Morgunblaðið - 15.05.1987, Blaðsíða 17

4-
i
Tinna Gunnlaugsdóttir sem
Yerma og Amar Jónsson sem
eiginmaður hennar, Jóhann
Eftir að borgarastyijöldinni lauk
voru verk eftir Lorca ekki sýnd í
meira en áratug, enda hafði það
verið eitt fyrsta verk Falangis-
tanna, sem síðar náðu völdum í
landinu, að myrða Lorca, því eins
og sá sem fyrirskipaði aftökuna
sagði, „hann vann meira tjón með
penna sínum en aðrir unnu með
rifflum sínum." En Lorca varð að
píslarvotti og tákni fyrir hið fallna
lýðveldi á Spáni.
Yerma er, á yfirborðinu, einfalt
verk. Sagan er skýr og söguþráður-
inn óslitinn. Þó er Lorca að fjalla
um allflóknar forsendur fyrir þeim
harmi sem aðalpersónan ber, og
sem vex í verkinu eins og fóstur í
móðurkviði, uns hann brýst út að
lokum.
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 15. MAÍ 1987 17
Karl Guðmundsson, leikari og þýðandi:
Yerma hafnar allri málamiðlun
Stúdentaleikhúsið flutti, sumarið
1983, svokallaða Lorca—dag-
skrá. Þar á meðal var flutt atriði
úr Yermu. Hinsvegar er leikritið
nú flutt í fyrsta sinn, í heild, á
íslensku leiksviði. Aður hafa
íslenskir leikhúsgestir kynnst
leikritunum „Hús Bernörðu
Alba, Blóðbrullaup, Sógarakon-
an dæmalausa og Ástir Don
Perlimplin á Belísu í gariði
hans.“ Þýðandi Yermu á íslensku
er Karl Guðmundsson leikar.
Reyndar þýddi Karl verkið fyrir
rúmum sjö árum, en endurskoðaði
þýðinguna nú í vetur í samvinnu
við leikstjórann, Þórhildi Þorleifs-
dóttur. „Eg varð hrifinn af leikritinu
við lestur," segir Karl, „og mér
fannst ég sjá í því ýmis einkenni
sem gaman væri að glíma við að
koma á ísiensku, en samt með leik-
húsgildi í huga. Mér fannst hrynj-
andin sérstök, takturinn og
ræðustfllinn. Mér fannst ég vinna
einhveija sérstaka tónvísi og sveiflu
i orðaskiptum og einstökum ræðum
sem vakti hjá mér sterka löngun
til eftirlíkingar. Auðvitað hefur
spænskan sérstakt hljóðfall og
hljóm sem mörgum þykir láta vel
i eyrum, en mér fannst þama að-
eins meira og merkilegra á ferðinni
en það eitt.
Eg vissi ósköp fátt um Lorca
þegar ég byijaði að þýða og veit
reyndar ekki ýkja margt enn. Og
kannski langaði mig ekki að vita
svo mikið um hann í smáatriðum,
á meðan ég var að fást við þýðing-
una. Ég vildi draga lærdóm af
verkinu sjálfu. Kynnast höfundin-
um eins og hann birtist mér í
verkinu, en ekki sökkva mér um
of niður í það sem aðrir hafa um
hann sagt. Staðreyndimar um líf
hans og uppvöxt komu svo síðar,
ýmsu til staðfestingar. Það var oft
skemmtilegt.
Ég hafði séð leiksýningar hér
heima og ég kunni vögguþuluna í
Blóðbmllaupi utanbókar í þýðingu
Magnúsar Asgeirssonar: „Hér skal
hjartaljúfur, heyra um Stóra—Faxa,
hestinn útí ánni... Nú og svo hafði
ég lesið fjölmargar þýðingar ann-
arra ágætra skálda íslenskra á
ljóðum hans og hrifíst af.“
En hver var Lorca?
„Lorca fæddist í Andalúsíu og
ólst upp í litlu sveitaþorpi í grennd
við Granada. Og það er svo merki-
legt að lesa um þetta sérstaka og
nána samband hans, sem bams, við
náttúmna. Hann talaði við blómin
og trén, skoðaði litina og hlustaði
á vindinn. Þetta kemur svo fram í
verkum hans, til dæmis í Yermu,
þegar hún syngur við barnið sem
hún hugsar sér. Þjóðsögumar, sem
lifa góðu lífí í Andalúsíu, kreddur
og hjátrú vöktu áhuga Lorca. Strax
í æsku kunni hann ógrynnin öll af
andalúsískum söngljóðum. Einnig
þetta setur sterkan svip á verk
hans, bæði ljóð og leikrit.
Mikið af kveðskap Lorca em ein-
mitt söngljóð, sem njóta sín
naumast fyllilega nema sungin og
leikin. Spánveijar leika, dansa og
syngja ljóðin sín. Enda held ég að
ljóð Lorca njóti sín betur ef les-
andinn hefur það í huga að þau
vom mörg hver ætluð til söngs með
undirleik.
Ég þýddi Yermu ekki í réttri röð.
Ég byijaði ekki á fyrsta þætti held-
ur á fyrri hluta annars þattar, vegna
þess að mér fannst ég einhvem
veginn vera mest heima með þess-
um konum sem koma saman við
lækinn til að þvo þvottinn sinn og
fara með vísur í vissum tóni. Og
þessar vísur finnst mér minna á
skothendar vísur miðaldakvæðanna
okkar, með óreglulegri kveðandi.
Reyndar er tónlistin sem þeim hefur
heyrt til að mestu glötuð vegna
Morgunblaðið/Árni Sœberg
Karl Guðmundsson, leikari, þýð-
andi Yermu
þess að um aldir var dans bannaður
af kirkjuvöldum hérlendis. Textinn
var því það eina sem eftir lifði.
Tónlist og dans gleymdust að
mestu.
Ljóð Lorca eiga mörg uppmna í
þjóðkvæðum, einkum frá Anda-
lúsíu, og mér finnst mjög sennilegt
að þama séu sömu lindimar sem
streyma fram. Og minna ekki
íslensku kvæðastemmumar örlítið
á arabíska tónlist? Arabar hemámu
Spán árið 711 og þrátt fyrir hnign-
andi veldi á þrettándu öld, létu þeir
ekki Granada af hendi fyrr en 1492.
Ef íslensku dansamir em ekki upp-
mnnir frá Spáni, eða einhveijum
löndum þar í grennd, þá er ekki
ólíklegt að megi rekja þá til sömu
linda og sum ljóð Lorca.
Fjölþættir hæfílekar Lorca tóku
á sig margar myndir. hann lék á
hljóðfæri, einkum á píanó og gítar,
og lærði meðal annars hjá Manuel
de Falla og samdi lög við eigin
kvæði. Hann málaði og teiknaði.
Salvador Dalí, súrrealistinn frægi,
var naínn vinur hans og að éggjan
hans hélt Lorea myndlistarsýningu
í Barcelona árið 1927. Myndlistina
stundaði Lorca, að eingin sögn, til
að þroska myndskynið vegna ljóða-
gerðarinnar. Og eftir að hann
stofnaði La Barraca, árið 1932, gaf
hann sig leiklitinni á vald.
La Barraca var stúdentaleikhús,
sem styrkt var af ríkinu. Þá vora
við völd lýðveldissinnar og mennta-
málaráðherrann, Femando de los
Rios, var gamall kennari Lorca í
lögfræði við háskólann í Madrid.
Lorca og félagar hans í þessu stúd-
entaleikhúsi ferðuðust um landið
og fluttu þjóðinni klassísk verk og
þjóðleg, auk eigin verka Lorca.“
Svo við snúum okkur að
Yermu. Hvert er þemað í verk-
inu?
„Þemað í Yermu er, að sögn
höfundar, klassískt, það er að segja
á sér hliðstæður í forngrískri hefð.
Efnisþráðurinn er mjög einfaldur,
ein aðalpersóna sem þróast í gegn-
um verkið. Það fjallar um mann-
vem, sem Örlaganornin hefur
hremmt og lagt á byrði, sem hún
neitar að sætta sig við. Og eins og
aðrar miklar kvenpersónur heims-
bókmenntanna hafnar Yerma allri
málamiðlun, _ líkt og Medea og
Snæfríður íslandssól. í hugum
slíkra kvenna situr sæmdin í fyrirr-
úmi.“
Viðtal/ Súsanna Svavarsdóttir
Skrepptu með til Benidorm í styttri
eða lengri ferð. Mundu að Benidorm
er einn sólríkasti staður Spánar og
þar er sannarlega líf og fjör í tuskun-
um fyrir yngri sem eldri!
Verð frá
kr. 18.950.- 2ín>úð
kr. 14.950.-4 í ibúð
(2 fullorðnir og 2 börn)
Pantaðu strax því sætaframboðið
er takmarkað og margar ferðir
þegar uppseldar.
Brottfarardagar: 26. maí - 2. júní - 16. júní - 23. júní -
7. júlí - 14. júli - 28. júlí - 4. ágúst - 18. ágúst - 25. ágúst
- 8. sept. - 15. sept. - 29. sept.
h
FERÐAMIÐSTÖDIN
AÐALSTRÆTI9
SÍMI28133