Morgunblaðið - 23.01.1987, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. JANÚAR 1987
Málflutningur í Kaffibaunamáli:
Yerjendur fínna ákær-
um flest til foráttu
MUNNLEGUM málflutningi í Kaffibaunamálinu var fram haldið í
Sakadómi Reykjavíkur í gær. Þá hélt Guðmundur Ingvi Sigurðsson
hrl., verjandi Hjalta Pálssonar, framkvæmdastjóra innflutningsdeild-
ar SÍS, áfram ræðu sinni frá þvi á miðvikudag. Síðan héldu varnar-
ræður sínar veijendur Sigurðar Ama Sigurðssonar, Gísla
Theódórssonar og Amórs Valgeirssonar, þeir Eiríkur Tómasson
hrl., Orn Clausen hrl. og Ragnar Aðalsteinsson hrl.
Guðmundur Ingvi sagðist í upp- því afslættir af hverri sendingu
hafi máls síns vera sannfærður um
að veijendur gætu sýnt fram á að
farið hafi verið að lögum í kaffivið-
skiptunum. Hann hafi heyrt á máli
sækjanda að trúin væri farin að
bila á ágæti ákærunnar. Það komi
hvergi fram í málinu að Erlendur
Einarsson og Hjalti hafi sammælst
um að leyna Kaffibrennslunni afs-
lættinum, né heldur að þeir hafi
látið seljendur { Brasilíu útbúa aðra
reikninga með öðru og hærra reikn-
ingsverði en rétt var. Reikningamir
hafi verið ófalsaðir og réttir, gjald-
eyrir skilað sér aftur heim, viðskipt-
in réttilega færð í bókhaldi og
starfsmenn ekki getað ímyndað sér
að þeir væru lögbrjótar. Þetta væri
hreint innanríkismál hjá SÍS.
Forráðamenn SIS í
góðri trú
Veijandi Hjalta sagði það greini-
legt að rannsóknarlögreglan og
ákæruvaldið hafi gefið sér þær for-
sendur að SÍS hafí falsað vörureikn-
ingana og síðan hafí verið ákært á
grundvelli 155. greinar almennra
hegningarlaga. Þá hafi strax í upp-
hafi rannsóknar verið notað hug-
takið umboðslaun um tekjur SIS
af viðskiptunum. Hver hafi etið upp
eftir öðrum og SÍS talinn umboðs-
aðili. Augljóst væri af gögnum
málsins að Brasilíumenn hafí litið
á_SÍS sem kaupanda kaffisins, enda
SÍS aðili að NAF, en ekki Kaffi-
brennslan.
Guðmundur Ingvi sagði að Hjalti,
sem aðrir forráðamenn SÍS, hafí
verið í góðri trú þegar hann taldi
að SÍS bæru þessar tekjur. Því
hafí ekki verið grundvöllur fyrir
ákæru samkvæmt 248. grein hegn-
ingarlaganna, því samkvæmt henni
verði ásetningur að vera fyrir hendi.
Það hafí ekki verið í verkahring
Hjalta að ákveða hvert tekjurnar
rynnu, en það hafí verið eðlilegt að
hann áliti að SÍS bæru þær, því
fyrirtækið hafði allan veg og vanda
af kaupunum. SÍS hafí ekki getað
annað en gefíð upp brúttóverð á
reikningum til Kaffibrennslunnar,
hafí ekki verið ljósir fyrr en síðar.
Reikningar, sem sýndu verðið að
frádregnum avisos, hafi verið
greiðsluskilaskjöl.
Veijandinn sagði eðlilegt að
Kaffibrennslan hafi ekki fengið
upplýsingar um þessa afslætti, því
það væri venja að viðskiptavinir fái
ekki upplýsingar um verðmyndun
vöru. Hins vegar hafi forráðamönn-
um fyrirtækisins verið í lófa lagið
að afla upplýsinga um afsláttinn,
t.d. úr erlendum tímaritum. Það
gæti ekki staðist að forstjóri Kaffí-
brennslunnar hafi verið jafn
fákunnandi um þessi efni og hann
haldi fram.
Veijandinn lagði fram kröfu um
að Hjalti Pálsson yrði sýknaður af
öllum ákæruatriðum.
Akærunni ábótavant
Næstur flutti Eiríkur Tómasson,
lögmaður Sigurðar Áma Sigurðs-
sonar, mál sitt. Sigurður Árni var
deildarstjóri fóðurvömdeildar SÍS
til ársloka 1980, en tók þá við
starfí forstöðumanns Lundúnaskrif-
stofu fyrirtækisins. Eiríkur byijaði
á að gagnrýna ákæruna og sagði
m.a. að erfítt væri að sjá fyrir hvað
skjólstæðingur hans væri ákærður
þar sem verklýsing væri mjög stutt-
araleg. Þá sagði hann að það lægi
fyrir frá upphafí að reikningar þeir
sem ákæran byggðist á væru gefn-
ir út af kaffísölum í Brasilíu og
hafí ekki verið breytt síðan. Þar
með væru hlutlæg skilyrði 155. gr.
hegningarlaga ekki til staðar og
ákæran á hendur Sigurði Áma um
hlutdeild í skjalafalsi fráleit. Þar
sem reikningamir hafí verið efnis-
lega réttir sé ekki hægt að tala um
brot á gjaldeyrislögum.
Eiríkur vék þessu næst að þeim
hluta ákæm sem lýtur að 248. grein
hegningarlaganna. Hann sagði að
ljóst væri að Sigurður Ámi hafí
ekki á nokkum hátt auðgast sjálfur
vegna viðskiptanna og ef SÍS hafí
auðgast á viðskiptunum við Kaffí-
brennsluna, þá hafí það ekki gerst
með ólögmætum hætti. SÍS hafí
eignast rétt til afsláttargreiðslanna
vegna aðildar sinnar að NAF, sem
samdi við Brasilísku kaffimála-
stofnunina um kaffikaup.
Eiríkur sagði að varðandi meinta
launung við Kaffíbrennsluna^ varð-
andi afsláttargreiðslur til SÍS, þá
væri ekki verið að dæma í þessu
máli um siðferðislegan þátt fram-
kvæmdanna og ekki gmndvöllur
fyrir refsimáli. Hann vitnaði í grein
eftir Ragnheiði Bragadóttur, kenn-
ara í refsirétti við Háskólann, en
þar segir að manni sé leyfilegt að
segja rangt til um verð sem hann
hefur sjálfur greitt fyrir vöm til að
leyna ávinningi sínum. Þá ítrekaði
hann að auðvelt væri að afla upplýs-
inga um kaffíviðskipti í heiminum.
Loks sagði veijandi Sigurðar
Áma að hann hafí aldrei dregið
neitt undan, jafnvel þótt það gæti
verið óþægilegt fyrir hann. Þetta
beri að meta þegar þáttur hans sé
skoðaður. Þá sé þáttur hans í fullu
samræmi við skipulag SÍS og
starfsvenjur þar. I þriðja lagi sé
framburður hans í fullu samræmi
við framburð annarra, utan Hjalta.
Framburður hans um vitneslq'u
Hjalta varðandi kaffíviðskiptin sé
studdur af framburði Amórs Val-
geirssonar og vitnisir.s Guðrúnar
Þorvaldsdóttur, auk fleiri. Bæði
Hjalti og Erlendur Einarsson séu
þekktir að því að vera röggsamir
stjómendur og þeir hafi tæpast se-
tið aðgerðalausir þegar miklar
ákvarðanir vom teknar. Það sé
ekki stórmannlegt af yfirmönnum
að kasta sök, ef einhver sé, og
ábyrgð á undirmenn sína.
Eiríkur Tómasson krafðist þess
að skjólstæðingur sinn yrði sýknað-
ur. Ef hann hlyti dóm bæri að líta
á að hann væri ungur maður með
flekklausa sakaskrá og hlytu 70.
og 74. grein hegningarlaga að valda
því að hann yrði aðeins dæmdur til
skilorðsbundinnar sektar, eða í
mesta lagi til skilorðsbundinnar
refsivistar.
Erfitt að fyrirgefa
ákæruvaldi
Öm Clausen, verjandi Gísla The-
ódórssonar, forstöðumanns Lund-
únaskrifstofu SÍS til ársloka 1980,
krafðist sýknu fyrir skjólstæðing
sinn. Hann sagðist hafa verið nærri
því að krefjast frávísunar ákæm
hvað Gísla varðaði, en hefði ákveð-
Morgunblaðið/Þorkell
Veijendur ákærðu i Kaffibaunamálinu. Frá vinstri: Guðmundur Ingvi
Sigurðsson, Jón Finnsson, Ragnar Aðalsteinsson, Eirikur Tómasson
og Orn Clausen, hæstaréttarlögmenn.
ið að láta niðurstöðu ráðast af
efnisatriðum. Öm sagði að ef málið
hefði legið eins fyrir í janúar 1986
og nú hefði aldrei komið til útgáfu
ákæm síðar í þeim mánuði. Það
væri þó hægt, þótt erfítt væri, að
fyrirgefa ákæmvaldi fyrir að hafa
látið glepjast til þess að ákæra.
Lögmaðurinn sagði að meginat-
riði málsins væri hvort SÍS hafí
verið umboðsaðili í viðskiptunum
eða ekki. Öm sagði ljóst að svo
hafí ekki verið, því SÍS væri ekkert
annað en heildsala fyrir dótturfyrir-
tæki sín. Það væm hins vegar
ýmsar ástæður til þess að málsaðil-
ar hafi sagt að um umboðsviðskipti
hafi verið að ræða og réði þar mestu
að þeir hafí ekki gert sér grein fyr-
ir sérstöku eðli viðskiptanna. Það
sem hafí hins vegar fyrst og fremst
valdið því að þetta mál hafí komið
upp hafi verið að mönnum hafi ve-
rið att út í það í taugaveiklun að
greiða Kaffíbrennslunni alla afs-
lætti. Kaffíbrennslunni hefði aldrei
verið dæmdir afslættimir í einka-
máli.
Örn Clausen sagði að Gísli The-
ódórsson hafí einungis framkvæmt
fyrirskipanir yfirmanna sinna og
ekki myndað sér skoðun á því hvert
afsláttargreiðslumar áttu að renna.
Hann hafi skilað mánaðarlegu yfír-
liti yfír stöðu bankareiknings í
London til endurskoðanda. Hann
hafí ekki getað ákveðið fyrir yfir-
boðara sína hvað átti að gera og
hafí aldrei haft samband við Kaffí-
brennsluna. Þá hafí hann hætt
störfum sem forstöðumaður skrif-
stofu SÍS í London um áramótin
1980-1981.
Vetjandi Gísla sagði að e.t.v.
mætti deila um það hvort það hafi
verið siðferðislega rétt að SÍS fengi
33% hagnað af kaffiviðskiptunum,
en málið snerist alls ekki um það,
heldur hvort einhver refsiverður
verknaður hafi verið framinn. Það
hafi hins vegar ekki verið, því ekki
hafí verið um umboðsviðskipti að
ræða. Gísli Theódórsson hafí ekki
svikið einn né neinn og það hafí
Fjárhagsáætlun Reykjavíkurborgar 1987:
Tillögur meirihlutans gera
ráð fyrir 109 millj. hækkun
FJÁRHAGSÁÆTLUN
Reykjavíkurborgar fyrir árið
1987 kom til síðari umræðu og
endanlegrar afgreiðslu í borg-
arstjóra í gærkvöldi. Umræður
stóðu enn þegar Morgunblaðið
for í prentun um nótt.
Davíð Oddsson, borgarstjóri,
sagði að breytingatillögur þær
sem meirihluti borgarráðs stæði
að við síðari umræðu hefðu í för
með sér 109 milljón króna hækk-
un á niðurstöðutölum reiknings-
liða borgarsjóðs. Þar af næmi
hækkun rekstrargjalda tæplega
75,9 milljónum króna, en hækkun
eignabreytingagjalda ríflega 33,1
milljón króna. Jafnframt þætti nú
ljóst að gera megi ráð fyrir því
að útsvarstekjur verði 80 milljón-
um króna hærri og hluti borgar-
innar í tekjum jöfnunarsjóðs
sveitarfélaga 29 milljónum króna
hærri en reiknað hafði verið með
við fyrri umræðu um frumvarpið
í borgarstjóm.
Davíð minntist í ræðu sinni á
sameiginlegar breytingatillögur
og sagðist ekki hafa getað séð-
þegar þær voru fyrst kynntar í
borgarráði að þær mörkuðu slík
tímamót eða að í þeim kæmi fram
svo nýstárleg stefna að ástæða
myndi þykja til að kalla saman
skyndifund blaðamanna enda
mundi það ekki vera einstakar
tillögur sem forystumönnum
minnihlutaflokkanna þættu svo
merk nýjung heldur það „fagnað-
arundur" að þeim skyldi takast
að ná saman um breytingartillög-
ur, að vísu ekki að fullu.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
(kvfr.), sem gerði grein fyrir sam-
eiginlegum sjónarmiðum minni-
hlutans, sagði staðreynd málsins
vera að lækkandi verðbólga hefði
skilað borgarsjóði góðæri í formi
aukinna tekna rétt eins og óða-
verðbólga hefði skapað honum
erfiðleika í formi lækkandi tekna
að raungildi. Þrátt fyrir að álagn-
ingarhlutfall útsvara hefði lækkað
úr 11,88% 1983 í 10,1% á þessu
ári hefði sú lækkun ekki haldið í
við minni krónutöluhækkanir á
laun og lækkandi verðbólgu.
Vegna þess hversu óvanir menn-
væru að hugsa +ut frá lækkandi
verðbólgu hefði verið auðvellt fyr-
ir Sjálfstæðismenn að halda því
fram að skattalækkunarstefna
þeirra og góð fjármálastjórn hefðu
átt drýgstan þátt í því góðæri sem
borgarsjóður byggi nú við. Sagði
hún útsvarsálögur á Reykvíkinga
engu minni nú en áður og fjár-
málastjóm sjálfstæðismanna
ganga svona upp og ofan, aðal-
lega þó ofan.
Ingibjörg Sólrún sagði að mað-
ur hefði mátt ætla að umtalsverðu
fé yrði varið til félagslegra fram-
kvæmda á næsta ári vegna
tekjuaukningar borgarsjóðs og
þess aukna svigrúms sem hann
nú nyti. Þessu væri hins vegar
ekki að heilsa heldur ætti að nýta
góðærið í ýmis gæluverkefni svo
sem fyrirhugaða ráðhúsbyggingu,
byggingu bílageymsluhúsa, kaupa
á ýmsum fasteignum og fleira.
Sagði hún þetta ekki ná nokkurri
átt og því legðu borgarfulltrúar
minnihlutans til að vemlegar
áherslubreytingar yrðu gerðar á
íjárhagsáætluninni. Þeir stæðuþví
sameiginlega að rúmlega 70
breytingartillögum sem hefðu það
að leiðarljósi að auka og bæta
verulega félagslega þjónustu í
borginni. Sérstaklega hefði það
verið haft að leiðarljósi að gera
sérstakt átak í málefnum bama,
aldraðra og f leiguíbúðarmálum
borgarinnar.
Kostnaður vegna þessara til-
lagna hijóðaði upp á 270 milljónir
króna en yrði mætt með því að
taka 152 milljónir króna úr fjár-
festingu í fasteignum, 50 milljónir
úr rekstrinum og gert væri ráð
fyrir 66,5 milljónum króna vegna
aukinna tekna þar sem minni-
hlutaflokkamir gerðu ráð fyrir
meiri fjölgun útsvarsgreiðenda á
næsta ári en meirihlutinn.
ekki verið hans mál hvort SÍS hélt
fénu eða hvort það var sent áfram
til Kaffibrennslunnar.
Krafist frávísunar
ákæru
Ragnar Aðalsteinsson, veijandi
Arnórs Valgeirssonar, sem tók við
starfí Sigurðar Áma sem deildar-
stjóri fóðurvörudeildar í ársbytjun
1981, tók síðastur til máls. Hann
krafðist frávísunar ákæru hvað
skjólstæðing sinn varðaði. Ragnar
tók undir gagnrýni annarra veij-
enda um galla á ákæru, sagði að
rannsóknaraðilar og ákæruvald
hefðu gefíð sér ákveðnar forsendur
og unnið úr frá þeim. Rangt væri
að ákærðu hafí látið útbúa reikn-
inga með háu verði og aðra með
lægra verði. Það væri aðeins einn
vömreikningur fyrir hveija send-
ingu, en annað skjal sýndi sömu
upphæð, að frádregnum afslætti.
Ákæran að þessu leyti næði auk
þess ekki til skjólstæðings síns, því
hann hafí ekki hafið störf hjá inn-
flutningsdeild fyrr en í ársbyijun
1981 og þá hafí kerfið, sem kaffi-
viðskiptin byggðu á, verið fullmót-
að. Sagði lögmaðurinn að
ákæruskjalið í máli þessu væri eitt
það versta sem hann hefði séð og
væm þau þó orðin mörg.
Ragnar sagði að engar upplýs-
ingar væri að fínna í ákæmskjali
um það hvaða skjalafalsbrot hafí
verið framið árið 1981 og hvaða
hlut Amór hafí þar átt að máli.
Ekki væri heldur að finna upplýs-
ingar um hlutdeild hans í meintum
gjaldeyrisbrotum, né heldur hvenær
svokölluð launung gagnvart Kaffí-
brennslunni hófst eða hvenær henni
lauk. Hann benti á að það sem
væri einna ljósast í ákæmnni væri
að Amór hafí látið að því liggja við
forráðamenn Kaffíbrennslunnar að
afsláttur væri að fullu endurgreidd-
ur árið 1981. Ekkert í bréfí skjól-
stæðings síns til þessara forráða-
manna væri þess eðlis að hægt
væri að draga slíkar ályktanir.
Þessu næst vék veijandi Amórs
að forráðamönnum Kaffibrennsl-
unnar. Hann hélt því fram að þeim
hafi verið vel kunnugt um fram-
kvæmd viðskiptanna. Valur Am-
þórsson hafí verið stjómarformaður
Kaffíbrennslu Akureyrar og SÍS og
framkvæmdastjóri KEA, sem eigi
helming Kaffíbrennslunnar á móti
SÍS. Það hafí enginn, hvorki SÍS
né KEA, getað leynt Kaffíbrennsl-
unni neinu, því fyrmefndu fyrirtæk-
in eiga hið síðastnefnda. Þá hafi
Hjörtur Eiríksson, varaformaður
stjómar Kaffíbrennslunnar, setið
framkvæmdastjómarfundi SÍS.
Þannig hafi þeir Valur og Hjörtur,
sem stjómarmenn Kaffíbrennslunn-
ar, verið fulltrúar KEA og SÍS og
þeir hafí samþykkt framkvæmdina
í verki. Ragnar sagðist neita að
trúa því að Valur og Þröstur Sig-
urðsson, framkvæmdastjóri Kaffí-
brennslunnar, hafí átt færri gögn
um kaffimál en hann sjálfur, sem
aðeins sé óbreyttur kaffíneytandi.
Loks sagði veijandinn að ef ákæ-
ranni yrði ekki vísað frá hvað
varðaði Amór Valgeirsson og efni
talin til að refsa honum, þá beri
að hafa í huga að hann hafí komið
inn í fullmótað skipulag sem nýr
starfsmaður og undir stjóm fram-
kvæmdastjóra innkaupadeildar,
Hjalta Pálssonar. Þá hafí Sigurður
Gils Björgvinsson, aðstoðarfram-
kvæmdastjóri, einnig haft mikil
afskipti af kaffíviðskiptunum.