefnherbergi.
Innahúss-arkitektúr var hér frem-
ur skammt á veg kominn um þetta
leyti, svo að íbúðirnar urðu fljótt
úreltar. Margir reyndu vegna fjár-
skorts að notast við eigin vinnu.
Því var smíðin á stundum meira
eða minna klastur. Afleiðingin af
öllu þessu var sú, að íbúðirnar
voru byggðar af miklum vanefnum
og þurftu gagngerðar endurbætur
innan skamms tíma. Þær endur-
bætur gátu vegna hækkandi verð-
lags kostað meira en hin upphaf-
lega bygging.
Þegar árið 1955, 10 árum eftir
styjöldina, var byrjað að veita
verðtryggð lán til íbúðabygginga
skv. lögum um húsnæðismála-
stjórn. Vegna erfiðleika, sem fljót-
lega gerðu vart við sig hjá hús-
byggjendum, var viðmiðunarvísi-
Dr. Magni Guðmundsson
„íbúdarbyggjendur
1940-80, sem lögðu á
sig gífurlegt erfiði og
fórnir við að koma sér
upp húsnæði, unnu hag-
kerfinu ómetanlegt
gagn, og þjóðin stendur
í þakkarskuld við þá.
talan skert frá og með árinu 1968.
Gekk svo með ýmsum breytingum
til 1979. Lánskjaravisitala á öll lán
húsnæðismálastjórnar var upp
tekin 1982. Lífeyrissjóðslán, sem
nokkru námu, voru lengi fáanleg
fyrir þröngan hóp, aðeins opinbera
starfsmenn, en þau voru fjár-
mögnuð með iðgjöldum, sem lán-
takendur sjálfir greiddu af vinnu-
launum sinum. Sama gilti um
skyldusparnað unglinga. Sumir
gengu i byggingarsamvinnufélag,
sem Iánaði i formi skuldabréfa.
Bréfin voru hins vegar ekki seljan-
leg, nema með afföllum, sem
hækkuðu vextina verulega. Banka-
kerfið hefir ætíð lánað nokkuð til
íbúðabygginga, en yfirleitt smáar
fjárhæðir og til skamms tíma.
Þessi lán öll, misjöfn að kjörum,
dugðu fyrir allt að helmingi bygg-
ingarkostnaðar þegar bezt lét.
Mismuninn varð íbúðarbyggjand-
inn að fjármagna með yfirvinnu í
starfi og vinnuframlagi fjölskyld-
unnar á byggingarstað. Stundum
kom til einhvers konar lánsaðstoð
frá ættmennum og aðstandendum.
í ljósi þess, sem að framan segir,
er erfitt að sjá, hvað íbúðarbyggj-
endur hafi fengið ókeypis. Hitt
mun sönnu nær, að þeir hafi sjálfir
verið gefendur, en ekki þiggjendur.
Ibúðarbyggjendur 1940-1980, sem
lögðu á sig gífurlegt erfiði og fórn-
ir við að koma sér upp húsnæði,
unnu hagkerfinu ómetanlegt gagn,
og þjóðin stendur í þakkarskuld
við þá. Án hins mikla framboðs á
íbúðum, sem þeir skópu, hefði
íbúðarverð orðið geigvænlegt og
leigugjald jafnframt. Liggur í
augum uppi, hver áhrif slíks hefðu
orðið á verðlagsþróunina.
Eina raunverulega aðstoðin, sem
íbúðarbyggjendur hlutu, var heim-
ild til að draga vaxtagjöld frá
tekjum á skattaframtali. Án þeirr-
ar aðstoðar hefði meirihlutinn
gefizt upp við að byggja eða misst
íbúö sína fullgerða. Þetta skatta-
ákvæði er enn i gildi.
Pull verðtrygging lífeyrissjóðs-
lána hófst 1980 og allra íbúðarlána
1982. Ætla mætti, að ágæti þessa
kerfis hefði nú sýnt sig. Því fer
þó víðs fjarri. Skapazt hefir neyð-
arástand. Fasteignir seljast ekki
nema á lækkuðu verði, en skuldirn-
ar á þeim halda áfram að hlaðast
upp samkvæmt vísitölu. Lögtökum
og uppboðum ibúða fer fjölgandi.
Örvænting hefir gripið um sig, og
heimili leysast upp, oft með sorg-
legum hætti. Þeim fjölskyldum,
sem búa í eigin húsnæði, fækkar,
og við verðum senn að hætta að
gorta af því, að svo geri 90% Is-
lendinga. Það er misskilningur, að
íbúðarbyggjendum verði hjálpað
með því að hrúga í þá meira og
meira fé með óbreyttum kjörum.
Það hefir þau ein áhrif í verð-
bólgunni að sökkva þeim dýpra og
dýpra í vonlaust skuldafen. Eina
leiðin út úr ógöngunum er að af-
nema lánskjaravísitöluna, sem var
skakkt hugsuð frá byrjun.
I sama blaöi Þjóðviljans og á
var minnzt er vitnað í merkileg
ummæli Sigurðar E. Haraldsson-
ar, formanns Kaupmannasamtak-
anna, svohljóðandi: „Vextirnir eru
30—40%. Það er dýrt að skulda,
og auðvitað leggst allur slíkur
kostnaður á þá þjónustu, sem
verzlunin innir af hendi. Það er
hvergi annarstaðar hægt að taka
þann kostnað."
Þetta er meiri hagfræði en sú,
sem við eigum að venjast af hálfu
ráðamanna í peningamálum.
Sannleikuinn er sá, að vextir eru
almennt stærsti eða annar stræsti
liðurinn í rekstrarkostnaði fyrir-
tækja, og hækkun þeirra fer beint
út í verðlagið. Kaupgjald hefir
verið tiltölulega kyrrt að undan-
förnu, en frjálsu vextirnir hafa
knúð verðlagsskrúfuna. Það er því
ein þversögnin enn að segja, að
ekki sé unnt að lækka vexti fyrr
en verðbólgan lækkar. Hið rétta
er, að verðbólgan lækkar ekki fyrr
en vextirnir eru lækkaðir.
Höfundur starfar rið hagrannsókn-
ir í forsætisráðuneytinu.
Lagning Eyjafjarðar-
brautar vestri:
Tilboð Jarð-
verks 50 % af
kostnaðar-
áætlun
JARÐVERK átti lægsta tilboðið í
lagningu Eyjafjarðarbrautar vestri
um Saurbæ sem boðin var út fyrir
skömmu. Tilboðið hljóðaði upp á
1.429 þúsund sem er um 50% af
kostnaðaráætlun fen hún var 2.855
þúsund.
Vegurinn er 2 km að lengd og á
verkinu að ljúka fyrir 1. júlí 1986.
Níu tilboð bárust í verkið og voru
öll nema eitt lægri en kostnaðará-
ætlun. Hæsta tilboðið var frá
Hagvirki, 3,4 milljónir kr.
Einnig hafa verið opnuð tilboð
í endurbyggingu Vesturlandsvegar
í Botnsvogi og Kjósarskarðsveg.
Er þetta samtals 1,4 km sem verk-
taki á að skila fyrir 1. febrúar nk.
Lægstbjóðendur voru Sigurður K.
Gunnarsson og Ásgeir Sigurðsson,
með tilboð upp á 1.655 þúsund kr.,
sem er 70% af kostnaðaráætlun.
Kostnaðaráætlun var 2.360 þúsund
kr. 7 af 13 bjóðendum voru með
tilboð undir áætlun. Hæsta til-
boðið var frá Arnardal, 4.787 þús-
und kr., og reyndist það vera rúm-
lega tvöfalt hærra en kostnaðará-
ætlun og tæplega þrefalt hærra
en lægsta tilboðið.
Fyrirlestur um notkun
áls í nútíma byggingum
FUNDUR verður haldinn á morgun,
miðvikudag, kl. 17.00 í Lækjar-
hvammi, Hótel Sögu, fyrir arkitekta
og aðra þá sem fjalla um skipulags-
og byggingamil.
Hamersnes, verkfræðingur hjá
Raufoss í Noregi, flytur framsögu
á fundinum um notkun áls i nú-
tíma byggingum, en hann er hér
á landi á vegum raftækjaverk-
smiðjunnar Rafha hf. og hefur
hann haft umsjón með mörgum
byggingum þar sem ál hefur verið
notað á marga vegu.