Morgunblaðið - 23.07.1987, Blaðsíða 15

Morgunblaðið - 23.07.1987, Blaðsíða 15
Dr. Björn Sigfusson „Sem stendur stuðlar skoffinslegt kerfi, sem útdeilir j öfnunarþing- sætum o g mótar um leið aðferðir stjórnarand- stæðinga og kannski úrsagnir úr fiokknum, að óþjóðlegri valddreif- ingu. En menn sporna tæplegagegn „reyk- vísku valdi“ með því.“ Mér sýnist aftur á móti þeim 27 liðum skipt í tvö hom. Helmingur- inn getur tilheyrt þjónustu við innanríkis- og fjármálaráðuneytin (umboðsvald), nokkrir aðrir liðir mjög ópólitískir lengstaf. En þar næst kemur að hinu að ég segi nei við að sýslumaður verði (í 8. lið) sjálfskipaður sáttasemjari í vinnu- deilum, formaður bamaverndar- nefnda og náttúruvemdarnefndar (18.-19. liður), taki við (6. lið) aðal- ábyrgðinni á „samvinnu ríkis og sveitarfélaga" (sem líklega gripi yfír togstreitu milli ráðuneyta og ósamþykkra aðila í samsteypu- stjómum, um þá samvinnu). Loks tekur valddreifingarlistinn undir sig og sýslumanninn (í sjö undirliðum) kjamann úr téðum 13 málaflokk- um, sem lögin (1986) fela félags- málaráðuneyti til yfirstjómar og sveitarfélögum til framkvæmdar. — Rekst ekki þetta talsvert á „praxis" í komandi verkefnaskiptingu þríflokkastjómar vorrar? II. í bakgrunni verð- andi borgríkis sýnast tvö fylki munu rísa Við reifun stjórnsýslutillagna í I. kap. greinar var sóst eftir upp- stokkun, sem auki sveigjanleika í verkaskiptingu, sem er milli lands- hluta (sýslna, síðar fylkja?) og 10 ráðuneyta. Skjóta má nú inn fyrir- vara: Útkoma úr sveigjanleika mætti ekki verða sú, m.a. eftir að dreifbýlisþingmönnum hlýtur að verða fækkað á Alþingi, að „vald- dreifingin" eftirsótta fari að liggja mest í skæklatogi milli téðra ráðu- neyta, sem skipi svo sýslumönnum fyrir sitt á hvað, noti þá sem pínu- litla hirðstjóra útsenda af borgrík- inu, sbr. miðaldir og einveldi. Eg benti á og styð fækkun og þar með valdsmannaviðreisn Stein- gríms. En aðeins að því marki, sem hún setur aldrei sýslumann í mið- punkt vinnudeilna né ólíkra bar- áttumála, sem heildir sveitarfé- laga (undir forystu bæja héðan af) koma til með að sækja fast, jafnvel móti tjármála- og innanríkisráðu- neytum. Ekki fellst ég frekar en Stein- grímur á stjórnstig, sem kallað yrði þriðja „fijálst" sveitarfélagssam- band, né á neins konar „fylki“, sem tækju hvert stakt sveitarfélag sem grunneiningu atkvæða innbyrðis (ólíkt norskum fylkiskosningum). Til slíks væri það enn óhæfara en sýslumenn. Pylkjafrumvörp og til- lögur til þál. um sama, framkomin á Alþingi, tel ég veðurboða harðra hríða um aldamót eða seinna en að nonr t tttt oo cttt',v # /'TTTrm*'T#TrT rrrrx * títt/. tmt MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. JÚLÍ 1987 Jhr 15 öðru leyti strandar skip þeirra frv. á tveim skeijum, skorti á fjárráðum og mótspyrnu óttans um að fylkis- stjóm grípi mörg tækifæri til hindrunar Alþingi og almennari þjóðarvilja, valdi töfum og vetórétti. Nú líður að því að allir þéttbýlis- staðir yfir 1000 íbúa stærð taki sér bæjarréttindi. Hreppasameining er hvergi árangursmeiri en þar, sem með henni næst sú stærð. Dæmi, sem gerist þó ekki 1988: Stokks- eyrarhreppur æskuára minna, klofinn síðan í helftir (tvö grann- þorp, sem eiga að hressast við nýju Olfusbrúna) yrði betri og nafii- stærri bær, Eyrar, við það að sameinast aftur. Eyrar hét þessi söguglæsti hafnarstaður þjóðveld- istímans. Allt það söguskeið, sem sýslu- nefndir höfðu umsýsluvilja og dálítinn peningamátt, sem nú er útdauður með hægð, bjó þjóðmeiri- hlutinn í sýslum, ekki í löggiltum kaupstöðum, sem guldu sýslusjóði ekkert. Nú er sá sýslnapartur þjóð- ar á hraðri niðurleið úr 20% til 10% íbúa eða neðar fyrir aldamót. Þetta er eitt landfræðiatriðið af mörgum, sem sanna úreldingu smásýslna- kerfis og kenna oss að næstu 10 árin gætu fyrirbúið, en ekki skapað af neinni mynd, neitt 3. stjómstig. Bæir kjósa að þaulreyna það að skipta beint við ráðuneytin. En pólitísk framvinda tekur stökkbreytingum eins og í lífteg- und, hún tileinar oss ný erlend kvæmi, eða söguprófuð afbrigði og gömul (m.a. borgríkisástandið). Gagnslaus tilraun væri þá t.d. að segjast vera að búa til 3. stjómstig gegnum línulega þróun, líkt því sem með kynbótum ætti að æxla hrygg- dýr út frá lindýraætt. Nokkrir hreppafulltrúar, á öfugri skoðun við mig, hrósa happi yfir þeim smáa eðlilega hlut að 116. gr. sveitar- stjómarlaga kannast við Sam- band íslenskra sveitarfélaga sem (valdalausan) ráðgjafa hins opin- bera. En greinin löggildir ekki það fijálsa samband, hvað þá hún skapi í það hryggsúlu. Hvernig ætti þá stökkbreyting dýraþróunar að geta notað sér tengingarmynstur í band- ormi til að setja saman gangfært hryggdýr? Ekkert nema harðhent valdboð Alþingis getur komið á fót fylki á íslandi og haldið því gangfæru, skammtað því viðráðanlegar stærð- ir valds og árvissra tekna; fleiri tekjulindum ætti lýðkjörin heima- stjóm fylkis (amts) að geta bætt við án ofsköttunar. Hin fjölmennu ömt (fylki) um öll Norðurlöndin hin eru vön því að eiga sér vægi og auð, a.m.k. til jafns við það suðvesturhom vort, sem ég gæti hugsað mér fylkið Esjuland. Þau ömt em að sama skapi metnaðarfull um gott tekju- stig þegna sinna, skólahald, flug- samgöngur, margþætta og arðbæra ferðaþjónustu o.s.frv. I fyllingu tímans mun þessi fjármagnsfreki metnaður, óskyldur innanríkisráðu- neyti, vinna sér nóg Alþingisfylgi. Þó því aðeins að þess krefjist með- vitund rótföst í tveim dreifbýlis- fylkjum, sem hvort um sig réði yfir mannvali svipaðrar stærðar eða fjölbreytni og Gotland í Eystrasalti eða Færeyjar. I 3 kjördæmum, er samsvara fyrrverandi Norðaustur- amti, búa 50 þúsund og þar er sagt eitthvert efni í metnað. Botn þessa kap. er sá að sín hryggsúlan í hveiju þriggja fylkja á Islandi auki, þegar til kemur, viðnámsþrótt þeirra og menningar- lega reisn en dragi úr sveigjanleika að sumu leyti. Af svo meðvituðum vilja landsbyggða veitir þjóðmenn- ingu ekki. III. Sveit og fylki séð sem geiri þjóðríkis en ekki markaðs Óheimilt er landsþegnum vorum að beita sér gegn forræði Alþingis í krafti þeirrar kórvillu að undir sjálfsvali manns sé komið að ganga til hlýðni við ríki eða gera það ekki og vegna sams konar rökleiðslu eigi sveitarfélag (eða kjördæmi, sem breyti sér í fylki) að vera ríkinu óbundið um allt, sem ekki binst „fijálsum" samningi þeirra í milli. Hitt er miklu sannara um fomt þjóðveldisform vort að viljann til landgreips skipulags en engan ríkjandi anarkisma fluttu landnem- ar hingað frá Noregi fyrir ellefu öldum. Hreppaskipan óx upp í tiltrú til þess að hér yrði ekki lagalaus byggð til lengdar. Milli goðorðsætta hófst einhver markaðskeppni, sem á 13. öld umtumaði miklu. En það raskar engu í viðurkenningu vorri á því fullveldi lands yfir okkur lifendum þess, sem er nú regla SÞ um heiminn og er orðið náttúru- réttur. Ónákvæmt en landfræði- lega hentugt er að kalla hitt kantónurétt, sem það fylki mundi eignast, sem þarf ekki að hlýða sýslumönnum og umboðsvaldi alrík- is nema mjög takmarkað (Sviss t.d.). Hin samnorræna stjómsýsluhefð (og frönsk) hefur um aldir stutt vel þann miðstjómar- og landsföður- vilja, sem ríkisumboðstillögur Steingríms G.auta, og raunar mínar, vilja framfylgja. En þær örva samtímis töluvert sjálfræði innan fylkisumgerðar (eða sýslu?). Nú skal endurtekin sundurgrein- ing: Neðan úr „grasrót" jafhrétt- hárra kjósenda í fylki (amti) þarf að rísa valdsform (fylkisráð) félags- ráðuneytisverkefna, skólahalds og ennþá dýrari velferðarráðstafana þó best sé að halda þar verkahring fógeta og sýslumanna utan við. Þeirra manna kraftur er í armlegg teygðum ofan frá æðstu stöðum. A ýmsu veltur hvenær hann mætir viljanum að neðan á miðri leið en stundum verður útkoman mögnuð skautun í hinar ólíklegustu áttir. Aðstaða landsbyggðarfylkja verður síst veikari en er í Noregi ef um- stangsbreidd þeirra er gerð hér margfalt mjórri og einlitari en þar. Að sama skapi ódýrari. Með engu mótu hæfir að veita Esjulandi (þ.e. þjóðmeirihlutanum) þá rúmgóðu fylkisstjóm, sem ger- völlum tegundum umboðsvalds á svæðinu væri hlaðið undir. Slíkt skipulag færi í hnút og ofkostnað. En ef þó lánaðist að greiða vel sund- ur hnútinn tæki við ríkismannarígur með þeim endalokum að ríkisstjóm, skipuð af Alþingi, yrði að próventu- kerlingum, settum í umsjá þáver- andi borgarstjóra í borg Davíðs. Umræður um spurnir, sem tilheyrt gætu efni voru, mega ekki fá nema takmarkaða lengd. Höfimdur er fyrrverandi háskóla■ bókavörður NU FER AD HITNA I KOLUNUM Það er tilhlökkunarefni að byrja grillveislurnar aftur. Góður matur, fjör og útivera. Þig vantar kannski hitt og þetta í grillið: kol, vökva, áhöld, bakka eða jafnvel sjálft grillið. Leitaðu ekki langt yfir skammt. Á næstu Essostöð finnur þú allt sem þarf . . . nema grillmatinn! Grillkol 2,3 kg Grillkol 4,5 kg Grillvökvi 0,51 Grillvökvi 1,01 Grill 225 kr. 434 kr. 75 kr. 120 kr. frá 2076 kr. Grilláhöld og grillbakkar í úrvali. Miklaholtshreppur: Heyskapur mislangt kominn Borg í Miklaholtshreppi. MEÐ KOMU hundadaga breytti hér um veðurfar og hafa síðan verið suðlægar og vestlægar átt- ir með nokkurri úrkomu flesta daga. Vissulega var þörf á að fá rigningu, jörðin var orðin mjög þurr og grasvöxtur, þar sem grunnt er á möl, var i knappara lagi. Heyskapur er hér á mörgum stig- um. Þeir sem byijuðu snemma eru að mestu búnir með fyrri slátt en aðrir sem byijuðu seinna eru verr settir og sums staðar er engin tugga komin í hlöðu. Útlit er fyrir góða seinni slægju þar sem snemma var slegið og sumsstaðar borið á á milli slátta. Páll Fljótvírk - góð- íslcnsk! Fást í matvöruverslunum og á bensínstöðvum.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.