Morgunblaðið - 21.09.1986, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGÚR 21. SEPTEMBER 1986
BDMw .»4£iUe<jS|
invA. \mmwjmitmsK’’ a

w.
.
Þessi þverskurdarmynd af Titanic birtist í Illustrated London News tæpn viku eftir að skipið
fórst. Hin myndin sýnir hvernig samtímalistamaður sá slysið.
Hafði björgun hinna
ríku forgang?
Um þessar mundir kemur út í Bretlandi bókin The Titanic
— Full Story of the Tragedy (Titanic — Öll harmsagan sögð)
eftir Michael Davie, blaðamann hjá The Observer. Morgun-
blaðið hefur fengið einkarétt á að birta kafla úr bókinni, sem
þykir varpa nýju Ijósi á ýmsa þætti þessa mikila sjóslyss.
í þeim kafla bókarinnar, sem hér birtist, er því velt fyrir sér hvort
þannig hafi verið staðið að stjórn björgunar um borð í Titanic, að
þeir sem voru á fyrsta farrými hafi verið fyrstir í björgunarbátana.
Jafnan þegar stórslys eða náttúruhamfarir verða eru þao
örlög þeirra ríku og frægu sem draga að sér mesta athygli
og Titanic er ömurlegt dæmi um þessa auðsæju og algiídu
staðreynd.
Farþegar þriðja farrýmis sem drukkna eiga sér enga sögu
frekar en fátæklingar í landi. Almúginn hefur lítinn áhuga á
því að fylgjast með þvi hvað verður um annað almúgafólk;
honum er það huggun harmi gegn þegar í ljós kemur að
hending og glundroði geta valdið því að jafnvel
forréttindafólkið getur fyrirvaralaust orðið hörmungunum
að bráð.
Forréttindin hafa sjaldan á síðari tímum verið jafn áberandi
í sviðsljósinu og þau voru um borð í Titanic. Fljótlega eftir
að fréttir af sjóslysinu tóku að berast birtu blöð og tímarit á
borð við Illustrated London News þverskurðarmyndir af
skipinu. Ekkert gat jafn umbúðalaust flett ofan af
stéttaskiptingunni í vestrænni siðmenningu.
Þarna á efsta þilfari, í glæstum og rúmgóðum káetum,
bjuggu þeir ríku, „viðskiptajöfrarnir, prinsar viðskiptanna,
þeir sem réðu heimsmörkuðunum“, eins og blaðamaðurinn sir
Philip Gibbs komst að orði; næst fyrir neðan kom annað
farrými með hóflegri aðbúnað fyrir farþegana; og svo neðst
í skipinu var lágstéttafólkið, fjórir í hverjum klefa. Loks kom
svo neðst, niðri undir kili, verkalýðurinn, í hita, hávaða og
gufu, með skóflur og hjólbörur að kynda undir kötlunum og
annast dælur, rafla og vélar.
Þverskurðarmyndimar sýndu félagslegan ójöfnuð á hæsta
stigi þar sem stéttunum var stillt upp í Iáréttar raðir, þeim
ríku áberandi efst og þeim fátæku neðst. Myndimar vom
hálfgerð afskræming á stéttaskiptingu þjóðfélagsins.
Skömmu eftir slysið birti þáverandi viðskiptaráð (Board of
Trade) Bretlands skrá yfir fjölda farþega, karla og kvenna,
á hveiju farrými. Einnig kom þar fram hlutfall þeirra sem
björguðust af hveiju farrými og úr áhöfn. Þær tölur vom
sláandi og töluðu sínu máli. Alls björguðust 34% þeirra karla
sem vom farþegar á fyrsta farrými, en 8% karlfarþega á
öðm farrými og 12% karlfarþega á þriðja farrými. Þessar
tölur sýndu óumdeilanlega að þeir riku, og þar er átt við þá
sem ferðuðust á fyrsta farrými, hljóta að hafa verið látnir
ganga fyrir. Dauði og hörmungar virtust gera sér mannamun
þrátt fyrir allt.
Systur lýsa því sem
gerðist um borð
Til að fá betri yfir-.
sýn yfir þennan
þátt slyssins hélt
ég til Philadelphiu
að heimsækja
John B. Thayer,
því afi hans, þá-
verandi aðstoðarforstjóri Pennsyl-
vania Railroad, fórst með Titanic,
en amma hans og faðir komust lífs
af. Meðal gagna sem hann sýndi
mér voru yflrlýsing frá ömmunni
og bréf frá föður hans (þar sem
sagt var frá slysinu), og svo frá-
sögn, sem var ef til vill athyglisverð-
ust vegna þess hve hún var blátt
áfram, opinská og ítarleg, og bar
fyrirsögnina „Titanic — Saga okk-
ar, eftir M.E.S. og E.M.E.“. Var
þetta frásögn systranna Martha
Eustis Stevenson og Elizabeth
Eustis, sem voru nágrannar Thay-
er-íjölskyldunnar í Haverford í
Pennsylvania.
Sagan, sem Martha hefur skráð,
hefst með lýsingu á því hve mjög
systumar njóti ferðarinnar. Sunnu-
daginn örlagaríka — 14. apríl 1912
— höfðu þær verið að skrifa bréf
um morguninn fyrir guðsþjónustu,
tekið sér bók í hönd eftir hádegið,
drukkið te úti á þilfari, farið í
gönguferð á bátadekki, og snætt
„frábæran kvöldverð með matseðli
sem jafnframt var minjagripur".
Að kvöldverði loknum hlýddu þær
á „góða tónlist í móttökusalnum"
og um kl. 9.30 um kvöldið fóru þær
upp i setustofuna, „undur fallegan
sal þar sem eldur logaði í ami“.
Þar sem Martha hafði lokið við að
lesa allar bækur sínar fékk hún
lánaða bók Shackietons um Suður-
skautið hjá bókaverðinum, og eyddi
hálftíma í að skoða myndir af borg-
arís og ísbreiðum. Aður en þær
gengu til náða hafði hún orð á því
við Elizabeth að aðeins væm tvær
nætur eftir um borð og „hvomg
okkar hefur fundið til óþæginda
vegna sjóveiki".
Mér datt í hug að vinur þeirra,
John B. Thayer eldri, hefði talið
þennan tíðindalitla dag í lífí þeirra
táknrænan fyrir tilveru fólks úr
hans stétt á ámnum fyrir Titanic
þegar „líflð í heiminum gekk sinn
vanagang ... Eftir á að hyggja,"
skrifaði Thayer mörgum ámm
síðar, „flnnst mér að slysið hafí
verið sá viðburður sem fékk heiminn
ekki aðeins til að bregða blundi og
nugga stímmar úr augunum, held-
ur til að hrökkva upp.“
Sagan sem Martha segir af þessu
örlagaríka atviki er svohljóðandi:
Ég var í fasta svefni þegar
ég hrökk upp um stundarfjórð-
ungi fyrir miðnætti við skelfileg-
an titring samfara skerandi
hávaða sem stóð aðeins stutta
stund (systumar vom meðal
þeirra fáu sem tóku eftir
árekstrinum). Við urðum báðar
óttaslegnar, settumst upp og
kveiktum ljósin.
Dymar okkar vom lokaðar
en við heyrðum brátt mannamál
frammi á gangi, svo Elizabeth
fór í slopp, inniskó og setti á
sig húfu og hljóp fram. Mér var
ískait, og skjálfandi af ótta og
kulda settist ég upp ráðvillt.
Þjónninn okkar kom til að loka
kýrauganu, og ég spurði hann
hvort fyrirmæli hefðu verið gef-
in um að loka öllum kýraugum,
en hann svaraði: „Nei, það er
bara kalt, farið að sofa; þetta
er allt í lagi.“ Áður en Elizabeth
kom til baka ákvað ég að klæða
mig því ég hafði séð einn herra-
manninn í káetunni á móti taka
skóna sína inn af ganginum.
Þegar hún kom inn kvaðst
hún hafa séð margt fólk frammi
hálfklætt, ein konan hefði verið
með hvíta hárfléttu niður eftir
bakinu og Qaðrahatt; hún sagði
einnig að einn karlfarþeganna
hefði verið lokaður inni í káetu
sinni og ekki getað opnað hurð-
ina. Hann hefði verið áhyggju-
fullur og kallað á hjálp, svo
Wiliams ungi (þekktur leikmað-
ur í tennis og vinur Thayers
yngra) setti öxlina í hurðina svo
hún hrökk af stöfum. Þjónninn
brást illa við og hótaði að láta
handtaka hann fyrir að skemma
þetta fallega skip. Ég hafði
nærri lokið við að hneppa skón-
um og hún sagði: „Hvað,
Martha, ertu að fara á fætur?“
og ég sagði að mér þætti örugg-
ara að vera fullklædd og gæti
háttað seinna ef allt væri í lagi.
Þá ákvað hún að fara einnig á
fætur. Við vorum ekkert að flýta
okkur og klæddum okkur upp
eins og fyrir • morgunverð,
spenntum á okkur pæningabeltin
með bréfum okkar, peningum
og úttektarbréfum. Ég ákvað
að leggja á mér hárið, og fór í
fóðrað vesti og gamla vetraryfir-
höfn af því það var kalt. Meðan
Elizabeth var að greiða sér tók
skipið skyndilega að hallast svo
ég varð hrædd og bað hana að
vera ekkert að vanda sig heldur
koma fljótt.
Ég var fullklædd og hún að
hneppa að sér vestinu þegar
Thayer (eldri) birtist í dyrunum,
sem við höfðum opnað, og fagn-
aði því að við værum komnar á
fætur. Hann hélt ekki að hætta
væri á ferðum, en við hefðum
siglt á borgarís og mikið hefði
hrunið af ís inn á þilfarið, svo
hann hvatti okkur til að koma
upp og sjá. Hann og kona hans
ætluðu að hitta okkur þar.
Ég fór í pelsinn minn utan
yfir allt og Elizabeth sagðist