Morgunblaðið - 03.01.1986, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLADIÐ, FÖSTUDAGUR 3. JANÚAR1986
plí>ri0w Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, StyrmirGunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 40 kr. eintakiö.
Umbrotatímar
í auðlegð tungum
er fjöregg þjóðari
Avarp Vigdísar Finnbogadóttur forseta Islands á nýárs
Frú Vigdís Finnbogadóttir,
forseti íslands, og Stein-
grímur Hermannsson, forsæt-
isráðherra, lögðu bæði út af því
í áramótaávörpum sínum, að
nú væru miklir umbrotatímar:
„Alla tíð hefur manninum
þótt hann lifa mikla umbrota-
tírnar," sagði forseti íslands og
bætti við: „Varla er þó ofmælt
að aldrei hafi íslendingar lifað
slíka umbrotatíma sem nú,
þegar hafið kringum okkur,
sem einu sinni var okkur bæði
vörn og farvegur til annarra
þjóða, gegnir ekki lengur því
hlutverki. Þegar tengsl okkar
við umheiminn færast æ meir
yfir á svífandi hnetti í himin-
hvolfinu, þegar ný tækni hefur
leyst náttúruna af hólmi, tækni
sem getur orðið til ómældrar
farsældar ef rétt er á haldið.
En allar nýjungar geta rofið
tengslin milli fortíðar og fram-
tíðar. Því þarf ávallt að halda
vöku sinni andspænis þeim,
velja það sem gott er, hafna
hinu.“
Steingrímur Hermannsson,
forsætisráðherra, sagði: „Ekki
verður ofsögum af því sagt, að
við lifum á miklum umbrota-
tímum. Þjóðin er ekki aðeins
að brjótast úr viðjum verðbólgu
og erlendra skulda og byggja
þess í stað á innlendum sparn-
aði og ráðdeild og að hasla sér
völl í nýjum atvinnugreinum,
heldur hefur mannlíf allt gjör-
breyst á undanförnum árum
með breyttum heimi. Með gíf-
urlegum framförum á sviði
samgangna og fjarskipta erum
við orðin, og verðum í vaxandi
mæli, óaðskiljanlegur hluti af
þessum heimi, hvort sem okkur
líkar betur eða verr. Ég skil það
reyndar vel, að mörgum líki
verr hinir breyttu tímar. Sjálf-
ur sakna ég margs, sem horfið
er. Slík hugsun er þó til lítils."
Þegar tveir forystumenn
þjóðarinnar kveða jafn fast að
orði um þá umbrotatíma, sem
við lifum, er rétt að staldra
við. Helsta forsendan fyrir
ályktun þeirra er, að fjarlægð
íslands frá öðrum löndum sé
að verða að engu fyrir tilstuðl-
an nýrrar tækni í samgöngum
og fjarskiptum. Við höfum ekki
enn kynnst áhrifum fjarskipta-
tækninnar í öllu sínu veldi. Á
undanförnum árum hefur á
hinn bóginn orðið slík bylting
í samneyti við aðrar þjóðar með
ferðalögum, að með ólíkindum
er. Þessi auknu tengsl við er-
lendar þjóðir er aðeins unnt að
bera saman við það, sem gerðist
á tímum síðari heimsstyrjald-
arinnar, þegar tugir þúsunda
erlendra hermanna dvöldust
hér. Sú dvöl hafði mikil áhrif
á alla verkmenningu í landinu
og til hennar má rekja tilvist
þeirra flugvalla í Reykjavík og
við Keflavík, sem síðan hafa
verið burðarásar í flugsam-
göngum innan lands og milli
landa.
Byltingin, sem nú er að verða
í samskiptum okkar við aðrar
þjóðir, er sambærileg við það,
sem gerðist á stríðsárunum. Sá
er þó munurinn, að þá vonuðu
menn að um tímabundið ástand
væri að ræða. Sú von rættist.
Nú stöndum við hins vegar
frammi fyrir því, að tæknin
leiðir til varanlegra breytinga.
Eins og jafnan þegar náið
samneyti við aðrar þjóðir ber á
góma, huga íslendingar að sér-
kennum sínum og velta því
fyrir sér, hvort þau standi af
sér áraun nýrra hátta. „Hins
vegar má okkur ekki gleymast
að tengja þráðinn til fortíðar-
innar. Sá þráður einn er þess
megnugur að varðveita þjóðar-
sál okkar og lifandi tjáningar-
miðil hennar, íslenska tungu.
Því án tungunnar erum við ekki
þjóð meðal þjóða,“ sagði frú
Vigdís Finnbogadóttir, forseti
íslands, í ávarpi sínu. Og Stein-
grímur Hermannsson,forsætis-
ráðherra, sagði: “Heimurinn
mun breytast og mannlífið
með. Að sjálfsögðu er okkur
skylt að gera það sem við getum
til að stýra breytingunum
þannig, að mánnlífið verði sem
best, en að koma í veg fyrir þær
getum við aldrei. Landið mun
þó breytast seint. Stórir hlutar
þess munu lengi standast tím-
ans tönn og varðveita sínar
dásemdir. Það skulum við eiga
fyrir okkur sjálf. Þangað má
lengi leita friðar.“
Niðurstaðan er sem sé sú, að
landið og tungan verði enn sem
hingað til sá aflvaki, sem best
dugar okkur sem þjóð. Um rétt-
mæti þessara niðurstöðu verð-
ur ekki deilt. „Sú tunga'sem við
lærðum ung við móðurkné er
vandmeðfarinn arfur. Rætur
hennar liggja í fortíð, í horfinni
menningu. Krónan breiðir sig
yfir fjölhyggjuheim nútímans.
Næringin milli róta og^ krónu
fer um æðar sögunnar og án
hennar verður laufskrúðið
dauflegt og litsnautt." Þessi orð
forseta íslands eru áminning
um það, að því aðeins komum
við ósködduð sem þjóð út úr
þessum umbrotatímum, að við
sköpum sjálf ólgandi sögu, sem
einkennist af menningarlegum
átökum við verðug viðfangsefni
samtímans. Nýtum tækni og
nábýlið við aðra, sem af henni
leiðir, okkur sjálfum til fram-
dráttar en drögum okkur ekki
inn í skel fornar frægðar.
Góðan dag, góðir íslendingar.
Gleðilegt nýtt ár.
Megi árið 1986 reynast okkur
öllum gæfuríkt og gjöfult.
Fyrsti dagur ársins hefur þá
sérstöðu umfram aðra tímamóta-
daga að vera ekki afmælisdagur
minninganna heldur fæðingardag-
ur framtíðarinnar, næstu 365
daga, þar til áramót renna upp á
ný og aftur verður haldið upp á
afmæli með nýrri og ferskri ein-
beitingu. Þetta er dagur viljans til
að vona. Og ekki þarf að fara
mörgum orðum um, að vonin er
manninum hin mesta gersemi í
allri framtíðarsýn.
Á þessum fæðingardegi getur
enginn gert sér að fullu grein fyrir
hvernig framtíðin lítur út, en fyrir
allar þjóðir sem eiga sér minning-
ar er það sjálfsögð hugsun að engin
framtíð er til án tengsla við fortíð.
Við íslendingar búum við þá gæfu
að vitund okkar um sameign okk-
ar, söguna, er sterk, svo sterk að
hún er meginskýring okkar á því
hver við erum og hvar við erum
stödd á jörðinni í gervallri mann-
kynssögunni. Allir menn á öllum
aldursskeiðum leita til minninga
sinna, vegna þess að hið liðna,
sagan, er skýring á andránni. Og
svo mikilvæg er manninum saga
fortíðar að hann mun vera eina
spendýr jarðarinnar sem ekki er
fætt með reynslu kynslóðanna,
heldur verður að læra hana, og
tileinka sér af annarra sögn eða
eigin rannsókn — að minnsta kosti
er hann eina veran sem stöðugt
skráir samtíð sína framtíðinni til
fróðleiks.
Alla tíð hefur manninum þótt
hann lifa mikla umbrotatíma.
Varla er þó ofmælt að aldrei hafi
Islendingar lifað slíka umbrota-
tíma sem nú, þegar hafið kringum
okkur, sem einu sinni var okkur
bæði vörn og farvegur til annarra
þjóða, gegnir ekki lengur því hlut-
verki. Þegar tengsl okkar við
umheiminn færast æ meir yfir á
svífandi hnetti í himinhvolfinu,
þegar ný tækni hefur leyst náttúr-
una af hólmi, tækni sem getur
orðið til ómældrar farsældar ef
rétt er á haldið. En allar nýjungar
geta rofið tengslin milli fortíðar
og framtíðar. Því þarf ávallt að
halda vöku sinni andspænis þeim,
velja það sem gott er, hafna hinu.
Við höfum nú kvatt ár, sem sér-
staklega var tileinkað æskunni.
Vissulega er heimur nútíðarinnar,
heimur íslenskrar æsku, ólíkur
heimi fortíðarinnar, en svo hefur
oft verið. Unglingur með tölvu sína
á okkar dögum er ekki með skelfi-
legra tæki í höndunum en jafnaldri
hans snemma á þessari öld með
símann eða nýjungagjarn bóndi á
sinni tíð með sláttuvél. Okkur, sem
nú erum á fullorðinsárum má
aldrei vaxa ný tækni svo í augum
að við teljum okkur hennar vegna
ekki geta náð til hinna yngri, sem
hafa hana á valdi sínu að okkur
virðist fyrirhafnarlaust. Við meg-
um ekki á þann veg láta tæknina
grafa gjá milli kynslóða.
Samt er tækni nútímans sundur-
greinandi, sundrandi kynslóðum.
Eldri kynslóð þekkir ekki þann
heim sem einn er heimur nýrrar
kynslóðar og ný kynslóð kannast
ekki við þann heim sem hin eldri
var handgengin. Við þær aðstæður
verður okkur vonandi sem aldrei
fyrr ljós nauðsyn sögunnar, brúar-
innar milli tímanna, milli kynslóð-
anna. Ljóst er að aldrei má gleym-
ast það sem skáldið góða gerði að
heilagri þrenningu okkar „land,
þjóðogtunga...“
Oft er sagt að heimilið sé horn-
steinn þjóðfélagsins og vissulega
er það svo. En heimilið á okkar
dögum er öðruvísi hornsteinn en
nokkru sinni fyrr. Fyrir fáum ára-
tugum voru svo til öll íslensk heim-
Leiftrandi tákn
Nýárspredikun biskups íslands, herra 1
Texti:
„Til þess er eg fæddur og til þess
er eg kominn í heiminn, að eg beri
sannleikanum vitni. “
Jesús(Jóh. 18:37)
Nýársdagur ársins 1986 er upp
runninn. Við höfum borið fram
óskina um gleðilegt nýtt ár og
munum áfram gera í nálægð ára-
mótanna. Um leið þökkum við fyrir
gamla árið, sem fór Guði á vald í
nótt.
Við áramótin finnum við, að
margt er að þakka og lofa Guð
fyrir. Mikils mega sín góðar óskir
og fyrirbænir, þegar við horfum
fram til nýja ársins með allri
þeirri óvissu, sem framtíðin felur
í skauti sínu. Góðar óskir um far-
sæld og frið berast héðan úr dóm-
kirkjunni til allra landsins barna.
Nýtt ár er nýr áfangi á ævinnar
ferð. Sameinuðu þjóðirnar hafa
valið því nafnið: Ár friðarins.
Nafngiftin leiðir huga minn að
orðum Biblíunnar: „Og friður
Guðs, sem er æðri öllum skilningi,
mun varðvepta hjörtu yðar og
hugsanir yðar í Kristi Jesú.“
(Fil. 4:7)
Áramót eru ævinlega hrifnæm
augnablik. í þeim felst djúpur
lærdómur, ef að er gáð. Gamla árið
hvarf út í dimmbláan himingeim-
inn eins og það birtist á skjánum
yfir borginni okkar, sem verður
200 ára á þessu ári. Um leið var
nýja árinu brugðið upp, og setti
það á augabragði einkenni sitt á
tilverusvið okkar. Hin snöggu skil
rista djúpt og minna okkur á
hverfulleika tímans, þó að á ytra
borðinu beri mest á ærslum og
gleðilátum. Hið innra grípur okkur
sterk tilfinning, sem erfitt er að
lýsa, en vekur í senn söknuð og
eftirvæntingu. Skyggnir skuld
fyrir sjón. Nú allt er á fljúgandi
ferð liðið hjá. Þá leitar maðurinn
í djúpum hjarta síns að föstum
punkti tilverunnar og spyr: Get eg
höndlað það, sem er víst og óbifan-
legt í ölduróti tímans? Er eitthvað
til, sem ár og aldir geta engu um
breytt?
Nýja árið er í fyrsta lagi nýr
vottur þess sannleika, að það er
hægt. Það stendur -óhaggað, sem
sagt var við upphaf tímatalsins:
„Til þess er eg fæddur og til þess
kom eg í heiminn, að eg beri sann-
leikanum vitni." Hann, sem stend-
ur að baki þessarra orða, er hér
kominn með enn eitt ártalið sitt.
Þegar þú horfir á eða skrifar nýja
ártalið, er það yfirlýsing um, að
þetta mörg ár eru síðan Jesús
fæddist, og reyndar vel það, eins
og síðar kom í ljós. Án fæðingar
Jesú hefðum við e.t.v. haldið okkur
við sið Rómverja eða Grikkja, er
tíminn var talinn frá stofnun
Rómaborgar eða upphafi Ólympíu-
leikanna.
Nei, — það kom annar atburður
inn í söguna þessum meiri. Jólin
eiga í kristnum sið aðeins eina
forsendu og frumorsök: Að veita
konungi sannleikans lotningu og
tilbeiðslu: „Mestur sem að alinn
er.“ Nýársdagur rís í skyni þess
atburðar, sem gefur deginum einn-
ig heitið: Átti dagur jóla. Átta
dögum frá fæðingu sveinbarnsins
var það siður gyðinga að umskera
barnið og gefa því nafn. Sveinninn
er Jesús, þessi óhagganlega stað-
reynd kristindómsins, rétt eins og
nýársdagurinn, átti dagur jóla.
Fjóra síðustu daga liðna ársins
var haldin alþjóðleg ráðstefna með
þátttöku íslands um kristna trú
og boðun, og kjörorðið var þetta:
Vertu með! Byggjum betri heim.
Með allri þeirri undratækni, sem
menn hafa yfir að ráða, var hægt
að tengja ráðstefnulönd og þátt-
tökuhópa heims í eina heild, eins
og hjörðin væri orðin ein um víða
veröld. Hvernig var unnið að
markmiði ráðstefnunnar? Með því
að játa Krist, hinn góða hirði,
lofsyngja hann, boða trúna á hann.
Jesús Kristur er hið rétta líf og
hin sanna von heimsins. Hvert
einasta ártal, sem runnið hefur
skeið sitt og það ár, sem nú er að
hefjast, er talandi tákn. „Með
öruggri vissu" (svo að notuð séu
orð úr fyrstu predikun kristinnar
kirkju: Post. 2:36) — er ártalið
1986 að skrá í vitund okkar: „Jesús
Kristur er i gær og í dag hinn
sami og um aldir." (Hebr. 13:8.)
Því sagði Stefán G. Stefánsson á
jólanóttina 1882: „Uppfyllt lotning
undrast sálin mín ást og speki, er
breytist ei né dvín.“
Annað, sem varðar alla menn á
nýja árinu, er ákvörðun Samein-
uðu þjóðanna að gera árið: Ár
friðarins. Undir þá ákvörðun tekur
kirkjan heils hugar. Við guðs-
þjónustur á fyrsta degi friðarárs-
ins er í kirkjum landsins flutt
friðarbænin svo sem aðra daga,
því að Kristur „er vor friður" (Ef.
2:14). Bænin er máttugra tæki til
straumhvarfa í sál einstaklingsins
en öll tækni og vísindi, því að Guð