Morgunblaðið - 10.12.1985, Page 54

Morgunblaðið - 10.12.1985, Page 54
54 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIDJUDAGUR10. DESEMBER1985 Stingandi strá — eftir Andrés Arnalds Hinn 6. nóvember sl. birtist í Morgunblaðinu grein eftir Hauk Magnússon á Brekku í Sveins- staðahreppi. Er þar um að ræða framhald skrifa um afréttarmál Ás- og Sveinsstaðahreppa í Aust- ur-Húnavatnssýslu og þá einkum athugasemdir við grein sem birtist eftir mig í Morgunblaðinu 30. | ágúst. Skrif þessi eru tilkomin vegna ítölu í sameiginleg upp- rekstrarlönd þessara hreppa sem birt var í vor. í grein sinni reynir Haukur að færa rök fyrir því að ástand Grímstunguheiðar sé ekki eins slæmt og af er látið. ítalan hafi verið óþörf og muni bregða fæti fyrir byggð í Sveinsstaða- hreppi. Hér er um alvarlega að- dróttun að ræða í garð þeirra sem lögum samkvæmt ber að fylgjast með varðveislu þeirra miklu auð- linda sem beitarlöndin eru. Af þessum sökum verður ekki hjá því komist að fjalla nánar um fáein atriði sem Haukur gerir að umtals- efni ígreinsinni. Fallþungatölur og ástand beitarlanda Hauki verður tíðrætt um tölur um fallþunga lamba af Gríms- tunguheiði. Telur hann þær það háar, að heiðin hljóti að vera í góðu ásigkomulagi. Það er hárrétt að náið samhengi er milli fjölda bú- fjár í högum og afurða. Margir þættir hafa hins vegar áhrif á þetta samhengi. Afurðir endur- spegla ekki alltaf ástand beiti- landa því þær eru háðar meðferð fjárins vetur, sumar, vor og haust. Hér verður aðeins drepið á örfá atriði sem kunna að, valda betri afurðum en ástand Grímstungu- heiðar gefur tilefni til. Það er nokkuð algild regla að fé hörfar undan miklu beitarálagi. Þetta kannast margir bændur við sem verða fyrir ágangi búfjár frá ná- grönnum sínum. Þessu til vitnis eru reyndar orð Hauks um það að fé sé farið að flæmast mikið af Grímstunguheiði inn á auðnirnar á Stórasandi. Hluti þess fjár, sem Haukur notar til viðmiðunar þegar hann reynir að reikna gott ástand í Grímstunguheiði, þvælist yfir á aðrar heiðar og tekur út vöxt sinn þar. Einkum á þetta við um Haukagilsheiði, sem Haukur telur reyndar betri. Beit á há og græn- fóður fram að slátrun dylur einnig áhrif mikils beitarálags á afrétti. Ekki má heldur gleyma því að beitilandi getur hrakað lengi áður en draga fer að ráði úr fallþunga dilka. Þungi beitar hefur alltaf mikil áhrif á afurðir og ekki síður á ástand áa að hausti en fallþunga lamba og flokkun. Afurðahrun vegna gróðurskemmda af völdum ofbeitar kemur stundum ekki fram fyrr en ástand beitilandsins er komið á hættulegt stig og hraðfara eyðing komin af stað. Erfitt getur reynst að snúa við á þeirri braut. Beitartilraunin á Auðkúluheiði gefur góða viðmiðun þegar meta þarf áhrif beitar á gróður og búfé. Féð er þar haft í girðingum og getur ekki hörfað undan þegar sneyðast fer um gróður líkt og gerist hjá fé sem gengur frjálst á afrétti. Við þessar aðstæður koma áhrif ofbeitar á gróður og afurðir fyrr fram en ella. Samt er svo komið að ástand mikils hluta Grímstunguheiðar var miðsumars í verra ástandi en horbeitarhólfin á Auðkúluheiði að dómi innlendra jafnt sem erlendra vísindamanna. Því miður sá Haukur ekki ástæðu til að taka þátt í bændaferð sem farin var m.a. til að skoða beitar- tilraunina þann 3. september. Hann skoðaði hins vegar horbeit- arhólfin án leiðsagnar tveimur dögum áður og stoppaði stutt. Beitaráhrif höfðu þá að sjálfsögðu magnast mikið upp frá því sem var miðsumars þegar samanburður Grímstunguheiðar og „horhólf- anna“ var gerður. Ástand gróðurs í þessum hólfum eins og það var orðið í lok beitartimans, þegar Haukur skoðaði þau, ætti hins vegar að vera honum og öðrum víti til varnaðar. Grímstunguheiði stefndi hraðfara inn á þessa sömu braut sökum þess hve hægt gekk að draga úr beitarálaginu. Ástand og úrbætur Ég hef ætíð verið þeirrar skoð- unar að stjórn beitarmála eigi að vera sem mest í höndum heima- manna. Það er því sannkallað ánægjuefni ef í sveitarstjórn Sveinsstaðahrepps sitja jafn mikl- ir forvígismenn um gróðurvernd eins og Haukur vill vera láta. Það skal metið að verðleikum sem gert hefur verið til að létta á Gríms- tunguheiði á undanförnum árum. Við getum látið liggja milli hluta hvaða aðilar hafa haft mesta for- göngu þar um. Orð Hauks um frumkvæði Sveinstæðinga í þeim efnum hljóma þó hálf ankannalega í eyrum margra þeirra sem mest hafa barist fyrir verndun heiðar- innar. Andrés Arnalds. „Eitt meginmarkmiö Landgræöslunnar er að koma í veg fyrir hvers- konar gróðurskemmdir og jafnframt að skila landinu í betra ástandi til næstu kynslóðar en það er í dag.“ Haukur reynir í grein sinni að gera lítið úr gróðurskemmdum á Grimstunguheiði. Telur hann þær að mestu staðbundnar við ná- grenni lembingarhólfa og mjóa rönd meðfram afréttarveginum. Einkum reynir Haukur að gera lítið úr álitsgerð þriggja erlendra sérfræðinga sem skoðuðu heiðina 9. ágúst. Álitsgerðin birtist í Morgunblaðinu 30. ágúst og finnst Hauki hinir erlendu sérfræðingar hafa verið full dómharðir í áliti sínu. Það er því miður sorgleg staðreynd að ástand Grímstungu- heiðar er mjög slæmt. Of hægt miðaði í verndunaraðgerðum. Ég fór víða um heiðina 4. september sl. í fylgd gagnkunnugs heima- manns, Vigdísar Pálsdóttur á Hofi. Einnig var í förinni Anna Guðrún Þórhallsdóttir, sem starfar að landnýtingarmálum hjá Búnaðar- félagi íslands. Við reyndum að skoða sem besta þversneið af heið- inni. Mest allt þurrlendi var rót- nagað og sást þar varla stingandi strá. Rof í þúfnakollum er áber- andi mikið og á óvart kom hversu víða gróður og jarðvegur er að eyðast á heiðinni. Mikill uppblást- ur er þar í gangi og hann er fjarri því að vera bundinn við lembingar- hólf eða nágrenni afréttavegarins. Slæmt ástand heiðarinnar hefur verið staðfest af mörgum aðilum á liðnum árum, t.d. af Rannsókna- stofnun landbúnaðarins og víst er um það að hinir erlendu sérfræð- ingar skoðuðu ekki þau svæði sem verst eru farin. Mikið framfaraspor var stigið í nýtingu heiðarinnar nú í ár í kjöl- far ítölunnar. Það er hins vegar ljóst að aðgerðir í ár hafa ekki dugað til að halda í horfinu með ástand heiðarinnar. Svo mjög hef- ur beitarþoli hrakað á undanförn- um árum vegna ofbeitar. Vís- bending um ofbeitina kemur reyndar fram í orðum Hauks um það að á heiðinni hafi gengið „allt að 5000 fjár á ári“ á undanförnum árum. Haukur hefur áður tekið fram að meginhluti þessa fjár hafi verið úr Sveinsstaðahreppi. Til samanburðar þá nemur beitarþol heiðarinnar samkvæmt ítölu ekki nema um 2000 ærgildum. Miklu skakkar og er ekki að undra þótt gróðurfari hafi hnignað, jafn óhóf- legt og beitarálagið hefur verið. r Itala og afkoma bænda Haukur fullyrðir í grein sinni að „minnka yrði sauðfjár- og hrossabú um helming og margir yrðu að bregða búi er ítalan gengi í gildi". Getur það virkilega verið að bústofn í Sveinsstaðahreppi sé í jafn hrikalegu ósamræmi við landkosti og stærð jarða og Hauk- ur í raun segir með þessum orðum sínum? Grundvallast búskapurinn að miklu leyti á ofbeit sem étur upp höfuðstól framtíðarinnar? Ég tel raunar að svo þurfi ekki að vera og ég vil ítreka það að ítalan á lítil áhrif að hafa á lífsafkomu bænda í hreppnum. ítalan gerir ráð fyrir að um % af því fé sem sett var á í Ás- og Sveinsstaða- hreppum í fyrra haust megi ganga á afrétti. Þetta er fremur hátt hlutfall og fé fækkaði ekki á af- rétti í ár vegna ítölunnar. Tillögur Búnaðarfélags íslands og Land- græðslu ríkisins um að aðlögun að ítölu gerðu ráð fyrir að allt fé gæti farið í afréttina ef hrossin yrðu höfð í heimalöndum. Úr- bæturnar fólust einkum í styttingu beitartímans og fækkun hrossa á afrétti. Upprekstri sauðfjár var seinkað þar til gróður var orðinn nægur til að þola álag þess fjár sem flutt var á afrétt. Beit var raunar leyfð of snemma miðað við ástand gróðurs á Grímstungu- heiði. Bæta þyrfti sumsstaðar aðstöðu til að hafa fé heima við að vori, sem myndi draga úr þrýst- ingi um ótímabæra beit á afrétt. Aukarétt var höfð í lok ágúst að frumkvæði heimamanna. Göngum var einnig flýtt um viku. Gróður sölnaði óvenju snemma inn til landsins nú í ár. Vaxtarhraði lamba var því lítill síðasta hluta beitartímans á flestum afréttum landsins. Aðstaða til að taka lömb á kostaríka há til haustbeitar var hins vegar óvenju góð í Húna- vatnssýslum og reyndar víðar. Aukin hagsæld fylgdi því að fé var tekið fyrr af fjalli en gert hefur verið. Hross þrífast vel á votlendis- gróðri á láglendi sem hentar oft verr fyrir sumarbeit sauðfjár. Eylendið mikla neðan við Brekku- bæina gæti t.d. tekið við mörgum hrossum, en það fer nú að mestu á sinu. Með rafgirðingum má nú stýra beit hrossa á markvissan hátt með litlum tilkostnaði. Það er óþarfi að beita hrossum á of- setna afrétti sem eru viðkvæmir fyrir beit sökum þess hve hátt þeir liggja. Bann við upprekstri hrossa á afrétt gerir það kleift að færa þunga sauðfjárbeitarinnar af þeim svæðum sem verst eru farin yfir á þá hluta hinna sameig- inlegu upprekstrarlanda sem eru í betra ásigkomulagi. Ég vil að lokum rifja það upp að sveitarstjórn Sveinsstaða- hrepps upphóf mikil kærumál í kjölfar ítölunnar sem birt var í vor. Fyrst var um 20 aðilum stefnt til ógildingar ítölunni. Síðan þegar sýslunefnd Austur-Húnavatns- sýslu hafði kveðið upp úrskurð til sanngjarnrar málamiðlunar var honum umsvifalaust áfrýjað til félagsmálaráðuneytisins. Taldi ráðuneytið þann úrskurð rétt- mætan. Það var þetta málaþras sem varð kveikjan að skrifum mínum um upprekstrarmál Sveinsstæðinga. Vandinn sem við blasir er stór og þörf var á skjótum aðgerðum ef takast átti að forða Grímstunguheiði frá hruni. Sá vandi er óleystur enn, þótt miðað hafi í rétta átt. Þessum vanda má ekki drepa á dreif með tilgangs- litlum málatilbúnaði. Málaþras er eingöngu til þess fallið að leiða athyglina frá sjálfu vandamálinu, sem er hið slæma ástand Gríms- tunguheiðar. Eitt megin markmið Land- græðslunnar er að koma í veg fyrir hvers konar gróðurskemmdir og jafnframt að skila landinu í betra ástandi til næstu kynslóðar en það er í dag. Ég trúi því ekki að Haukur og aðrir bændur í Sveinsstaða- hreppi hafi önnur markmið að því er varðar beitilönd hreppsbúa. Því verða lokaorð mín í þessari ritdeilu við Hauk þau að við skulum hætta að deila. Við skulum þess í stað einbeita okkur að því að sameina alla þá krafta sem tiltækir eru hinum sameiginlegu markmiðum okkar til farsældar. Höfundur er doktor í beitarfræd- um og starfar sem gródureftirlits- maður Landgræðslu ríkisins. i mt t 1 1 Með áklœði úr mm pað heilir Apollo. formfagurl og vanda wSme6a^ii^h.rn Þœgmdtn leynas t ^ ^ r7 4W) o KRISTJÁn SIGGGIRSSOfl Hfi LAUGAVEG113. REVKJAVIK, SÍMI 25870

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.