Morgunblaðið - 23.01.1987, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. JANÚAR 1987

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakiö.
Þinghald
fyrir kosningar
Reagan forseti
vopnasölunnai
Á þriðjudaginn kemur flytur Ronald Reagan Bandaríkjaforseti stefnur
Þessi mynd er tekin af honum á dögunum við undirbúning undir ræðuna
í Hvíta húsinu.
Nálægðin við kjördag er far-
in að setja svip sinn á
stjómmálabaráttuna eins oggef-
ur að skilja. Þó hefur kjördagur
ekki enn verið formlega ákveð-
inn. Er raunar furðulegt, að
forsætisráðherra skuli ekki hafa
tekið af skarið í því efni. Eins
kæmi sér vafalaust vel fyrir
stjómmálamenn, að sem fyrst
yrði ákveðið, hvenær Alþingi
hætti störfum á þessum kosn-
ingavetri. Það er ljóst, að
þinghald leggst niður 23. til 27.
febrúar, á meðan Norðurlanda-
ráð fundar í Finnlandi. í byijun
mars er svo landsfundur Sjálf-
stæðisflokksins, sem einnig
setur strik í störf Alþingis. Eigi
að kjósa hinn 25. apríl, er vafa-
laust skynsamlegast að stefna
að þinglausnum fyrir þing Norð-
urlandaráðs. Er ekki að efa, að
þingmenn geti afgreitt þau mál,
sem brýnust em fyrir kosningar,
á fáeinum vikum, ef vilji stendur
til þess.
I öllum flokkum em menn
sammála um, að það þurfi að
endurbæta tekjuöflunarkerfi
ríkisins. Þetta er flókið og marg-
þætt mál. Fyrir Alþingi liggur
nú fmmvarp að nýjum tollalög-
um, þar sem mælt er fyrir um
mikilvægar nýjungar í tekjuöfl-
un ríkissjóðs. Ætti að verða unnt
að afgreiða þetta mál fyrir þing-
lok. Þá hefur Þorsteinn Pálsson,
fjármálaráðherra, lagt fram
fmmvarp um virðisaukaskatt. Á
hinn bóginn hefur ráðherrann
skýrt frá því, að ekki verði lögð
áhersla á það mál núna; hitt sé
brýnna að taka afstöðu til stað-
greiðslukerfís skatta. Er nú
unnið að því í ijármálaráðuneyt-
inu að smíða fmmvarp um
staðgreiðslukerfíð með það fyrir
augum, að það komi til fram-
kvæmda frá og með næstu
áramótum.
Aðilar vinnumarkaðarins em
sammála um stuðning við það,
að staðgreiðslukerfið verði tekið
upp. Til að það sé unnt er nauð-
syniegt að fínna lausn á ýmsum
tæknilegum vandamálum og ná
samkomulagi um stefnumótandi
atriði eins og það, hvemig farið
skuli með skattaafslætti af ýmsu
tagi. Á hinn bóginn er ljóst, að
fmmvarp um staðgreiðslukerfí
skatta verður ekki afgreitt án
þess að vilji sé til þess hjá þing-
mönnum bæði meðal stjómarliða
og hinna, sem sitja í stjómarand-
stöðu. Nú þegar hin tæknilega
vinna er að komast á lokastig,
verður þess vart bæði innan
Framsóknarflokksins og Al-
þýðuflokksins, að áhrifamenn
þar vilja ekki, að fmmvarpið nái
fram fyrir kosningar. Ýmislegt
bendir til þess, að forvígismenn
þessara flokka vilji ekki unna
Þorsteini Pálssyni því að hrinda
þessu máli í framkvæmd.
Pólitísk afbrýðisemi á eftir að
setja svip sinn á þingstörfín
þessar síðustu vikur fyrir kosn-
ingar. Hún á líklega eftir að
ráða meiru um afstöðu margra
þingmanna til mikilvægra mála
en hlutlægt mat. Ef spenna
eykst milli stjómarflokkanna frá
því sem nú er, tekst ef til vill
ekki að afgreiða nein umdeild
þingmál. Þeim mun meiri ástæða
er til þess fyrir forsætisráðherra
að taka af skarið um kjördag
og þingslit.
Eitt er það mál, sem þing-
menn komast ekki hjá að taka
afstöðu til, áður en þeir hefja
baráttuna fyrir endurkjöri. Hér
er vísað til kosningalaganna og
reglnanna um úthlutun þing-
sæta. Það hafa komið fram svo
alvarlegar ábendingar um van-
kanta á þessum reglum, að nefnd
sú, sem starfar undir for-
mennsku Páls Péturssonar,
formanns þingflokks framsókn-
armanna, að þessum málum
getur ekki látið þær sem vind
um eyru þjóta.
Ekki má gleyma bankamálun-
um, þegar litið er til þinghaldsins
næstu vikur. Eftir að einkabank-
amir koma ekki lengur til álita,
þegar leitað er lausnar á vanda
Útvegsbankans, er málið á vald-
sviði þingmanna. Ná stjómar-
flokkamir saman um það? Eftir
að Stefán Valgeirsson, formaður
bankaráðs Búnaðarbankans, er
kominn í sérframboð en situr
samt í þingflokki framsóknar-
manna, hafa líkur á samstöðu
stjómarflokkanna í þessu máli
ekki aukist. Þar er einnig tekist
á um gmndvallaratriði, sem skil-
ur á milli flokkanna: Sjálfstæðis-
menn vilja minnka hlut ríkisins
en framsóknarmönnum er ákaf-
lega annt um hið pólitíska
forræði í bankamálum eins og á
öðrum sviðum.
Störf þingmanna einkennast
af því, að þeir láta hendur standa
fram úr ermum jafnvel nótt sem
nýtan dag, skömmu áður en hlé
er gert á þingstörfum eða fyrir
þinglausnir. Þessi lokalota kosn-
ingaþings þyrfti að hefjast sem
fyrst, svo að unnt sé að slíta því
á hentugum tíma.
eftirHenry
Brandon
Þeir sem gerst þekkja til innan
veggja Hvíta hússins hafa
áhyggjur af því að yfirheyrslur
þingnefnda vegna vopnasölu
Bandaríkjastjórnar til írans
komi til með að skerða forystu-
hæfni Reagans forseta. í einka-
samtölum viðurkenna hinir sömu
að þeir hafi þó meiri áhyggjur
af andlegum og líkamlegum
þrótti forsetans. Það sem einkum
skelfir vini hans og aðstoðar-
menn eru þau þreytumerki sem
forsetinn hefur sýnt, einbeiting-
arskortur hans og furðulegt
áhugaleysi á þeim málum, sem
hann þarf að kljást við.
Raunar hefur Ronald Reagan aldrei
getað einbeitt sér lengi að sama
málaflokknum og gildir þá einu
hvort um er að ræða flókin mál-
efni, sem eru til umræðu í Þjóðarör-
yggisráðinu, eða skýrslur sérfræð-
inga um tiltekin efni. Sérfræðingum
hefur löngum verið ráðlagt að hafa
útskýringar sínar ekki lengri en
fímm mínútur. En síðustu mánuði
virðist Reagan ekki hafa verið með
sjálfum sér og aðstoðarmenn hans
hafa fengið fijálsari hendur en áð-
ur.
Vissulega getur Reagan enn beitt
persónutöfrum sínum, sem hafa
tryggt honum forsetastólinn svo
lengi sem raun ber vitni. Hins veg-
ar vakti það athygli hve ræða
forsetans í árlegri útsendingu
NBC-sjónvarpsstöðvarinnar um jól-
in var þróttlaus. Ég sat nærri
sviðinu en heyrði samt illa hvað
forsetinn sagði. í eitt skiptið greip
hann skyndilega í hönd konu sinnar,
sem stóð við hlið hans, eins og
hann þyrfti á stuðningi hennar að
halda. Takið var þéttingsfast og
hnúar beggja hvítnuðu.
Nokkrir vina hans, sem hafa hitt
hann að máli nýlega, hafa sagt að
svo virðist sem forsetinn hafi glatað
þeirri smitandi bjartsýni, sem ætíð
hefur einkennt hann. Hann virðist
þunglyndur og áttavilltur. Ronald
Reagan treystir greinilega á sjálfan
sig þegar allt leikur í lyndi, en hann
virðist skorta sálarþrek til að mæta
mótbyr.
Nancy, eiginkona hans, gengur
allra manna harðast fram í því að
tryggja sálarró forsetans og hingað
til hefur hún staðið sig frábærlega.
Geysimikið hefur verið skrifað um
hvaða hlutverki hún gegnir í lífí
forsetans. Henni hefur verið hrósað
fyrir hversu vel hún annast hann
og hve umhugað henni er um vel-
ferð hans. Nancy Reagan á miklu
meira hrós skilið. Hún telur það
vera hlutverk sitt að hugsa um hag
hans og heilsu og hún er full metn-
aðar fyrir hans hönd. Hingað til
hefur hún gætt þess að heims-
byggðin öll geri sér ekki ljóst hversu
mjög Reagan treystir á stuðning
hennar og ráðgjöf.
Aðstoðarmenn Reagans
Þar sem frammistaða forsetans
er undir því komin hvaða menn
hann fær sér til aðstoðar skiptir
miklu að hæfustu menn sem völ er
á veljist til þeirra starfa. Fáir gera
sér betur grein fyrir þessu en eigin-
kona hans. Einmitt sökum þessa
hefur hún ráðlagt Reagan að Iosa
sig við Donald Regan, yfírmann
starfsliðs Hvíta hússins. Regan við-
urkennir fúslega að hann hafí enga
þekkingu á stjómmálum. Hann hef-
ur reynt að vera eins konar
„framkvæmdastjóri" forsetans en
sem ráðgjafí hefur hann algjörlega
brugðist. Ronald Reagan tókst að
forðast margar gildrur fyrstu fjögur
árin sem hann sat á forsetastóli.
Þetta má fyrst og fremst þakka
James Baker, fyrrum starfsmanna-
stjóra, sem tók við embætti fjár-
málaráðherra af Donald Regan.
Reagan forseti hefur lýst yfír að
hann hyggist ekki reka Regan þrátt
fyrir ítrekaðar áskoranir (meðal
annars frá Nancy Reagan). En jafn-
vel þeir sem telja sig skilja afstöðu
forsetans hika nú ekki við að lýsa
því yfir á opinberum vettvangi að
Donald Regan eigi að vera staða
sín ljós og láta af störfum. Vita-
skuld væri hentugt fyrir alla aðila
ef Regan gæti tekið sæti í Iávarða-
deild þingsins en því miður er engin
slík deild á Bandaríkjaþingi.
Pólitískar afleiðingar
Næstu tvö ár gefa hvorki Reagan
forseta né Repúblikanaflokknum
tilefni til bjartsýni. Almennt er talið
að yfírheyrslur hinna ýmsu nefnda
Bandaríkjaþings vegna vopnasölu-
málsins muni standa yfír næstu sex
mánuði. Forsetinn og aðrir embætt-
ismenn geta flýtt fyrir yfirheyrslun-
um með því að skýra atriði sem enn
hafa ekki fengist svör við. Grund-
vallarspumingin er sú hvort Reagan
forseti hafi samþykkt vopnasöluna
eins og Robert McFarlane, fyrrum
öryggisráðgjafi, hefur haldið fram
eða hvort hann var henni andvígur
líkt og Donald Regan hefur fullyrt
frammi fyrir þingnefndum. Þeir
John Poindexter, fyrrum öryggis-
ráðgjafi, og Oliver North ofursti
geta veitt svör við þessari spum-
ingu. Ef í ljós kæmi að þeir hefðu
skipulagt vopnasöluna án sam-
þykkis forsetans væri Reagan
vitaskuld laus allra mála. Hins veg-
ar virðast flestir þingmenn sann-
færðir um að forsetanum hafí verið
fullkunnugt um vopnasöluna þó svo
að erfítt geti reynst að sanna það.
Nokkrir þingmenn hafa sagt mér
að þingið muni samþykkja fyrir-
fram náðun til handa North og
Poindexer eftir þriggja til fíögurra
mánaða árangurslausa rannsókn til
að forða því að yfirheyrslumar lendi
í blindgötu. En þar til það gerist
munu þingmenn demókrata vafa-
laust færa sér málið í nyt eins og
þeim er frekast unnt. í þeirra aug-
um kann að vega þyngst að
opinbera fyrir þjóðinni mistök for-
setans. Þeir munu gera sér sem
mestan mat úr slælegri framkvæmd
þeirrar stefnu sem forsetinn hafði
markað, lélegri yfírstjóm innan
veggja Hvíta hússins og því ábyrgð-
arleysi að heimila mönnum eins og
North ofursta að bijóta lög í því
skyni að ná þeim markmiðum, sem
hann vissi að forsetinn hafði sett
sér; að fá gísla í Líbanon leysta úr
haldi og styðja Contra-skæmliða í
Nicaragua.
Reagan hefur glatað trausti
þingmanna og skoðanakannanir
sýna að stór hluti þjóðarinnar hefur
snúið við honum baki. Sökum þessa
munu þingmenn, og sér í lagi demó-
kratar, ekki hika við að takast á
við Reagan. Forsetinn mun ekki
eiga jafn auðvelt með að snúa þing-
mönnum til fylgis við sjónarmið sín.
Þetta kann einkum að eiga við þeg-
ar hann leggur beiðni sína um
áframhaldandi stuðning við
contra-skæmliða fyrir Bandaríkja-
þing og þegar þingið mun hvetja
hann til að beita ekki neitunarvaldi
gegn frumvarpi um viðskiptahöft.
Vandséð er hvort Reagan tekst að
fá þingmenn til að leggjast gegn
fmmvarpinu en þeir em almennt
hlynntir haftasteftiu og vemdartoll-
Austurríki:
Kreisky i
möiuium
ZUrich, frá önnu Bjarnadóttur, fréttaritara
BRUNO Kreisky, fv. kanslari
Austurríkis og heiðursforseti
austurríska __ Jafnaðarmanna-
flokksins, SPÖ, gagnrýnir for-
ystumenn flokksins harðlega í
viðtali sem birtist í austurríska
vikutímaritinu profil nú f vikunni
og segist ekki lengur vilja neitt
með þá hafa. Hann segir Franz
Vranitzky, kanslara, ekki hafa
gert annað en uppfylla óskir
borgarastéttarinnar siðan hann
tók við kanslaraembættinu af
Fred Sinowatz, formanni SPÖ, í
sumar og segir forystu flokksins
hafa blekkt sig og aðra.
Kreisky sagði af sér öllum emb-
ættum innan flokksins í síðustu viku