Morgunblaðið - 19.11.1987, Page 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. NÓVEMBER 1987
Þakka hjartanlega öllum sem glöddu mig meÖ
gjöfum ogheimsóknum á nirœÖisafmœli mínu.
GuÖ blessi ykkur öll.
Magdalena Kristjánsdóttir,
Túngötu 16,
Patreksjirði.
S*E£*«r
eðaheilar
samstæour
f
y
\ /
"

Níösterkarog
hentugar stálhillur.
Auðveld
uppsetning.
Margarog
stillanlegar stæröir.
Hentarnánast
allsstaðar.
Ávallt fyrirliggjandi.
Leitið upplýsinga
UMBODS OG HEILDVEfíSLUN
BÍLDSHÖFÐA 16 SIMI 6724 44
í Kaupmannahöfn
F/EST
í BLAÐASÖLUNNI
Á JÁRNBRAUTA-
STÖÐINNI,
KASTRUPFLUGVELLI
OG A RÁÐHÚSTORGI
Þú svalar lestraiþörf dagsins
ájSÍóum Maggans! A
SACHS KÚPPLINGAR
SACHS
originalS]teile
-kúpplingar og pressur í allar
helstu gerðir fólks- og vöru-
bíla.
-Orginal vestur þýsk gæði.
HEILDSÖLUBIRGÐIR OG EINKAUMBOÐ Á ÍSLANDI.
® JÓHANN ÓLAFSSON & CO. HF.
43 SUNDABORG 13 - 104 REYKJAVÍK - SÍMI 688588
VELDU
®TDK
ÞEGAR ÞÚ VILT
HAFA ALLT Á
HREINU
AF ERLENDUM VETTVANGI
Eftir PATRICK WORSNIP
Geta umbætur í efna-
hagsmálum o g kommún-
isminn ekki farið saman?
í höfuðborgum Austur-Evrópulandanna er mikið talað um efna-
hagslegar umbætur en margir hagfræðingar efast samt um,
að hið rígskorðaða kerfi kommúnismans sé fært um að laga
sig að nýjum timum og greiða götuna fyrir atvinnu- og stjómun-
araðferðum, sem taka nieira tillit til markaðarins.
Leiðtogar Austur-Evrópuríkj-
anna vilja gera í líkingu við
Mikhail Gorbachev, leiðtoga Sov-
étríkjanna, og hafa ýmist þegar
kynnt sínar eigin tillögur um
umsköpun efnahagslífsins eða
eru teknir upp á því á gamals
aldri að boða hinn nýja sið.
„Breytingin, sem orðið hefur
á forystu Sovétríkjanna, hefur
haft mjög góð áhrif," segir vest-
rænn stjómarerindreki. „Menn
hafa það ekki lengur á tilfinning-
unni, að Kremlverjar muni ávallt
setja þeim stólinn fyrir dymar.“
Breytingar í A-Evrópu
Ungverjar, sem riðu á vaðið
með breytingar á miðstýrðu efna-
hagslífínu fyrir 20 árum, ætla
að ganga enn lengra á næsta
ári. Þá verður í fyrsta sinn lagð-
ur á virðisaukaskattur og tekju-
skattur á einstaklinga og sett
verða lög um gjaldþrot fyrir-
tækja.
Pólska stjómin kynnti í síðasta
mánuði áætlanir um að minnka
skriffínnskuna, segja upp 3.000
embættismönnum og auka vald
verksmiðjustjóranna og annarra
forsvarsmanna í atvinnulífínu.
Verða þessar tillögur bomar und-
ir þjóðaratkvæði 29. nóvember
nk.
í Búlgaríu hefur Todor
Zhivkov, hinn hálfáttræði leiðtogi
kommúnistaflokksins, skipað
fyrir um vemlega breytingar á
stjómkerfinu og kynnt nýtt kerfí,
sem felur í sér nokkra sjálfstjóm
iðnverkamanna. í Tékkóslóvakíu
hefur einnig verið ákveðið að
gefa einstökum fyrirtækjum
frjálsari hendur frá og með 1989.
Af AustantjaldBríkjunum em
það aðeins Rúmenar og Austur-
Þjóðveijar, sem telja sig ekki
hafa neina þörf fyrir breytingar.
Helmingi meiri til-
kostnaður
Vestrænir sendimenn sem
fylgjast vel með efnahagsmálum
í Austur-Evrópu, segja, að breyt-
ingamar, sem þegar em áorðnar,
hafí verið óhugsandi fyrir fímm
eða tíu árum. Þrátt fyrir það eru
margir hagfræðingar vantrúaðir
á árangurinn og líkja þeir umbót-
unum við flugvél, sem skoppar
eftir flugbraut en fær aldrei að
komast á þann hraða, sem þarf
til flugtaks.
Öllum ber saman um, að.
ástæðan fyrir umbótaáhuganum
í austurvegi sé, að mönnum þar
er farið að skiljast, að kom-
múnískt hagkerfí, með mikilli
Qárfestingu í þungaiðnaði og
ósveigjanlegum framleiðsluáætl-
unum, er ófært um að halda f
við tækniþróunina. Samkvæmt
tölum, sem pólski hagfræðingur-
inn Jan Winiecki hefur birt, þurfa
Varsjárbandalagslöndin helmingi
meira af orku og jámi en Vesturl-
önd til að framleiða ákveðna
verðmætaeiningu. Lífskjörin eru
langt á eftir því, sem gerist á
Vesturlöndum, og iðnframleiðsla
austanijaldsríkjanna er ekki
samkeppnishæf á heimsmarkaði,
þróunarlönd á borð við Taiwan
og Suður-Kóreu taka þeim langt
fram nú þegar.
Ófullkomnar umbætur
Kommúnistaleiðtogamir hafa
komist að þeirri niðurstöðu, að
ráðið sé að minnka áætlunarbú-
skapinn, sem metur meira magn
en gæði, og láta verksmiðjusljór-
ana um meiri ábyrgð og ákvarð-
anir. Þetta hefur verið gert í
Ungveijalandi, að nokkru leyti
a.m.k., og í Sovétríkjunum hefur
Gorbachev sagt, að frá og með
næsta ári verði fyrirtækin að
standa undir sjálfum sér án fram-
laga af opinberu fé.
Hagfræðingar segja, að
margvíslegir gallar hafí komið í
ljós á ungversku aðferðinni. Pyr-
irtæki í landbúnaði og þjónustu
hafa fengið nokkuð lausan taum-
inn en í þungaiðnaði hefur engin
breyting orðið á. Þar em embætt-
ismenn flokksins enn allsráðandi
og hlutast til um dulbúna styrki
í stað fjármálalegs aðhalds. Ann-
að er það, að til að geta gert sér
grein fyrir hagnaði eða tapi verð-
ur verðlagningin að vera rétt en
ekki tilbúin af stjómvöldum.
Ríkisstjómir í ýmsum Austur-
Evrópulöndum gera sér grein
fyrir þessu en verðhækkanir eru
viðkvæmt mál, ekki síst í Póll-
andi. Þar er þó búist við miklum
hækkunum á næsta ári og hefur
stjómin hamrað á því við almenn-
ing, að ástandið muni versna
áður en það fer að batna.
Kommúnismi á kross-
götum
Efnahagsumbótunum stafar
þó langmest hætta af embættis-
mannaskaranum og verksmiðju-
stjórum, sem vilja hvorki missa
af bitlingunum né takast á við
samkeppni og aðhald í rekstri.
Rikisstjómir í Austur-Evró-
puríkjunum geta heldur ekki
hugsað þá hugsun til enda, að
þar verði verulegt atvinnuleysi
enda hafa þær hingað til talið
það einkenna kapitalísku löndin.
Winiecki, sem er aðstoðarpró-
fessor við atvinnurannsókna-
stofnunina í Varsjá, telur, að
pólitískar breytingar séu óhjá-
kvæmilegár.
„Það kemur ekki á óvart þótt
einu hugmyndimar, sem virðast
líklegar til að bera árangur, felist
í uppstokkun á öllu hinu komm-
úníska kerfi, ekki bara á efna-
hagsmálunum," segir hann í bók,
sem gefín hefur verið út á Vest-
urlöndum.
Comecon í vanda
Hagfræðingar á Vesturlönd-
um segja, að annað vandamál sé
það, að fari fyrirtækin að miða
framleiðsluna við markaðinn en
ekki áætlanir stjómvalda, geti
það valdið ringulreið innan
Comecon, efnahagsbandalags
Austur-Evrópuríkjanna. Það á
við um gjaldeyri allra ríkjanna,
að hann er ekki viðurkenndur
sem gild greiðsla í alþjóðavið-
skiptum og þess vegna er ein-
göngu um vöruskiptaverslun að
ræða innan Comecon. Landi A
ber að flytja inn frá landi B jafn
mikið og það flytur til þess og
getur þess vegna ekki eignast
viðskiptaafgang, sem unnt væri
að nota í landi C.
Að undanfömu hafa sést til-
lögur um að koma á hörðum
gjaldeyri í Austur-Evrópu en
líklega er langt í, að þær verði
að raunveruleika. Hvað sem því
líður hafa sumar austur-evróp-
skar ríkisstjómir trú á, að þær
séu nú á réttri leið í átt til „mark-
aðssósíalismans".
Höfundur er blaðamaður
Reuter-f réttastofunnar.
Eru biðraðir og efnahagsöngþveiti óhjákvæmilegur fylgifiskur
komini'ininmanH?