Morgunblaðið - 24.05.1986, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. MAÍ1986
Róbert Arnfinnsson og Margrét Guðmundsdóttir eru í aðalhlutverkum, ásamt Sigurveigu Jónsdóttur.
„Helgispjöll" í Þjóðleikhúsinu:
„Reynir mikið á
snilli leikaranna“
— segir Benedikt Árnason, leikstjóri
„ÞAÐ hafa allir áhuga á sjálf-
um sér. Leikritið sýnir fólk eins
og það er flest og höfundurinn
reynir að sýna persónumar út
frá „kómísku“ en mannlegu
sjónarmiði, í því er gUdi leik-
ritsins fólgið,“ segir Benedikt
Ámason, en hann leikstýrir
leikritinu „Helgispjöll“ (Pas-
sion Play) eftir Peter Nichols,
sem fmmsýnt var í gærkvöld í
Þjóðleikhúsinu. Benedikt þýddi
leikritið á ensku.
Þetta er í fyrsta sinn sem íslenskir
leikhúsgestir fá tækifæri til að
kynnast einum athyglisverðasta
leikritahöfundi, sem Englending-
ar hafa eignast síðustu 20 árin.
Það er samdóma álit flestra, að
„Helgispjöir sé meðal bestu verka
hans. Peter Nichols hefur samið
rúmlega 20 sjónvarpsleikrit, 5
kvikmyndahandrit, 9 leiksviðs-
verk og sent frá sér merkilega
sjálfsævisögu. Nichols stóð á fer-
tugu þegar hann vakti heimsat-
hygli með leikritinu „A day in the
Death of John Egg“ 1967, og var
það fyrsta sviðsleikrit hans. Með
næstu leikritum skapaði hann sér
nafn sem eitt af fremstu leikskáld-
um Englands og hefur hann hlotið
margvísleg verðlaun fyrir leikrit
sín og söngleiki. Önnur þekktustu
verk hans eru „The National
Health" (1969), „Forget-me-not
Lane“ (1971), „Chez Nous“
(1974), „Bom in the Gardens"
(1979), og söngleikimir „Privates
on Arade“ (1977) og „Poppy"
(1982.
„Passion Play“ eða „Helgi-
spjöll“ kom út 1981 en síðan hefur
Nichols endursamið það tvisvar
og í nýjustu gerð var leikritið
framflutt 1984.
Ný sýn á gamal-
kunnugt efni
Það sem einkennir leikrit Pet-
ers Nichols öðra fremur er hve
listilega honum tekst að flétta
saman gamni og djúpri alvöra í
þeim leikritum hans, sem teljast
til gamanleikja, þrátt fyrir alvöra-
þrangið efni, er gamanið og grínið
aldrei svo léttvægt, að innihald
verksins gleymist um leið og hlát-
urinn er þagnaður.
Þessi höfundur vekur til um-
hugsunar og kemur fólki til að
horfast í augu við býsna alvarleg-
ar staðreyndir og notar til þess
meðöl gamanleiksins. Þannig
hefur honum tekist að fjalla um
allt að því óumræðileg efni á áleit-
in hátt, efni eins og dauðann, rétt
þegnanna til sjálfsforræðis og um
hjúskaparvanda foreldra fjölfatl-
aðs bams og verkin verða ljúfsárir
gamanleikir, sem era uppfullir af
mannkærleika. í flestum verka
sinna leitast hann við að skil-
greina þau gildi sem þjóð hans
Bessi Bjamason, Sigurður Siguijónsson og Anna Kristín Ara-
grímsdóttir í hlutverkum sínum.
hefur í hávegum, gera grín að
þeim og koma fólki til að hugsa
sjálfstætt um þau.
Leikritið „Helgispjöll" hefur
mun alþjóðlegri skírskotun en
mörg önnur verka Nichols, því hér
er hann að ljalla um efni sem á
sér hliðstæðu í flestum nálægum
þjóðfélögum. Hann beinir athygl-
inni að hjónabandinu og ástinni,
og fjallar um sambúðarvanda
þessara tveggja fyrirbæra, stofn-
unarinnar og tilfínningarinnar.
Hann beitir allnýstárlegri tækni
til að gefa nýja sýn á gamalkunn-
ugt efni og sígilt og því má skoða
líf hjónanna í leikritinu af nýjum
sjónarhóli. í raun era aðalpersón-
ur leikritsins tvískiptar, hugsun
og framkvæmd. Kemur því glöggt
fram í leikritinu að ekki er alltaf
að marka breytni fólks, hugur
þess getur verið á allt annarri
skoðun.
ekki vandamálaleikrit á þann hátt
sem flestir skilja slík leikrit. Það
er mikil „kómedía" í leikritinu og
það er ákaflega raunsæislegt,"
sagði Margrét.
„Leikritið fjallar fyrst og fremst
um hégómagimd og sjálfsblekk-
ingu sem flestir kjósa sér í einu
formi eða öðra. Höfundurinn kýs
að færa þetta í búning sem flest-
um er aðgengilegur, fjalla um
hjónabandið, ástina og þann fiðr-
ing sem gripið getur fólk. Þetta
era viðkvæm efni,“ segir Benedikt
Ámason.
„Það er ákaflega einstaklings-
bundið hvemig menn era opnir
og hversu opnir þeir geta verið
gagnvart slíkum hlutum sem um
er fjallað í leikritinu, en ég held
að flestir hafi áhuga á viðfangs-
efninu. Ég leik þama náunga sem
er tiltölulega opinn, en hann er
Bessi Bjaraason og Róbert Amfinnsson sem ein persóna 1 leikrit-
inu og Margrét Guðmundsdóttir og Sigurveig Jónsdóttir sem
önnur persóna. Báðar þessar persónur er tviskiptar.
Með aðalhlutverkin f „Helgi-
spjöllum" fara Anna Kristín Am-
grímsdóttir, Róbert Amfinnsson,
Margrét Guðmundsdóttir, Bessi
Bjamason, Þórunn Magnea
Magnúsdóttir og Sigurveig Jóns-
dóttir. Að auki fara átta aðrir
leikarar með lítil hlutverk.
Leikmynd er eftir Stíg Stein-
þórsson, búningar eftir Guðnýju
Björk Richards og lýsing er í
höndum AAma Baldvinssonar.
Ekki vandamálaleikrit
„Þetta leikrit á sér tvímæla-
laust stað í raunveraleikanum, ég
held að allir þekki það sem leikrit-
ið fjallar um, ef ekki af eigin raun
þá einhvem tímann af afspum,"
sagði Róbert Amflnnsson, en
hann leikur annað aðalhlutverkið
í „Helgispjöllum“.
Blaðamaður Morgunblaðsins
ræddi við Róbert, Margréti Guð-
mundsdóttur, sem leikur hitt
aðalhlutverkið, og Benedikt Áma-
son, leikstjóra.
Þau era öll á einu máli um að
hafa megi mikla ánægju af leikrit-
inu „Helgispjöll": Þetta er alls
kominn á þennan viðkvæma aldur
og gerir sér ekki grein fyrir því
sem um er að ræða. Hann flækir
sig í viðkvæmum málum og kemst
ekki út úr þeirri flækju," segir
Róbert Amfinnsson.
„Þetta er tæknilega alveg
geysilega erfitt verk sem reynir
ákaflega mikið á snilld leikarans.
Uppbygging leikritsins er þannig
að aðalleikaramir verða að varð-
veita atvikin sem gerast og þau
hughrif sem þau gefa, aðeins
lengur en í flestum öðram leikrit-
un,“ segirBenedikt.
„Það er ekki erfitt að nálgast
hlutverkin, þau era frekar auð-
veld, því fjallað er um þau mál
sem flestir skilja, en útfærslan er
tæknilega mjög erfið eins og
Benedikt segir. Ég held að vart
sé hægt að skýra út fyrir fólki í
hverju þessir erfiðleikarar era
fólgnir, fólk verður bara að koma
og sjá leikritið," segir Margrét.
„Já, þetta leikrit er í raun
púsluspil. Persónumar era opnar
og auðvelt að tileinka sér viðhorf
þeirra, en það er nokkuð „tricky"
að útfæra hlutverkin á sviðinu,"
segir Róbert.
Ný hlífðarkápa
utan um gamla bók
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Öra Araarson:
ILLGRESI.
6. útgáfa.
HelgafeU 1985.
Þorpsljóð Amar Amarsonar
munu lengi halda nafni hans á lofti.
Þessi ljóð, til dæmis Öngulseyri,
líkjast sumum háðkvæðum Steins
Steinarrs og það er ekki langur
vegur milli þeirra og þorpsljóða Jóns
úr Vör. Öm Amarson var raunsætt
skáld og oftast alþýðlegur í fram-
setningu, gat verið beiskur og
ádeilugjam stundum:
Við msettumst fyrir mörgum árum.
Manstuþaðekki.frú?
Ég varð að löngu ljóði,
að ljóðavini þú.
Aðtíuviknaástaróði
ástin gerði mig.
Hvert hjartaslag var hending.
Hver hending var um þig.
Mig hafa blessuð löngu ljóðin
líkastundumþreytt.
Þúlastmigeitilenda.
Mig undrar það ekki neitt. _
(OngulseyriVI)
í sama ljóði er ort um Hansen
kaupmann „sem aldrei handtak
vann“ og er orðinn ístrabelgur. En
það er til lítils að safna ístra því
að „fleskinu öllu af herra Hansen"
verður „hent í moldargröf".
í Útlegð lætur útilegumaðurinn
hugann reika til byggða þar sem
hræsnin er haldin dyggð og heiður
er að ágimdinni. Tildur, lygi, trúar-
hræsni og svik einkenna „heiðurs-
mennina" í byggðinni. Útlaginn
kveður: „Ég er að brýna brandinn
Öra Araarson
minn/í byrginu uppi á fjöllum./Mig
langar að höggva höfuðin/af heið-
ursmönnunum öllum."
Samúð Amar Amarsonar er með
útilegumanninum. Og samúð hans
er líka með refnum sem á engan
vin en marga andstæðinga: „Mann-
úðin okkar manna/er mikil og dá-
samleg./Við göngum svo langt í
gæðum,/að guð má vara sig.“
Hetjur Amar Amarsonar era
menn eins og Stjáni blái sem var
alinn upp við slark, útilegur og
skútuhark. En þrátt fyrir harð-
neskjuna sló gott hjarta undir.
Ljóðrænu og innilega tóna átti
Öm Amarson líka til. Hver man
ekki fegurð Siglingar sem er full-
komið kvæði í einfaldleik sínum:
„Hafið, bláa hafið hugann dregur."
Og fáir munu gleyma Þá var ég
ungur þar sem skáldið lítur yfir
farinn veg við sólarlag.
Öm Amarson var mjög orðhagur
maður, bragsnillingur eins og til
dæmis Rímur af Oddi sterka vitna
um. Sú ríma er ein hin besta sem
kveðin hefur verið. Það er sama
hvar borið er niðun
Eilífstæð og öllum vís
yfir gæði mannheims nýs
sól,sembræðirallanís,
úr þeim græði síðan rís.
Öm Amarson var mjög strangur
við sjálfan sig og var tregur til að
birta kvæði sín. Oft þurfti hvatn-
ingu vina og dómbærra manna til
að úr birtingu yrði, eins og Bjami
Aðalbjamarson hefur bent á.
Illgresi Amar Amarsonar sem
nú kemur út í 6. útgáfu mun naum-
ast höfða rrijög til nýrra kynslóða.
Skáldskapur hans tilheyrir gamla
tímanum. En ýmis kvæði hans
munu lifa, verða rifjuð upp og lesin.
í þeim hópi era sum beittustu
ádeilukvæðin og líka sum hinna
ljóðrænni.
Útgáfan getur ekki talist til fyrir-
myndar. Prentun bókarinnar er
slæm, letur á stöku stað slitið og
dauft. Notast er við eftirmálann
frá 1942 eftir Bjama Aðalbjamar-
son. Þetta er góður eftirmáli skrif-
aður af vini skáldsins, en eðlilegra
hefði verið að fá til dæmis formála
sem eitthvað gæti sagt um með
hvaða hætti Öm Amarson orkar á
lesendur nú. Við eigum marga unga
bókmenntamenn sem vel hefðu
verið fallnir til að bijóta ljóð skálds-
ins til mergjar. Það er ekki nóg að
láta prenta nýja hlífðarkápu utan
um gamla bók. Við sýnum gömlum
skáldskap virðingu með því að búa
hann í hendur nýrra lesenda sam-
kvæmt kröfum tímans. Það hefur
Vaka/Helgafell ekki gert og er það
miður.