Morgunblaðið - 29.09.1987, Side 42

pl 42
i
- a MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUBAGUR 29. SEPTBMBER-1987
Ágætis Þykkvabæjar-
þankar um kartöflur
Tryggvi L. Skjaldarson
eftir Tryggva L.
Skjaldarson
í bókinni „Böm skrifa Guði“
skrifar eitt bamið eitthvað á þessa
leið: Ég veit að maður á að bjóða
hina kinnina ef maður er sleginn
utan undir, en hvað á maður að
gera ef systir manns potar í augað?
Þetta rifjaðist upp fyrir mér þeg-
ar ég las grein Einars Páls Svavars-
sonar framkvæmdastjóra
Þykkvabæjarkartaflna hf. er birtist
í Morgunblaðinu 10. sept. sl.
í umræddri grein gerir Einar
Páll mér undirrituðum upp skoðanir
Áfengisneysla drepur mun fleira
ungt fólk en sk. hörð fíkniefni (hard
drugs) og er meginástæða fyrir nær
helmingi umferðarslysa sem ungt
fólk lendir í, segir í skýrslu frá
Royal College of Psychiatrists í
Englandi. Þar er m.a. bent á að
áfengisneysla fólks undir lögaldri
sé algeng og jafnvel ýtt undir hana
á sumum krám. í nýlegri könnun
kemur fram að 21% 15 ára stúlkna
kaupir venjulega áfengi sitt á krám.
Meira en flórðungur 13 ára drengja
sagðist hafa neytt áfengis þrisvar
eða oftar vikuna áður en könnunin
var gerð.
Gagnrýnt er að líta á áfengis-
neyslu unglinga sem tímabundin
bemskubrek. Tengsl glæpa, hrotta-
atferiis unglinga, ofbeldis á knatt-
spymuvöllum, slysa og áfengis-
neysiu síðar á ævinni sýna að
vandinn er alvarlegri en þetta.
„Síðustu 25 ár hefur áfengis-
Stykkishólmi.
HLUTAFÉLAGIÐ Björg í Stykk-
ishólmi hefur á þessu ári verið
að reisa 850 fermetra húsnæði á.
Hamraendum i Stykkishólmi þar
sem félagið mun í framtíðinni
starfrækja niðurlagningarverk-
smiðju. I sumar hefur félagið
keypt grásleppuhrogn af útgerð-
armönnum hér i Hólminum og
nágrenni og verða hrognin nú
sett í umbúðir.
Niðurlagningarverksmiðjan er
mjög vönduð og í vinnslusalnum er
rúmgott og hátt til lofts. í húsinu
eru kæligeymslur þar sem hráefnið
er geymt undir vinnslu. Einnig eru
skrifstofur og matsalur fyrir starfs-
fólk ásamt snyrtiaðstöðu.
Finnur Jónsson framkvæmda-
stjóri fyrirtækisins ræddi við frétta-
ritara um fyrirtækið og framtíð
þess. Finnur sagði að markaður
væri þegar fyrir talsvert af því sem
framléitt yrði á þessu ári og unnið
væri að því að markaðssetja fram-
leiðsluna á sem flestum stöðum og
væru góðar horfur á að það mundi
takast. Hann sagði að þótt nú væri
framleiðslan bundin við vinnsiu grá-
sleppuhrogna væri markmiðið að
gera framleiðsluna fjölbreyttari
án þess að færa rök fyrir máli sínu.
Enda trúlega aldrei ætlunin.
I bókinni „Handbók í félagsstörf-
um“ eftir Jón Sigurðsson segir á
bls. 110 um áróður:
Nokkur aðaleinkenni áróðurs eru
þessi:
1. Málin eru gerð einföld og af-
dráttarlaus. Flóknum málum er lýst
í örfáum dráttum, en einstökum
mikilsverðum atriðum er stungið
undir stól.
2. Kiifað er á upphrópunum, stað-
hæfingum og slagorðum sem höfða
til óljósra tilfínninga eða jafnvel
hvata fólks. Þessi slagorð, nógu fá,
nógu stutt, nógu skýr, eru endur-
neysla aukist um meira en 50%,“
segir í skýrslunni. „Ungt fólk, ekki
síst ungar konur, drekka oftar en
áður og einnig meira í hvert sinn.
Þegar saman fer unggæðisháttur
æskunnar og fíkniefnið áfengi get-
ur æskufjörið orðið að harmleik.“
Fylgja þarf betur eftir lögum um
áfengisneyslu ófullveðja fólks og
áfengisauglýsingum sem beint er
að ungu fólki. Áfengisseljendur
þurfa að tryggja að farið sé eftir
aldursmörkum og að í boði séu
óáfengir drykkir á vægu verði.
En umfram allt, að mati skýrslu-
höfunda, að styrkja fjárhagslega
forvamarstarf meðal ungs fólks.
Áhyggjur af eyðni og notkun harð-
ari fíkniefna mega ekki verða til
þess að áfengisvamir gleymist.
(ílr Health Education News —
Newspaper of the Health Educati-
on Authoríty (England). No. 65,
júlí/áffúst 1987.)
með vinnslu annarra sjávarafurða.
Bjöm Guðmundsson, sem í sjö
ár hefur starfað sem matvælafræð-
ingur á vegum Rannsóknarstofnun-
ar fiskiðnaðarins, hefur verið ráðinn
til niðurlagningarverksmiðjunnar
og sagði hann fréttaritara að hon-
um litist vel á verksmiðjuna. Björn
hefur eftirlit með því að gæði mat-
vælanna standist ströngustu kröf-
ur, enda er það aðalskilyrðið fyrir
góðri sölu.
Vélarnar sem sjá um niðurlagn-
inguna eru frá Evrópu og eru þijár,
þ.e. áfyllingarvél, lokunarvél og hit-
tekin í síbylju.
3. Mismunandi viðbrögðum er
þannig lýst að aðeins sé um að
velja hvítt eða svart, af eða á, allt
eða ekkert. Aðrir kostir em látnir
liggja í láginni.
4. Höfðað er til hópsins en ekki til
hvers og eins, og forðast er að vekja
gagnrýna athygli og reynt er að
yfirþyrma menn. Einkum er L því
skyni leikið á strengi óljósra hug-
mynda, fordóma og hvata. Eitthvert
algengasta tæki áróðurs er þannig
óttinn og leiðir til að vekja ótta hjá
fólki, t.d. um það sem gerast kann
ef tillögur mótheijans ná fram að
ganjga.
5. I umræðum er lögð áhersla á
að gera málstað mótheija tortryggi-
legan með því að fjalla um mótheij-
ann persónulega og varpa skugga
á hann.
Vafasamar yfirlýsingar
eða yfirlýsing um eitt-
hvad vafasamt?
Einar Páll framkvæmdastjóri
Þykkvabæjarkartaflna hf. segir mig
hafa ítrekað verið með vafasamar
jrfirlýsingar í garð fyrirtækisins og
að sjálfsögðu án þess að skýra það
nánar.
Tel ég því nauðsynlegt að fara
yfír nokkuð af því sem ég hef sagt
um þetta „fijáisa" fyrirtæki, sem
er á móti einokun, en gerir þess í
stað einokunarsamninga á fijálsum
markaði.
Það eru tvö fyrirtæki sem í dag
„eiga“ og nota vörumerkið
„Þykkvabæjar". Annað er Þykkva-
bæjarkartöflur hf. í Garðabæ, hitt
er Kartöfluverksmiðja Þykkvabæj-
ar hf. og er í Þykkvabæ. Verksmiðj-
an er hlutafélag bænda í Þykkvabæ.
Hlutafélag sem fengið hefur millj-
ónatugi króna gefins og þar
langmest frá ríkinu (fólkinu í
landinu). Það má leiða að því rök
að verksmiðjan er til í dag, eins og
hún er, vegna þess að henni var
haldið gangandi með ríkisstyrkjum,
en ekki hlutafé hluthafa, en það er
önnur saga.
„Fijálsa“ fyrirtækið Þykkvabæj-
arkartöflur hf. í Garðabæ var í
unarvél. Þessar þijár vélar eru svo
samtengdar.
Bjöm sagði að vélamar hefðu
reynst prýðilega í þeim prófunum
sem hefðu verið gerðar að undan-
fömu og lofuðu góðri framleiðslu.
Hann sagði að með fullum afköstum
væri hægt að framleiða hrognin í
5000 glös. Ekkert hefði komið fram
í prófuninni sem segði annað og
framleiðslan væri fyrsta flokks.
Björg hf. hefur í rúm 20 ár rek-
ið hér útgerðarstarfsemi og gerir
nú út tvo vélbáta.
— Árni
Þannig er um hnúta
búið að framleiðsla
verksmiðjunnar stjórn-
ast af sölugetu „frjálsa“
fyrirtækisins. Verk-
smiðjan vinnur frekar
með hálfum afköstum
en að vinna vörur fyrir
aðra. Það er ekki hægt
að fá vinnslu á kartöfl-
um í verksmiðjunni þó
greiðsla bjóðist við
dyrnar. Samningurinn
við Garðabæjarfyrir-
tækið kemur í veg fyrir
það.
upphafi aðeins dreifingarfyrirtæki
sem dreifði unnum vörum fyrir
verksmiðjuna í Þykkvabæ. Árið
1985 fór fyrirtækið líka að dreifa
ferskum kartöflum frá Pökkunar-
stöð Þykkvabæjar hf., pökkunar-
stöð sem varð bráðkvödd vorið
1986. Áður, nánar tiltekið 15. jan-
úar 1986, tilkynnir fyrirtækið
Þykkvabæjarkartöflur hf. til skrán-
ingar vörumerkið „Þykkvabæjar".
Vörumerkið sem Kartöfluverk-
smiðjan í Þykkvabæ átti fyrir. Þetta
er gert án vitundar stjómar verk-
smiðjunnar. Þrátt fyrir ábendingar
samþykkir stjórn verksmiðjunnar
að Garðabæjarfyrirtækið „fijálsa“
haldi helmingseign í vörumerkinu.
Var það síðar rökstutt með því að
Garðabæjarfyrirtækið kostaði að
hálfu auglýsingar á vörum sem hún
hafði einkarétt á að selja. Því má
við bæta að „frjálsa" fyrirtækið
mátti ekki nota vörumerkið á vörur
sem eru í samkeppni við verksmiðj-
una.
í júlí 1986 kemur fréttatilkynn-
ing í Morgunblaðinu frá Þykkva-
bæjarkartöflum hf. í Garðabæ. Þar
segir að fyrirtækið ætli að hefja
„pökkun" og dreifíngu á ferskum
kartöflum og hafí gert samning við
10 framleiðendur í Þykkvabæ.
Vörumerkið „Þykkvabæjar" var
sett á umbúðimar og stóðu aðrir
framleiðendur í Þykkvabæ þá
frammi fyrir því að selja ferskar
kartöflur í samkeppni við vörumerki
sem þeir áttu sjálfír. Ferskar kart-
öflur em óumdeilanlega í sam-
keppni við forsoðnar kartöflur úr
verksmiðjunni, en samt, enn þann
dag í dag gerir „fijálsa" fyrirtækið
þetta, þrátt fyrir samninga.
Það kann að skýra ýmislegt að
landsliðið í kartöflurækt samnings-
bundnir viðskiptavinir Garðabæjar-
fyrirtækisins „fijálsa“ eru margir
hveijir stærstu hluthafar í verk-
smicjunni og skipa þar að auki
meirihluta stjórnar Kartöfluverk-
smiðjunnar, en það er önnur saga.
Skoðum aðeins samning „fijálsa"
fyrirtækisins í Garðabæ og Kart-
öfluverksmiðjunnar í Þykkvabæ.
Þannig er um hnúta búið að
framleiðsla verksmiðjunnar stjóm-
ast af sölugetu „ftjálsa" fyrirtækis-
ins. Verksmiðjan vinnur frekar með
hálfum afköstum en að vinna vömr
fyrir aðra. Það er ekki hægt að fá
vinnslu á kartöflum í verksmiðjunni
þó greiðsla bjóðist við dymar.
Samningurinn við Garðabæjarfyrir-
tækið kemur í veg fyrir það.
Ég er þeirrar skoðunar að verk-
smiðjan eigi að vinna kartöflur fyrir
alla sem treysta sér í dreifingar-
og söluslaginn. Treysta sér í fijálsa
samkeppni. Verksmiðja sem sýgur
bijóst ríkisins á ekki að geta staðið
í kmlli eins og hér hefur verið lýst.
Agæti ogf einokunar-
þankar
Megin uppistaða greinar Einars
Páls, framkvæmdastjóra Þykkva-
bæjarkartaflna hf. í Garðabæ, snýst
um Ágæti, fyrirtæki matjurtafram-
leiðenda. Löng og fróðleg lesning.
Mig langar aðeins að stinga á.
Svo undarlega sem það kann að
hljóma hefur Ágæti mér vitanlega
aldrei fengið krónu úr ríkissjóði.
Húsnæðið sem áður hýsti Græn-
metisverslun landbúnaðarins var
ekki byggt á kostnað ríkisins. í stað
margra ára málaferla um eignar-
rétt varð samkomulag um sölu
hússins og réttur framleiðenda til
eignarhalds viðurkenndur að hluta.
Kjörin vom góð. Lausafé var metið
og sjóðir GL yfirteknir (eins og
Einar Páll getur réttilega), en sjóð-
imir vom tómir í besta falli eða
neikvæðir. Eftir því sem ég best
veit borgar Ágæti sjóðagjöld þó
Einar Páll vilji meina annað. Sé
stofnun Ágætis vafasöm verður
Einar Páll að skammast í fjármála-
ráðuneyti og landbúnaðarráðuneyti
því þessi ráðuneyti þurftu að sam-
þykkja tilurð fyrirtækisins. Þótt
ótrúlegt megi virðast réð ég
bóndadurgurinn engu þar um.
Að segja Ágæti vera GL í spari-
fötunum er útúrsnúningur. Mat-
jurtaframleiðendur stýrðu ekki GL,
þetta veit Einar Páll vel. Einar
Páll bendir á í grein sinni og nafn-
greinir a.m.k. átta fyrirtæki sem
em í kartöflusölu og dreifíngu.
Fyrirtækin keyra í halarófu milli
verslana með sömu vömna í mislit-
um umbúðum enda kemur á daginn
að milliliðakostnaður hefur marg-
faldast síðan 1985. Ég hef verið
þeirrar skoðunar að með samstöðu
matjurtaframleiðenda gæti Ágæti
verið öflugur tengiliður framleið-
enda við heildsala, kaupmenn,
verslanir og stðan ekki stst neytend-
ur. Ég hef aldrei séð neitt því til
fyrirstöðu að bændur kepptu um
gæði og verð sín á milli. Einnig hef
ég verið hlynntur því að gefa öllum
kost á að sitja við sama borð. Ég
hef viljað einfalda dreifingu. Gera
hana ódýrari matjurtaframleiðend-
um og neytendum til hagsbóta. En
til þess að svo geti orðið þurfa flest
allir stórir ræktendur að mæta í
leikinn, líka þeir sem hlýða boðum
úr Garðabæ.
Höfundur er kartöflubóndi í
Þykkvabæ.
Morgunblaðið/Ámi Helgason
Finnur Jónsson framkvæmdastjóri við prófun vélanna.
Frá Áfengisvamarráði:
Áfengisneysla
unglinga
bernskubrek?
Stykkishólmur:
Ný niðurlagningarverk-
smiðja hefur vinnslu