Morgunblaðið - 09.01.1986, Side 12
12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. JANÚAR1986
AF ERLENDUM VETTVANGI
EFTIR MATTHEW C. VITA
• •
• •
SAMFELOGIN TVO
f PÓLLANDI
liðsforingjana árið 1941 en pólska
þjóðin og sagnfræðingar einnig
telja, að morðin hafi átt sér stað
ári fyrr og að Sovétmenn hafí þar
verið að verki. Þegar komið var
í kirkjugarðinn fyrir nokkrum
dögum sást, að einhver hafði
skrifað með krít á granítvarðann:
„1940 — Katyn“.
„Þetta er sannleikurinn," sagði
kona nokkur, sem var að kveikja
á kerti við minnisvarðann, og
benti á krotið.
í Gdansk, fæðingarbæ Sam-
stöðu, er annað og meira minnis-
merki, þrír stórir jámkrossar til
minningar um verkamennina, sem
féllu í óeirðunum árið 1970. Er
það til vitnis um baráttu pólskra
verkamanna og jafnframt fundar-
staður, Lech Walesa og aðrir leið-
togar Samstöðu koma þar saman
á stórum stundum.
Samstaða er þó miklu meira
en táknræn mynd á minnisvarða.
Hún stendur fyrir umfangsmiklu
starfí í mennta- og menningar-
málum og mikilli útgáfustarfsemi
„neðanjarðar", gefur út um 800
fréttabréf og tímarit, mörg hundr-
uð bækur, kasettur, myndbönd
og Samstöðudagatöl og -barm-
merki.
Bannaðar kvikmyndir eins og
t.d. „Jámmaðurinn" eftir Andrzej
Wajda, mynd um stofnun Sam-
stöðu, eru reglulega sýndar á
myndbandstækjum á einkaheimil-
um eða í kirkjum og neðanjarðar-
forlagið „Nowa“, stærsta útgáfu-
fyrirtæki í landinu, hefur tekið
að sér að dreifa myndböndum um
landið allt. Fólk, sem sækir mynd-
bandssýningamar, greiðir um 30
kr. ísl. í aðgangseyri og fer sá
peningur til að kosta framleiðslu
myndbandanna.
Bækur eins og „Félagi Napó-
leon“ og „1984“ eftir George
Orwell og bæklingar eftir pólska
rithöfunda, sem fá ekki verk sín
gefín út opinberlega, eru prentuð
í miklu upplagi og vikuriti Sam-
stöðu er dreift í 40.000 eintökum.
Samstöðumenn segja sjálfír, að
80% prentunarinnar séu unnin á
laun í opinberum prentsmiðjum, á
kvöldin eða nóttunni eftir að
vinnudegi er lokið.
„Fyrir 1980 voru það aðeins
pólitískar vangaveltur, sem gefn-
ar voru út neðanjarðar,“ segir
einn Samstöðumannanna. „Nú er
það hins vegar allt milli himins
og jarðar, allt, sem kommúnistar
amast við.“
Samkvæmt leynilegri könnun,
sem stjómvöld létu gera, hafa
rúmlega þrjár milljónir Pólveija,
um 10% þjóðarinnar, reglulegan
aðgang að fréttablöðum Sam-
stöðu en allt að 70.000 manns
sjá um að dreifa þeim um landið.
Samstaða styður fólk einnig
Qárhagslega og er það þáttur í
þeirri stefnu að koma á „öðm
samfélagi" fýrir utan hið opin-
bera. Hún úthlutar skólastyrkjum
og styður vísindalegar rannsóknir,
veitir árlega verðlaun þeim, sem
vel hafa staðið sig í ýmsum grein-
um, og hjálpar ásamt kirkjunni
fjölskyldum þeirra verkamanna,
sem reknir hafa verið úr starfí
eða fangelsaðir.
(Höfundur er fréttamaður
AP-fréttastofunnar í Póllandi.)
Fólkið í kirkjunni hélt allt á spjöldum með nöfnum pólitískra
fanga og margir viknuðu þegar presturinn skoraði á ráðamenn
kommúnista að hætta að ofsækja pólitíska andófsmenn og leysa
þá úr fangelsi. Klökkvinn vék þó brátt fyrir öðrum tilfinningum
þegar fólkið rétti upp hönd, gerði sigurmerki með fingrunum
og söng sálminn, sem sunginn er við allar kaþólskar messur i
Póllandi, „Guð, sem vakir yfir Póllandi“.
S amstaða er bönnuð en andóf
á borð við messuna í Kirkju heil-
ags Stanislaws Kostka í Varsjá
er orðið óaðskiljanlegur hluti af
lífi pólsku þjóðarinnar. Mótmæli
á götum úti eru fátíð en baráttan
fyrir auknu lýðræði heldur áfram.
Samstaða, fyrstu ftjálsu verka-
lýðsfélögin í kommúnistaríki, var
stofnuð í ágúst árið 1980 eftir
mikil verkföll en bönnuð með
lögum skömmu eftir setningu
herlaganna í desember 1981.
Þrátt fyrir það rekur Samstaða
mjög umfangsmikið menningar-,
útgáfu- og hjálparstarf, oft í skjóli
kirkjunnar, og taka þátt í þessu
starfí tugþúsundir manna, sem
ávallt eiga það yfír höfði sér að
vera handteknir og fangelsaðir.
Nú um síðustu hátíðar söfnuð-
ust um 300 manns saman kvöld
eitt í fundarsal Erkibiskupssafns-
ins í Varsjá til að hlýða á nýja
sálma eftir höfunda, sem komm-
únistar hafa bannfært, menn eins
og Emest Bryll og Wojciech
Mlynarski. Leikarar og leikkonur,
sem ekki hafa fengið að koma
fram opinberlega síðan Samstaða
var bönnuð, fluttu sálmana, sem
voru aðallega trúarlegs eðlis en
þó með pólitískum undirtón. Einn
var um móður, sem skrifar bréf
til sonar síns af því að hann getur
ekki verið með fjölskyldunni á
jólunum. Kannski var hann í
fangelsi en í sálminum segir
ekkert um það. í bréfinu segir
m.a.:
„Jólatréð hefur verið fagurlega
skreytt og brátt munum við setj-
ast að veisluborðinu eins og alltaf
á jólum. Ég skrifa þetta bréf til
þín grátandi... Við trúum því
öll, að þú komir fljótt aftur.“
í nóvember sl. voru um 210
pólitískir fangar leystir úr haldi
en þrátt fyrir það halda hand-
tökumar áfram. Enginn veit með
vissu hve margir eru í fangelsi
vegna stjómmálaskoðana sinna.
Andófíð og andstaðan eru þó ekki
aðeins látin í ljós innan öruggra
veggja kirkjunnar. Í Powazki-
kirkjugarði í Varsjá er minnis-
merki um 4.000 pólska liðsfor-
ingja, sem myrtir voru í Katyn-
skógi í Sovétríkjunum á dögum
síðari heimsstyijaldar.
í áletruninni á minnismerkinu
er dagsetningunni sleppt og eru
fyrir því pólitískar ástæður. Sov-
étmenn og pólska stjómin halda
því fram, að nasistar hafí drepið
Sigurmerkið og fáni Samstöðu eru einkennandi fyrir „hitt sam-
félapð“, það, sem er fyrir utan það opinbera.
Það var skræpa
Bókmenntir
Jenna Jensdóttir
Andrés Indriðason
Það var skræpa
Myndir eftir Brian Pilkington
Námsgagnastofnun 1985
Saga úr hversdagsleikanum verður
til litrík og sönn þegar slyngur
höfundur skráir hana á blöð sín.
Vekur minningar langt aftur í tím-
ann, er litlir pollar í bæjum og
kauptúnum áttu sér dúfur og smíð-
uðu hús handa þeim. Háðu sín
hljóðlátu stríð og keppni um verð-
mætar dúfur.
Skiptust í tvo hópa í viðhorfi sínu
til málleysingjanna. Annars vegar
þeir sem bám í bijósti sér nokkra
harðneskju gagnvart lítilmagna
meðal dúfna. Og hinir sem settu
GUNNHILDAR-
GERÐISÆTT
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Gunnhildargerðisætt.
Niðjatal Sigmundar Jónssonar
og Guðrúnar Ingibjargar Sig-
fúsdóttur. íslenskt ættfræði-
safn. Niðjatal II.
Ritstjórn: Þorsteinn Jónsson.
Sögusteinn-bókaforlag.
Reykja-
vík 1985.176 bls.
Ættfeður Gunnhildargerðisættar,
sem hér er rakið frá, voru þau hjónin
Sigmundur Jónsson og Guðrún Ingi-
björg Sigfúsdóttir. Þau bjuggu í
Gunnhildargerði í Hróarstungu frá
því á ofanverðri 19. cld og til ársins
1919. Þau hjón eignuðust tíu böm
og komust níu þeirra til fullorðins
aldurs. Frá átta þeirra eru afkom-
endur og eru þeir taldir hér. AUs eru
afkomendur Gunnhildargerðishjóna
rúmlega 300. Langflestir eru komnir
af Björgu Sigmundsdóttur.
Framan við sjálft niðjatalið eru
nokkrar ritgerðir (31 bls.) um ætt-
foreldrana, skráðar af skyldum og
Flugbj örgunars veitin:
Fimm auka-
vinningar
dregnirút
Á Þorláksmessu voru dregnir
út fimm aukavinningar í lands-
happdrætti Flugbjörgunarsveit-
anna. Vinningar komu á eftirtal-
in númer:
Nordmende-myndbandstæki é
miða númer 46886 og 111425
Nordmende-myndbandsupptöku-
tæki á miða númer 108328 og
145694. Mclntosh-heimilistölva á
miða númer 115452.
Væntanlegir vinningshafar snúi
sér til Flugbjörgunarsveitarinnar í
Reykjavík í síma 91-25851. Aðrir
vinningar í landshappdrætti Flug-
björgunarsveitanna, 189 talsins,
verða dregnir út þann 17. febrúar
nk.
kunnugum, og aftan við niðjatalið
er ritgerð um „Gamla bæinn í Gunn-
hildargerði" ásamt teikningum og
uppdráttum. Er ritgerðin skráð af
Sigfúsi B. Sigmundssyni. Þá eru
framættir beggja hjóna raktar all-
langt aftur í aldimar eftir því sem
heilmikldir leyfðu og að lokum er
nafnaskrá yfír niðjatalið.
Niðjatal hvers af bömum Sig-
mundar og Ingibjargar hefst á allýt-
arlegu æviágripi og fylgir jafnan
mynd af heimili viðkomanda svo og
mynd af honum/henni sjálfum/
sjálfri ásamt maka. Sjálf niðjaskrán-
ingin er með sama sniði og í Niðja-
tali I í þessari ritröð og vísast því
til umsagnar um það rit (Mbl. 15.
des. 1985). Þó er það frávik að öllu
meira er hér sagt um æviferil við-
komanda. Mikið er af myndum í
bókinni og eru þær ávallt þar sem
fjallað er um einstaklinginn.
Eins og fram hefur komið er þetta
fámennt niðjatal. Einungis fímm
ættliðir eru framgengnir þar sem
lengst er komið. Hafa niðjamir
dreifst vítt um land, þó að enn sé
líklega mikill meiri hluti á Austur-
landi. Ættfræðigrúskurum færir
niðjatal þetta vegna þess hve stutt
það er, takmarkaðan fróðleik, enda
þótt rækileg framættaskráning bæti
raunar nokkuð úr. Þar sem niðjatalið
er svo stutt hefði að ósekju mátt
segja meiri deili á mökum niðjanna,
þ.e. rekja ættir þeirra eitthvað aftur
(en það fínnst mér raunar alltaf
kostur við niðjatöl).
Ritnefnd úr hópi niðja hefur staðið
að riti þessu undir leiðsögn Þorsteins
Jónssonar ættfræðings og með að-
stoð ættfræðinganna Sigurgeirs
Þorgrímssonar og Theodórs Arna-
sonar.
Enda þótt mér þykir þetta niðjatal
æði stutt, er þó sá einn kostur við,
sem ekki má undanfella að minnast
á. Niðjamir sjálfír fá hér mjög
handhæga yfírsýn yfír skyldulið sitt
og ættu hér eftir að geta haft á
reiðum höndum fjórmenningsskyld-
leika. En sá hlýtur einmitt að vera
megintilgangur niðjatala að stuðla
að góðri þekkingu manna á frænd-
garði sínum.
Mjög er vel vandað til þessa rits
á alla lund og er verulega ánægjulegt
að sjá hversu glæsileg ritröð er hér
í uppsiglingu. Er vonandi að fram-
hald geti orðið á.
11 liitTTi jffnn ~