Morgunblaðið - 04.09.1986, Qupperneq 39

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. SEPTEMBER 1986
39
„Stefnt að ís-
lenskunámi
og matvæla-
fræðum við HÍ
á Akureyri“
— segir Halldór Blöndal,
formaður Háskólanefndar
Menntamálaráðherra, Sverrir
Hermannsson, hefur látið í Ijós
þá skoðun að óhjákvæmilegt sé
að kennsla í íslenskum fræðum
verði tekin upp við fyrirhugaðan
háskóla á Akureyri. I þessu felst
þó ekki nein vantrú á þá kennslu,
sem nú fer fram syðra i þessum
fræðum.
Þetta kom m.a. fram í máli Hall-
dórs Blöndal, formanns nefndar um
háskólakennslu á Akureyri, á fjórð-
ungsþingi Norðlendinga á Siglu-
fírði. Hann sagði að athygli
nefndarinnar hefði einnig beinst að
matvælafræðum og hefði nefndin
leitað samstarfs við Sölumiðstöð
hraðfrystihúsanna, SÍS og Félag
íslenskra iðnrekenda tii þess að
marka slíka háskóiabraut. „Loks
er það samdóma álit háskólanefnd-
ar að komið verði á fót stuttu námi
í viðskipta- og markaðsfræði á
Akureyri. Ég geri ráð fyrir að
nefndin muni leggja til að sérstök-
um starfshópi verði falið að gera
tillögu um hvemig slíku námi verði
markaður bás þannig að það verði
í senn hagnýtt, sjálfstætt nám en
verði um leið tekið gilt sem hluti
af viðskiptafræðinámi við Háskóla
íslands ef viðkomandi hyggur á
frekara háskólanám."
Nú er unnið að útfærslu iðn-
rekstramámsins á Akureyri sem
fyrirhugað er að hefla haustið 1987
og gegnir Páll Pálsson, forstjóri
Iðntæknistofnunar, formennsku í
þeirri nefnd, en samsvarandi nám
við Tækniskóla íslands mun verða
lagt til grundvallar.
Háskólanefndin hittist nú í vik-
unni og var þá ákveðið að leggja
til við menntamálaráðherra að þeg-
ar í stað yrði skipaður starfshópur
hjúkmnarsviðs læknadeildar og
fulltrúa heilbrigðisstétta á Akureyri
til þess að gera tillögur um hvemig
staðið skuli að námi í hjúkrunar-
fræðum á Akureyri sem hefst að
ári enda verði ráðin MS hjúkmnar-
fræðingur til þess að hefja undir-
búning að starfrækslu deildarinnar,
að sögn Halldórs.
Menntaskólinn:
Færri nemend-
ur en undan-
farin ár
FÆRRI nemendur verða í
Menntaskólanum á Akureyri í
vetur en undanfarin ár. Að sögn
Jóhanns Sigurjónssonar, skóla-
meistara, voru færri nýnemar
teknir inn í skólann nú en undan-
farið vegna skorts á kennslu-
rými.
í hittifyrra þurfti hluti kennslu
MA að fara fram í húsnæði Hús-
mðraskólans en síðastliðinn vetur
„gekk dæmið betur upp — það rað-
aðist betur í bekki þannig að við
gátum sinnt allri kennslunni í okkar
húsnæði," sagði Jóhann.
Síðastliðin ár hafa um 630 nem-
endur stundað nám í dagskóla við
MA en verða um 600 í vetur. Það
munar sem sagt u.þ.b. einni bekkj-
ardeild. Jóhann sagði áhuga á því
að tvísetja skólann ekki vera fyrir
hendi og því hefði þurft að taka
færri inn nú. Það vora um 50 manns
sem neitað var um skólavist á fyrsta
ári.
Þess má geta að 25% afföll urðu
meðal fyrsta árs nema í MA síðast-
liðinn vetur.
„Áhrif verkalýðsfélaga fara
þverrandi í Bandaríkjunum“
— segir bandaríski hagfræð-
ingurinn Jack Barbash, sem
kom til Islands fyrir stuttu
BANDARÍSKI hagfræðingurinn Jack Barbash var staddur á íslandi
í síðustu viku, á vegum Stjórnunarfélags íslands. Barbash hefur
m.a. unnið fyrir mörg verkalýðsfélög i gegnum tíðina, setið í nefnd
Oldungadeildar Bandaríkjaþings, sem fjallar um verkalýðsmál, og
verið prófessor við Wisconsin-háskóla í Madison og Kaliforníuháskól-
ann í Davis. Hann hefur einnig verið ráðgjafi Alþjóðaverkalýðssam-
bandsins, kennt við ýmsa háskóla í Vestur-Evrópu og ritað margar
bækur um verkaiýðsmál og verkalýðsfélög.
Barbash flutti fyrirlestur á Hótel
Sögu, þar sem hann talaði um þró-
un bandarískra verkalýðsfélaga og
framtíð þeirra. í fyrirlestri sínum
sagðist Barbash telja að áhrif
verkalýðsfélaga í Bandaríkjunum
fari þverrandi og væm nokkur at-
riði til merkis um það:
„Helst ber að nefna að félagatala
verkalýðsfélaganna er á niðurleið.
Á síðustu fjómm ámm hefur fé-
lagatalan farið úr 21 milljón
meðlima í 18,5 milljónir, þrátt fyrir
að verkamönnum hafi íjölgað. í
kringum 1950 tilheyrðu 28% af
verkamönnum verkalýðsfélögum,
en nú er sú hlutfallstala komin í
18%. Alls em þá verkamenn sem
tilheyra verkalýðsfélögum um 1%
af bandarísku þjóðinni.
Annað merki um að verkalýðs-
félög séu á niðurleið, er vanhæfni
þeirra til að standa gegn þeirri þró-
un að stjómendur fyrirtækja semji
beint við starfsmenn sína og nái
þannig meiri völdum. Verkalýðs-
félög reyna að halda kjömm
verkamannanna utan við sveiflur
markaðsins með lágmarkslaunum
og tryggingu. Kjör verkamanna,
þar sem stjórn fyrirtækjanna semur
beint við þá, em miklu meira háð
sveiflunum, en stjómimar koma til
móts við kröfur þeirra á annan
hátt, t.d. með því að greiða þeim
hluta af hagnaði eða með bónus-
kerfum. Þetta hafa verkalýðsfélög
orðið að sætta sig við, þar sem þau
hafa enga betri lausn.“
Barbash bætti því við að mörg
stóriðjufyrirtæki væm óðum að
flytja starfsemi sína suður á bóginn
í Bandaríkjunum, til sólarbeltisins
svokallaða, þar sem mikið minna
er um verkalýðshreyfíngar. í norðr-
inu og á austurströndinni em ítök
verkalýðshreyfínga enn mjög sterk,
t.d. þar sem bílaiðnaðurinn er hvað
mestur og stáliðnaðurinn.
Ástæður þessarar hnignunar
verkalýðshreyfínganna, sagði Bar-
bash fyrst og fremst vera hve
markaðir væm orðnir alþjóðlegir,
t.d. væm Japanir búnir að ná um
30% af bílamarkaðinum. Stáliðnað-
urinn væri í enn verra ásigkomulagi
og þar hefðu Bandaríkjamenn einn-
ig dregist mikið afturúr hvað snerti
tæknilegar framfarir.
Aðra meginástæðuna sagði Bar-
bash vera frjálsa samkeppni. Mikið
af þjónustu sem almenningur nýt-
ur, er verðlagt eftir sérstökum
Nýiðnaðardeild Iðntækni-
stofnunar þróar nú aðferð til
framleiðslu oxiðdufts (cher-
amics), en notkun þessa efnis fer
vaxandi einkum i bílaiðnaði.
Unnið er jafnframt að þróun
aðferða til að framleiða kisl til
útflutnings i samvinnu við Hita-
veitu Suðurnesja. Deildin vinnur
reglum og því reynt að halda verði
stöðugu.
„Jafnvel áður en Reagan komst
til valda, var hópur manna sem vildi
losa þessi höft og þessar reglur.
Stjóm Jimmys Carter ■ stuðlaði að
því að verðlagning yrði gefín fijáls,
s.s. á flugfömm og símaþjónustu.
Eftir að þessi samkeppni var gefín
frjáls, var t.d. ekki lengur hægt að
jafna út kauphækkun flugmanna
með því að hækka verð á flug-
miðum. Sumum félögum tekst ekki
að brúa þetta bil og em því illa
stödd fjárhagslega," sagði Barbash.
„Þriðja helsta ástæða þess að
verkalýðsfélög em á niðurleið, hef-
ur að gera með stjómmál: Verka-
lýðsforingjar hafa hingað til getað
treyst að vissu marki á stuðning
frá Hvíta húsinu, en með kjöri Ron-
alds Reagan í forsetaembættið árið
1980, rann upp nýtt skeið, þar sem
litla samúð er að fá þaðan. Stjóm
hans er hugmyndafræðilega séð
gegn afskiptum ríkisvaldsins af
verkalýðsmálum. “
Barbash sagði að sum verkalýðs-
félög hefðu átt þátt í því að áhrif
þeirra minnkuðu. Þau hafí hagað
launakröfum sínum þannig að þau
viljandi ákvörðuðu verð vömnnar
sem félagar þeirra framleiddu.
Þannig hafí vömverðið hækkað svo
mikið, að varan hvarf af markaðin-
um. Hafí það neytt fyrirtækin til
að segja sig úr verkalýðsfélaginu.
Þetta gerðist í byggingariðnaðin-
um, kola og kopariðnaðinum og hjá
mörgum flutningafyrirtækjum. Áð
þessu undanskildu, sagðist Barbash
ekki telja að verkalýðsfélögin sjálf
hefðu átt þátt í að áhrif þeirra
dvínuðu. Þau séu frekar fómarlömb
efnahagslegra aðstæðna.
Barbash vildi alls ekki spá því
að verkalýðsfélög í Bandaríkjunum
myndu deyja út. Hann sagði að
stofnanir þjóðfélagsins breyttust á
löngum tíma og ekki væri hægt að
afskrifa þær á einu bretti. Þar að
auki gegndu þau mikilvægu jafn-
vægishlutverki, þannig að jafnvel í
þeim tilvikum þar sem stjómir fyrir-
tækja leggðu mikla áherslu á að
koma til móts við starfsmenn, væri
samt þörf á verkalýðsfélagi, aðal-
lega til að tryggja atvinnu og
réttláta meðferð.
Barbash sat fyrir svömm eftir
fyrirlesturinn og var hann spurður
að því hvort hann teldi að sama
þróun ætti sér stað í Vestur-Evrópu.
og þróunarverkefni um fram-
leiðslu próteinkljúfandi ensýma
úr hitaþolnum hveraörvefum
Þessa er getið í yfírliti um stofn-
anir og verkefni, sem heyra undir
iðnaðarráðherra, Af vettvangi iðn-
aðarráðherra Alberts Guðmunds-
sonar okt. ’85-júlí ’86. Þar kemur
og fram að sænska stórfyrirtækið
Morgunblaðið/Þorkell
„Verkalýðsfélög gegna nauðsyn-
legu jafnvægishlutverki... og
þau munu aldrei hverfa alveg,“
sagði Barbash.
„í löndum Vestur-Evrópu tekur
ríkið mikið meiri þátt í verkalýðs-
málum og þar gilda aðrar reglur.
Það er þó einn gmndvallar mismun-
ur á verkalýðsfélögum í Banda-
ríkjunum og Vestur-Evrópu. Þar
em þau stofnun sem á sér sterkar
rætur í þjóðfélaginu. í Bandaríkjun-
um hafa fyrirtæki reynt að forðast
verkalýðsfélög og hafa hug á að
þau verði afnumin einn góðan veð-
urdag. Það kemur ekki til með að
gerast í Evrópu, þar sem verkalýðs-
félög em mjög rótgróin.
Verkalýðsfélög í Bandaríkjunum
nýta sér ekki verkfallsréttinn að
sama skapi og þau evrópsku, enda
væri heimskulegt að fara í verk-
fall, þar sem ríkir 7% atvinnuleysi
og miklir möguleikar á því að ráða
ófélagsbundna verkamenn í þeirra
stað. Mörg verkalýðsfélög hafa
þurft að leggja upp laupana vegna
verkfallshótana, þannig að verk-
fallsrétturinn hefur lítið gildi i
Bandaríkjunum," sagði hann.
f viðtali við Morgunblaðið sagði
Barbash að verkalýðsfélög væm
nauðsynleg, þar sem ekki væri
hægt að treysta á stjómir fyrir-
tækja einar til að gæta hagsmuna
starfsmanna sinna. Það þyrfti eitt-
hvert afl að ýta á eftir þeim.
„Það sama gildir fyrir verkalýðs-
félögin; þau ein geta ekki séð um
að tryggja nauðsynlegan vöxt fyrir-
tækjanna svo hvomgt getur án hins
verið. Einokun á valdi er óhagstæð
hvernig sem á málið er litið. Það
verður að ríkja jafnvægi á milli
valdhafa, ef vel á að fara. Mín kenn-
ing er sú, að um leið og önnur hliðin
fer að nálgast einokun á valdi, eða
of mikil völd, þá stefnir allt í voða.“
Barbash sagði að „innanhúss-
samingar“ væm að verða almennari
ASEA er samstarfsaðili í oxíð-
verkefninu sem og að Jámblendi-
verksmiðjan á Gmndartanga hefur
sýnt áhuga á að tengjast því. Þá
er einnig sagt í skýrslu þessari að
unnið sé að því „að stofnuð verði
hérlendis á næstunni fyrirtæki, sem
framleiði hitaþolin ensým til út-
flutnings".
innan tækni- og sérsviða, þar sem
starfsmenn væm sérmenntaðir.
Sem dæmi nefndi hann tölvufyrir-
tækin IBM og Texas Instmments,
sem hefðu samið beint við sína
starfsmenn og hvatt þá til að ganga
ekki í verkalýðsfélög. Hins vegar
gæti það haft í för með sér öfuga
þróun nú, þar sem þessi fyrirtæki
hafa orðið að segja upp fólki og
margt af því hefur gengið í verka-
lýðsfélög vegna þess að því fínnst
að umfjöllun um þeirra mál hafí
ekki verið réttlát.
„Það er ekki hægt að ætlast til
þess að starfsmenn séu tryggir fyr-
irtækjunum þegar fjárhagsvandi
steðjar að og þeir eiga á hættu að
missa atvinnuna, eftir að hafa
kannski unnið í áratugi fyrir sama
fyrirtækið. Þessir starfsmenn fundu
enga þörf fyrir verkalýðsfélag áður
fyrr, en nú er kannski annað upp
á teningnum. Þannig er, möguleiki
á því að fjöldi meðlima í verkalýðs-
félögum gæti verið á uppleið aftur.
Þetta er spuming um hvað fyrir-
tækin selja. Verkalýðsfélögin selja
réttlæti til handa sínum félögum
og fyrirtækin selja vömr. Ég er
viss um að IBM átti aldrei von á
því að þeir þyrftu að segja upp
fólki, en nú er sú staða komin upp
og þá þurfa starfsmennimir
kannski meira á verkalýðsfélögun-
um að halda. Þetta er ekki spurn-
ingin um „góðu mennina og vondu
mennina", heldur em þetta aðilar
sem verða að gæta sinna hagsmuna
og það er engin ein lausn sem hent-
ar öllum.“
Aðspurður sagði Barbash að að-
staða verkalýðshreyfínga á íslandi
væri svolítið frábmgðin því sem
gerðist í öðmm löndum, einkum
vegna smæðar þjóðarinnar.
„í landi þar sem búa rúmlega
200.000 manns, er hægara um
samninga. Verkalýðsforingjar, og
þeir aðilar sem þeir semja við, em
ekki ósnertanlegir — þeir þekkja
hvom annan og geta rætt saman.
Því stærra sem þjóðfélagið er, því
fleiri og erfíðari vandamál koma
upp. Efnahagskerfið hér er ekki
eins flókið og kannski í stærri lönd-
um og því er auðveldara að finna
lausn á vandamálunum, sem hér
stecja að — ekki þar með sagt að
vandamálin hér séu ekki alvarleg,
heldur bara að forystumenn hér
eiga auðveldara með að leysa þau.
Hér em líka allir af sama kynstofni
og flestir með sömu trúarlegu skoð-
anir og það er mikils virði," sagði
hagfræðingurinn bandaríski að lok-
um.
í Kaupmannahöfn
FÆST
í BLAOASÖLUNNI
ÁJÁRNBRAUTA-
STÖDINNI,
KASTRUPFLUGVELLI
OG Á RÁÐHÚSTORGI
Nýiðnaðardeild Iðntæknistofnunar:
Þróar oxíðduft, sem
notað er í bílaiðnaði