Morgunblaðið - 04.09.1986, Page 50

Morgunblaðið - 04.09.1986, Page 50
50 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. SEPTEMBER 1986 Jón Þ. Árnason: Lífríki og lífshættir CXIII Spurningin er: Hver þekkir dæmi þess, að atkvæðabundin ráðherranefnd hafi frétt um ófremd áður en meinsemdin var orðin skelfúeg? Öllum þýðingarmestu úrlausnar- efnum á hagvaxtartímum virðast vera þau örlög búin að lognast út af í nefndum, eftir að hafa verið hraðjórtruð til ólystar á málþingum og í skoðanamiðlum. Á milli tanna almennings endast þau venjulega álíka lengi og „þjóðarsættir" um skiptingu verðmæta, sem ætlun er að afla, eða peninga, sem ekki eru til. Þau hverfa því af sjálfu sér í safnþró hégómamála. Fyrir 20 árum ofbauð lýð og leiðtogum ofQölgun tegundarsystk- ina sinna. Fyrir 10 árum gapti almenningur stjarfa í kjálkana af hneykslun yfir mengun. Fyrir 2 árum stóð öllum stuggur af útrým- ingu dýra, svo og skógadauða. Hvar hefir almenningur nú áhyggj- ur af skógadauða? Hvergi mjög áberandi. Getur það kannski verið af því að skógadauðinn sé „dauð- ur“? Ekki aldeilis!. Úr gróðri í gijót En skýring hlýtur að vera fyrir hendi og þarf ekki endilega að vera bagalega langsótt. Gizkað hefir verið á að hún gæti falizt í, að við, þessir „mannrænu apar“, sem Kon- rad Lorenz telur okkur vera, séum, af líffræðilegum orsökum ófær um að varðveita og efla áhuga okkar á skilgreindum hugðarefnum nema um takmarkaðan, tiltölulega skam- man tíma í senn. Að við getum ekki einbeitt okkur við knýjandi verkefni af nauðsynlegum þrótti og hyggindum. Ef þessi tilgáta er rétt verður að líta þannig á að geta heila og hjarta sé frávikalítið bundin duttl- ungum dægurflugunnar, sem þá fyllir algerlega upp öll tómarúm í kollinum. Það gefur því að skilja að andlegt/sálrænt svigrúm til að sinna skyldum okkar við náttúr- uríkið verður grátlega þröngt. Nærtækasta ástæðan hlyti þá að vera sú, að fáum kemur annað til hugar en að tilgangur Guðs með sköpunarverkinu hafi frá upphafi verið sá, og sá einn, að gera alla ríka — helzt fljótt. Óhjákvæmilega myndu þess vegna allir hugsanatilburðir undan- tekningalítið snúast um að olnboga sig í grösugri bithaga en nágrann- inn og skeyta engu þó að hann yrði að sætta sig við hlaupasnöp á meðan entust. Hversu lengi þau entust gæti enginn vitað með vissu. Með vissu vita nú hins vegar flestir að þrengsli eru þegar orðin til óþæg- inda í hinum grösugri bithögum. Og ennfremur, að þar sem fyrir skömmu varð skrimt við harm- kvæli ríkja nú urðin og gijótið. Eða eyðimörkin. Þar þrífst naumast annað en neðanjarðarskordýr. Hrodalegt alræði Undantekningarlaust hafa allar lífverur áhrif á umhverfí sitt, nátt- úruríkið, sem þær eru hluti af. Áhrifin eru ýmist mikil eða lítil, jákvæð eða neikvæð eftir atvikum. Til dæmis um jákvæð áhrif eru kóraldýrin í hitabeltishöfum oft nefnd. Þau safnast saman á sjávar- botninum og mynda þar undra- skóga sem veita mergð dýra og plantna ákjósanleg lífsskilyrði. Frá upphafi vega hafa athafnir og athafnaleysi manneskjunnar haft gífurleg áhrif á náttúruríkið. í fyrstu þó ekki á neinn hátt ámæl- isverð með hliðsjón af umkomuleysi mannsins í tilverunni og vanmætti hans í vöm gegn ofurmætti náttúr- unnar. Engum undrum þarf því að sæta að þá þegar tók umhverfíð , að líða sökum tilverknaðar manna ! í baráttu þeirra fyrir lífi sínu. Bent hefír t. d. verið á að skógabrunar og sinueldar sem kveiktir voru til að auka veiðimöguleika, hafi valdið útdauða margra furðudýra af spen- dýraætt sem komust á kreik í upphafí jarðsögulegrar Nýaldar og hafí síðan smátt og smátt týnt tölunni og horfið af jörðinni að fullu og öllu. En þá og lengi síðan um margar aldir hörmunga og harðræðis, átti manneskjan í tvisýnni vamarbar- áttu. Þá hefði náttúruvemd í nútímaskilningi nánast jafngilt sjálfsmorði. Óþarft er að orðlengja hvemig þessari orrustu lauk — að svo komnu. Stríðið er hins vegar engan veginn á enda. Það heldur áfram, en nú um næstliðin nær 200 ár við breytta vígstöðu, sem sýnist — en bara sýnist — vera manneskjunni í vil. Og tæplega verður vefengt, að jörðin hefír orðið ofátsofstæki minusmannsins að bráð — og verð- ur bráð hans, a. m. k. fyrst um sinn. gewicht", Diisseldorf 1982), „að einasta ógnarstjómin, sem taka hlýtur völd, er einræði skortsins. Og hún rekur rætur sínar beinustu leið til hins hrottalega einræðis manneskjunnar yfir jörðinni." Dr. Gruhl fer áreiðanlega engar vegvillur þegar hann bætir við að engin fordæmi fínnist fyrir því valdi, sem manneslqan hafí náð yfír láði, legi og lofti jarðar á síðast- iiðnum 200 árum. M.a. af þessu fínnst mér ótvírætt leiða að undir þessum óheillamerkjum hljóti að vera auðvelt að telja spásýn enska sagnfræðingsins og afkastamikla rithöfundar, Amold Toynbee (1889-1975), vísasta af öllu visu: „Manneskjan, barn móður jarð- ar, myndi ekki lifa glæp móðurmorðsins af.“ Með þessum orðum lauk Amold Toynbee síðasta stórvirki sínu, „Mankind and Mot- her Earth". Ofangreind ummæli Toynbee mættu að skaðlausu að verða öllum minnisstæðarí en allt sem Nóbels- verðlaunaþegar ritvallarins hafa gubbað upp síðan sá lýðræðissiður varð óskráð lög að verðlauna fyrst Ef grunur minn skyldi samt ekki reynast réttur og hinir pólitísku mengunarmenn verða mengun í hafínu að aldurtila er þó engin bráð hætta á að þá skorti vettvang þar sem veruleg nauðsyn krefur að stórátakajötnar beiti hæfíleikum sínum þegar þeim leiðist vegna verkefnaleysis heima fyrir og langi því til að skoða sig um í heiminum — í þýí skyni auðvitað að láta aðra njóta hæfileika sinna. Að kvöldi hins 7. júlí sl. til- i kynnti mannfjöldadeild bandarísku hagstofunnar að herskaramir gegn móður jörð hefðu vippað sér yfír 5.000.000.000-mörkin. Gleðitíð- indin vora sögð hafa átt sér stað kl. 11:23 um morguninn. Samkvæmt reglum viðtekins líkindareiknings er ósennilegt að litli kroppurinn verði tii stórátaka, ef og þegar hann kemst á legg. Af sömu reglum leiðir líka að hann hefír hverfandi litla möguleika á að komast í ráðherrastól einhvers staðar á Norðurlöndum að óbreytt- um kosninga- og kjörgengislögum. Slíkt er reyndar aldrei hægt að Hagvaxtarapinn lagði Ieið sina um héruð, Vamarlaus jörð | Gjörbreytt 5.000.000.000 Hagnýt fræðsla vígstaöa troðast um tær í Nairobi Síðan jörðin lenti undir manna- hendur, krafsa böm hennar í blindni um gögn hennar og gæði án þess að hafa hugsun á að fínna sér terra fírma, fast land undir fætur. Ekki una þau heldur stöðu sinni í sögunni af neitt aðdáunar- verðri karlmennsku þótt þau rótist í öllum gijótgjótum innan seilingar í leit að upprana sínum, en þar þó einkum að einhvetju sem hugsan- lega mætti selja. Sögu sína umskrifa þau, snúa og snargöndla án afláts í þeirri von helzt að rek- ast á leiðam'sa um gróðavegi. Eftir að Sameinuðu þjóðimar tóku að sér að gæta siðgæðis, rétt- lætis og einkanlega friðar um allan heim fyrir 40 árum, hafa þræls- legri ógnarstjómir drottnað yfír fleiri ríkjum og þjóðum en dæmi finnast um í samanlagðri veraldar- sögunni. Sennilegt má telja, þó að ekki verði fullyrt hér, að þær muni færast í aukana fremur en hitt. Þá í nýjum herklæðum og hærra veldi. Ifyrir þeim gran megum við marka orð hins þýzka stjórnmálamanns, heimsþekkta rithöfundar og óþreytandi baráttumanns fyrir lífvemdarvakningu, dr. Herbert Grahl (f. 1921), sem segir (í bók sinni, „Das irdische Gleich- og fremst með tilliti til hörandslitar og landfræðilegrar búsetu. Puttlingar hertygjast Ekki er mér um að framanritað verði skilið á þann veg, að örvænta beri með öllu. Vonarglætu bregður annað veifíð á loft. Fyrir skömmu leiftraði t.d. ein slík fyrir augum í meinlausu, íslenzku benzinborg- arablaði undir forsíðufyrirsögn með heimsfréttaletri: „STÓRÁTAK GEGN MENGUN. Sjávarútvegs- ráðherrar Norðurlanda lýsa þungum áhyggjum sínum vegna mengunar í hafínu". (ÞV, 20. ágúst 1986). „Stórátakið" er sagt hafið á stundinni — með ályktun og skip- un embættismannanefndar. Meginverkefni: „Að skiptast á upp- lýsingum." Ráðherrar Norðurlanda eru, eins og alkunna er, fljótir að flettu skýrslum og ólatir við stórátök. Annað mál er hvort stórátök þeirra nægja í fyrirsjánanlegum ramaslag við verkalýðshreyfíngar landa sinna og allan þann atkvæðasæg er þeir hafa eignarhald á og fram- leiðir mengun og lifír á mengun. Ég óttast líka að „stórátökin" muni reynast business as usual. vita með vissu og íjarri fer að ég telji útilokað að veslingurinn sé að upplagi jafnoki þeirra sem nú og um nokkurra ára skeið undanfarið hafa prýtt stórátakastóla á Norð- urlöndum. En — eins og þegar er tekið fram — ágizkanir mínar era reistar á tölfræðilegum líkinda- heimildum. Óskabarnið gæti því sem bezt — og líklegast — hafa séð Ijós heimsins í Asíu eða Afríku, t. d. í Kenýa. „Britannica World Data“ (Chicago 1986) telur íbúa Kenýa í lok árs 1985 alls 20.312.000, ár- lega fæðingatíðni 55.1 miðað við 1.000 (heimsmeðaltal 29.0), tvö- földunartíma Ibúafjölda 17 ár og áætlar íbúafjöldann 38.499.000 árið 2000. Tímgun í Kenýa er því afspymulífleg, eins og reyndar alls staðar í svartfrelsisríkjum, þótt ekki fari sögur af að afkomumögu- leikar séu beinlínis lífvænlegir, enda herma fréttir, að fyrirhyggja sé ekki eitt þjóðareinkenna. Fréttaskeyti til „Frankfurter All- gemeine" hinn 11. júlí sl. virðist staðfesta þetta með viðunandi hætti. I því segir svo: „NAIROBI. í kennslustund í líffræði fæddi 16 ára stúlka af sér bam í einum unglingaskóla höfuð- borgarinnar. „Stúlkunni varð skyndilega þungt um andardrátt og hné niður, máttvana vegna fæð- ingarhríða," sagði kennarinn. Á föstudaginn skýrði dagblaðið „The Standard" svo frá, að fæðingin hefði verið skólasystkinunum „lær- dómsrík tilraun í verklegri líffræði". Tíðar þunganir skólat- elpna og ungra kvenstúdenta hefír verið almennt umræðuefni um margra mánaða skeið. Samkvæmt upplýsingum deildarstjóra í heil- brigðismálaráðuneytinu verða 40% kvenstúdenta við háskólann í Na- irobi ófrískar fyrstu tvö námsárin. Margsinnis er sá granur látinn í ljós að kennarar skólatelpna og kvenstúdenta tæli þær á glapstigu. Daniel Arap Moi, æðstráðandi, hafði þess vegna nýlega krafizt að kennuram, er gerðu nemendum sínum bam, verði vikið frá störfum í framtíðinni." Hér eiga sér stað stórátök, sem allir segjast vera á einu máli um, að nauðsyn beri til að stöðva. I þeim efnum ættu stórátakaráð- herrar Norðurlanda að hafa ákjósanleg skilyrði til að láta gott af sér leiða. Ég á sérstaklega við, að flestir þeirra era ákafir hug- sjónamenn á sviði fósturdrápa af samkvæmisástæðum og ætti þess vegna að mega ætla að þeir hefðu ekki minni áhuga á fósturdrápum af þrifnaðarástæðum. Sveitafólk í pappakassa En ekki aðeins í Kenýa. Sömu iðjusemi gætir í öllum heimi utan Evrópu: I Afríku, Asíu og kyn- blendingaríkjum Ameríku sem ná yfír álfuna alla sunnan landamæra Kanada og Bandaríkjanna („The Melting Pot“). Mannkyninu fjölgar því misjafn- lega ört. Því fjölgar banvænlega í nefndum heimshlutum, en hættu- lega hægt, ef nokkuð, í heimkynn- um vestrænnar menningar. Og meirihluti þessa sama mannkyns, sem frá upphafi sögu sinnar hefír búið í sveitum, mun — samkvæmt framreiknun þýzka mannfjöldasér- fræðingsins Claus Jacobi (birtri í nýjustu bók hans, „Uns bleiben 100 Jahre“, Frankfurt/Berlin 1986) — hafa hópað sig saman í borgum að 15 áram liðnum. Flóttinn í þrengslin — og pappa- hreysin — hófst fyrir alllöngu og var hvorki að fundið né að gert. Nú er hann því víða orðinn verri en landplága sem engin stórátök ráðherranefnda hafa hingað til ráð- ið við. Með lágmarksumhugsun er mjög auðvelt að gera sér helztu afleið- ingar asfaltmenningarinnar í hugarlund og þar sem ímyndunar- afl brestur hjálpa opinberar skýrsl- ur og fjölmiðlafróðleikur upp á sakirnar. Á tímabilinu 15. ágúst til 15. september 1985 streymdu 500.000 Indonesar úr strjálbýlinu til Ja- karta, höfuðborgar lands þeirra og var þó íbúafjöldinn ærinn fyrir: 6.556.000 þegar í lok árs 1981 samkvæmt áreiðanlegustu ágizkun og verður orðinn 15.000.000 árið 2000 að því er traustustu fram- reiknanir telja. í Jakarta era nú 70 grafreitir og þó að þar skorti 1 flest sem til nauðþurfta telst er skortur landrýmis undir hinztu hvílur nú með því tilfínnanlegasta. Kólera og aðrir eymdarsjúkdómar hafa ekki undan offjölguninni. Fá- tæklingar verða að borga allt að 15% tekna sinna, sem að mestu fást fyrir að safna, verka og selja tóbak úr sígarettustubbum af göt- um og torgum, fyrir drykkjarvatn, keyptu af götusölum. Ein borg. I einu landi. Alla daga. Örlög milljónahundruða. í fjölda landa. Og hvert ætti aumingja fólkið svo sem að fara í hamingjuleit? Vitanlega til stijálbýlla landa — þar sem vingjarnlega yrði tekið á móti því. Norðurlönd era stijálbýl, þar býr vingjarnlegt fólk undir stjórn stórá- takaráðherra.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.