Morgunblaðið - 22.11.1987, Blaðsíða 25

Allar þessar spumingar eins helsta hug-
myndafræðings Alþýðubandalagsins nú um
stundir varpa ljósi á það eitt, að sósíalism-
inn er á undanhaldi. Það hlýtur að efla
okkur í sókn fyrir einstaklingsfrelsið og
atvinnufrelsið. Ummæli af þessu tagi gefa
ekki tilefni fyrir sjálfstæðismenn að láta
undan í grundvallarviðhorfum sínum. Þvert
á móti hljóta þau að hvetja til nýrrar sóknar.
Framsóknarflokkurinn hefur á marga
lund hagnast á atburðum undangenginna
missera, klofningnum í Sjálfstæðisflokknum
og upplausninni í Alþýðubandalaginu. Þó
að við höfum átt ágætt samstarf við Fram-
sóknarflokkinn á undangengnum árum er
ástæðulaust að færa honum þau vopn í
hendur, að skírskota til kjölfestunnar í
íslenskum stjómmálum. Þegar til lengri tíma
er litið getur Framsóknarflokkurinn ekki
gegnt slíku hlutverki.
STÖNDUM VÖRÐ UM GRUND-
VALLARÞÆTTIUTANRÍKIS-
STEFNUNNAR
Þó að samstaða hafl jafnan verið um
grundvallaratriði utanríkisstefnunnar á milli
þriggja stærstu flokka landsins, Sjálfstæðis-
flokks, Framsóknarflokks og Alþýðuflokks,
hefur Framsóknarflokkurinn ávallt með
ákveðnu millibili sveigt utanríkismálastefnu
sína á átt að viðhorfum Alþýðubandalags-
ins. Talsmenn þess halda því nú fram, að
nýtt tímabil af því tagi sé að hefjast. Ég
skal láta ósagt um það, hvort þeir reynast
sannspáir í því efni. En framhjá því verður
ekki horft að það verður hlutverk Sjálfstæð-
isflokksins að standa vörð um grundvallar-
þætti íslenskrar utanríkisstefnu og móta
hana í samræmi við nýjar aðstæður og ný
viðhorf.
Markmið okkar er það fyrst og fremst
að tryggja öryggi og frelsi landsins. í annan
stað að leggja þeim málstað lið sem virðir
mannhelgi, mannréttindi og frelsi einstakl-
inga. í þriðja lagi að vinna að gagnkvæmri
afvopnun og útrýmingu kjamorkuvopna.
Staðföst afstaða Vesturveldanna í kjam-
orkuvopnaumræðum síðustu ára hefur nú
leitt til þess að mikilvægir samningar liggja
nú á borðinu um útrýmingu og fækkun
kjamorkuvopna og líkur em á að stór skref
verði stigin á næstu ámm í ffamhaldi af
þeim.
Augljóst er að allar einhliða aðgerðir um
kjamorkuvopnalaus svæði og frystingu
kjamorkuvopna hefðu raskað svo jafn-
væginu í þessu efni, að engar líkur em á
að gagnkvæmir samningar hefðu tekist af
því tagi, sem nú er verið að gera hefði sú
stefna orðið ofan á. Staðfestan hefur því
fært okkur að sameiginlegu markmiði. Að
tala um frið án frelsis og mannréttinda er
blekking.
Við fögnum auðvitað nýjum viðhorfum í
Sovétríkjunum. Að vísu er þetta ekki í fyrsta
skipti sem umbætur hafa verið reyndar inn-
an Sovétkerflsins. Þó að fyrri tilraunir hafí
mistekist hljótum við að vona að Sovétskipu-
lagið þróist til meira frjálsræðis og aukinna
mannréttinda, en við megum ekki falla fyr-
ir fagurgalanum einum saman. Við megum
ekki gleyma því fólki, sem enn er hneppt í
ánauð og fjötra, þó að yfír slíkt sé reynt
að breiða í auglýsingamennsku „glasnost".
Miklu skiptir að við höldum á rétti okkar
gagnvart öðrum þjóðum þar á meðal banda-
mönnum okkar innan Atlantshafsbanda-
lagsins. Og óþarfí ætti að vera að brýna
menn til að halda virðingu sinni gagnvart
leiðtogum ráðstjómarinnar. Við erum að
sönnu fámenn þjóð en engir kotungar í al-
þjóðlegu samstarfí.
ALGER UMSKIPTI
TIL HINS VERRA
Ríkisstjómin hefur allt frá því hún tók
við völdum fengist við fylgifiska góðæris,
ofþenslu og spennu í efnahagslífinu. Nú
síðustu daga horfum við hins vegar fram á
algjör umskipti til hins verra að því er varð-
ar viðskiptakjör og verðmæti sjávarfangs á
næsta ári. Hovrt tveggja þetta setur okkur
í nýjan vanda.
í júlí og október sl. var gripið til fjöl-
þættra ráðstafana á sviði ríkisfjármála og
peningamála í þvi skyni að koma á jafnvægi
í þjóðarbúskapnum, draga úr verðbólgu og
viðskiptahalla. Ein mikilvægasta ráðstöfun-
in í þessu efni var að strika út halla í
ríkisbúskapnum. Að meginhluta til var
hallarekstur ríkissjóðs til orðinn vegna þess
að menn kusu með þeim hætti að greiða
fyrir kjarasamningum sem miðuðu að lækk-
un verðbólgu.
Þegar jöfnuður er í viðskiptum við útlönd
er unnt að reka ríkissjóð tímabundið með
halla, í þeim tilgangi að ná þjóðarsátt um
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. NÓVEMBER 1987
svo mikilvægt markmið sem stöðugt verðlag
og lága verðbólgu. En meginstefna okkar
hlýtur að vera sú, að reka ríkissjóð með
jöfnuði eða afgangi.
í fyrstu voru stjómarflokkamir sammála
um að ná hallanum niður í áföngum á þrem-
ur ámm í samræmi við tillögur okkar. En
nýjar upplýsingar um vaxandi viðskiptahalla
gerðu það að verkum að útilokað var annað
en að, við sjálfstæðismenn, gerðum tillögur
um að jöfnuði yrði náð þegar á næsta ári.
Um það markmið er nú samstaða. Með þess-
um aðgerðum hefur einnig verið dregið úr
lánsfjárþörf ríkissjóðs, sem þannig á ekki
að þurfa að taka ný erlend lán á næsta ári.
Það er rétt, sem bent hefur verið á, að
skatttekjur ríkissjóðs hafa aukist nokkuð,
en það var ein meginkrafa okkar í stjómar-
myndunarviðræðunum að umsvif ríkisins
yrðu ekki aukin umfram vöxt þjóðarfram-
leiðslu. A þetta féllust samstarfsflokkamir.
Láta mun nærri að þetta markmið náist
með því fjárlagafrumvarpi sem nú liggur
fyrir.
Það er ekki í fyrsta skipti sem við þurfum
að taka á erfiðum verkefnum eins og þeim
sem við höfum verið að basla við síðustu
vikur og við blasa á næstu misserum. Bjami
Benediktsson hélt ræðu í flokksráðinu í
októbermánuði 1966 og lýsti svipaðri glímu
með þessum orðum:
„Jafnframt höfum við barist á móti verð-
bólgu með beinum stjómaraðgerðum. Við
höfum átt þátt í vaxtahækkun, við höfum
átt þátt í bindingu sparifjár. Við höfum átt
þátt í skattalagabreytingum til þess að taka
umframfé að mönnum, ef svo má segja, og
fleira mætti telja, sem hvarvetna annars
staðar er talið sem frumstæðustu og sjálf-
sögðustu ráð til þess að berjast gegn
verðbólgunni."
Til þessara ummæla er vitnað hér vegna
þess að menn virðast oft gleyma því að við-
fangsefnin koma aftur og aftur í sömu
mynd og kalla á svipuð viðbrögð. Við höfum
aldrei, sjálfstæðismenn, stungið höfðinu í
sandinn, þegar taka hefur þurft til hend-
inni. Það er ekki óeðlilegt, á tímum
uppgangs í efnahagslífinu, þegar tekjur og
umsvif fara vaxandi, að ríkissjóður taki sinn
toll af því, enda gerir fólk í nútíma þjóð-
félagi miklar kröfur um þjónustu í heilbrigð-
is- og tryggingakerfi, um skóla og
menningarmál, um samgöngubætur, og svo
mætti lengi telja. Allt kostar þetta fé og
verður að greiðast af sameiginlegum sjóð-
um.
UMSVIF RÍKISINSINNAN
HÓFLEGRA MARKA
Innan ríkisstjómarinnar mun Sjálfstæðis-
flokkurinn gæta þeirra sjónarmiða, að
umsvif ríkisins haldist innan hóflegra marka
og að ýtrasta spamaðar og aðhalds verði
gætt í opinberum rekstri. Við munum standa
gegn skattahækkunarkröfum þeirra, sem
ganga vilja lengra í þeim efnum en góðu
hófí gegnir.
í flestum vestrænum ríkjum, þar sem
stjómlyndisöflin sitja á stjómarandstöðu-
bekkjum, er nú unnið að því að draga úr
opinbemm afskiptum af atvinnurekstri og
stjóm peningastofnana. Þannig er verið að
selja ríkisfyrirtæki og peningastofnanir. í
tíð fyrri ríkisstjómar vom stigjn fyrstu
skrefin í þessu efni. Mikilvægt er að halda
áfram á þessari braut, en um leið er ástæða
til þess að tengja saman umbrejrtingar af
þessu tagi og mikilvægustu verkefnin sem
við blasa.
Ég hef þess vegna varpað fram þeirri
hugmynd að gerð verði nokkurra ára áætlun
um sölu ríkiseigna og að þeir fjármunir, sem
þannig losna, renni inn í þróunarsjóði lands-
hiutanna, í þeim tilgangi að styrkja og auka
fjölbreytni atvinnulífsins á landsbyggðinni.
En það er nú eitt meginverkefni okkar að
auka íjölbreytni atvinnulífsins og treysta á
þann veg undirstöður byggðar í landinu.
Þannig er hægt að losa um bundið, opin-
bert fjármagn og færa það út í byggðimar
til arðsamra verkefna.
Ráðstafanir ríkisstjómarinnar í peninga-
málum hafa einkennst af þvi, að þeim er í
senn ætlað að koma á betra jafnvægi í þjóð-
arbúskapnum og auka frjálsræði í efna-
hagslífínu. Eftir aldarfjórðungs hlé, frá
upphafi viðreisnaraðgerða, var á síðasta
kjörtímabili hafíst handa við breytingar af
svipuðum toga, í þeim tilgangi að draga úr
miðstýringu og auka sjálfstæði og ábyrgð
einstaklinga og atvinnufyrirtækja.
Þessi ríkisstjóm mun halda áfram á sömu
braut. En sígandi lukka er best í þessu efni
eins og fleirum. Því hafa verið stigin var-
fæmisleg skref um minni miðstýringu
varðandi verðbréfaviðskipti og möguleika
fyrirtækja til samstarfs við erlenda aðila. í
þeim tilgangi að' styrkja viðskiptaaðstöðu
sína og fá greiðari aðgang að erlendri mark-
aðs- og tækniþekkingu. Þetta á bæði við
um fjárfestingar íslenskra fyrirtækja erlend-
is og erlendra fyrirtækja hér á landi, sem
þó hljóta ávallt að lúta þeim takmörkunum
að útlendingar öðlist ekki aðgang að auð-
lindum okkar.
En ég tel mikilvægt að frjálsræði í þess-
um efnum komi í markvissum áföngum, en
ekki í stökkum, enda er slíkt farsælli háttur.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur löngum haft
betri tengsl við atvinnulífíð en aðrir stjóm-
málaflokkar í landinu. Þannig hefur Sjálf-
stæðisfjokkurinn haft betri skilning á högum
atvinnufyrirtækja, þorfum þeirra og nauð-
syn á að mæta síbreytilegum skilyrðum sem
fylgja breyttum markaðsháttum og tækni-
þróun.
Fjárhagsleg undirstaða atvinnufyrirtækja
er homsteinn velferðar og bættra lífskjara.
Við getum ekki sinnt þeim sem búa við
skarðan hlut, líknað sjúkum og öldruðum,
tryggt fjárhagslega aflcomu ellilífeyrisþega
og öryrkja, bætt skólakerfið, eflt menntir
og vísindi; í stuttu máli stuðlað að betra
mannlífi á íslandi nema hin fjárhagslega
undirstaða sé traust. Atvinnufyrirtækin,
auðlindir lands og sjávar, ásamt atorku og
framtaki einstaklinga í landinu em það sem
þjóðin byggir lífsafkomu sína á.
Við sjálfstæðismenn höfum staðið í fylk-
ingarbrjósti við að bæta skilyrði atvinnu-
lffsins í landinu og treysta hag þjóðarinnar.
Það er eitt meginhiutverk okkar í íslenskum
stjómmálum, við höfum haft erindi sem
erfiði í þessum efnum, en eigum mörgum
verkefnum ólokið.
TÍMABILIHAGVAXTAR
AÐLJÚKA
Svo virðist sem tímabili hagvaxtar sé að
ljúka með því að sjávarafli og fískverð á
erlendum markaði hafa náð hámarki að
sinni. Við getum ekki skellt skollaeymm við
þeim aðvömnum fískifræðinga um að
óbreyttur fískafli fæli í sér, að gengið væri
of nærri fiskstofnunum. Við hétum sjálfum
okkur og öðmm því, að með óskoruðum
yfirráðum yfir fískveiðilandhelginni mynd-
um við standa gegn rányrkju og stuðla að
vísindalegri vemdun fískimiða landgmnns-
ins. Við munum ekki bregðast því fyrirheiti.
Með því að horfur em á að vemlega dragi
úr hagvexti á næsta ári er ljóst að tekjur
þjóðarinnar munu ekki aukast að ráði.
Kjarasamningar þeir sem nú standa fyrir
dymm geta ekki snúist um almenna tekju-
aukningu öllum til handa, heldur skiptingu
tekna milli launþega innbyrðis. Þorri alls
almennings á íslandi býr nú við góðan hag.
Lífskjör era almennt betri en í annan tíma
og kaupmáttur hærri en við höfðum áður
þekkt. Um það verður ekki deiit.
Því verður auðvitað ekki jafnað við stór-
áfall, þótt á næsta ári gefíst ekki færi á
að auka tekjur manna almennt í þjóðfélag-
inu. Þvert á móti væri það vemlegur
árangur, ef tækist að koma í veg fyrir
umtalsverða kaupmáttarminnkun atvinnu-
tekna og viðhalda þeim lífskjöram sem
okkur hefur tekist að ná á síðustu ámm.
Þetta markmið hefur ríkisstjómin sett sér.
í því felst raunsætt mat á þeim aðstæðum
sem við blasa. Við bætum ekki lífskjörin
með því að skipta upp tölum á pappír, held-
ur með því að skipta upp raunveralegum
verðmætum.
Ýmis stjómmálaöfl virðast telja sér til
álitsauka að haga orðum sínum svo á vett-
vangi stjómmálabaráttunnar, að þjóðin búi
að stómm hluta til við bág kjör og skarðan
hlut. Ég vil á engan hátt gera lítið úr því,
að til er hópur fólks í landinu, sem býr við
kjör sem enginn er sáttur við. Við skulum
horfa til þeirra sem af ýmsum ástæðum
geta ekki bjargað sér sjálfír, sumir vegna
sjúkleika eða af öðmm óviðráðanlegum
ástæðum. Við skulum ekki gleyma stöðu
aldraðra, sem standa uppi einstæðingar og
sumir hveijir hafa aldrei eignast eigið hús-
næði. Við skulum ekki gleyma einstæðum
foreldmm og lágtekjufólki, sem hefur fyrir
stómm bamahópi að sjá og hefur alls ekki
úr of miklu að spila. Á ýmsa lund hafa kjör
þessa fólks þó verið bætt með skattaaðgerð-
um og auknum tryggingabótum.
Brýnt er að afla sem haldbestra upplýs-
inga um raunvemlega skiptingu tekna og
hag þjóðfélagshópa, að teknu tilliti til skatta
og tryggingabóta, því að launatekjur einar
segja auðvitað ekki alla söguna. Þekking
er forsenda þess að taka með réttum og
skynsamlegum hætti á þeim viðfangsefnum
sem hér er við að etja. Það þjónar engum
tilgangi, nema e.t.v. að drepa málinu á
dreif, að halda því statt og stöðugt fram
25
að hallæri sé í landinu. Velmegunin er sem
betur fer almenn og hagsældin mikil. Það
er kjami málsins.
ÓVISSA Á VINNUMARKAÐI
Óvissu gætir nú um framvindu mála á
vinnumarkaði. Samningar opinberra starfs-
manna og bankamanna gilda til ársloka
1988, en samningar á almennum vinnu-
markaði em lausir um næstu áramót. Svo
virðist sem enn sé nokkuð langt í land að
samningar takist á almennum vinnumark-
aði, enda þótt flestir hafi verið sammála
um að heppilegast væri að ljúka samninga-
gerð fyrir áramót.
Samningamenn launþega og atvinnurek-
enda standa frammi fyrir því verkefni, að
semja svo um kaup og kjör að samrýmist
þeim skilyrðum sem þjóðarbúinu em sett.
Það er ein meginástæðan fyrir því að síðustu
samningalotu Verkamannasambandsins og
atvinnurekenda lauk án áirangurs. Ábyrgð
samtaka vinnumarkaðarins er mikil. Á
þeirra herðum hvílir að kjarasamningar leiði
ekki til kostnaðarhækkana umfram það sem
atvinnureksturinn getur borið. En um leið
að fínna farveg fyrir eðlilega tekjuskiptingu.
Ríkisstjómin hefur lýst því yfír fyrir sitt
leyti að hún sé tilbúin til þess að greiða
fyrir samningum að svo miklu leyti sem það
er á hennar færi. En það skilyrði er auðvit-
að sett að aðilamir sjálfír komi sér saman
um launaákvarðanir sem samrýmast efna-
hagsmarkmiðum ríkisstjómarinnar.
Eftir umrót kosninga og stjómarmyndun-
-ir hefur enn ekki tekist að koma böndum
á verðbólgu sem er nú alltof mikil. Nýtt
verðbólgubál myndi kynda undir vandræða-
lögum fyrirtækja og heimila og gæti knésett
húsbyggjendur og aðra sem greiða þurfa
að verðtryggðum lánum. Því ríður á miklu
að unnt reynist að draga úr verðbólgu og
koma henni niður á ásættanlegt stig á
næsta ári. Stöðugleikastefnan hefur dugað
vel til að hemja verðbólgu og ríkisstjómin
hefur rennt stoðum undir þá stefnu með
aðhaldsaðgerðum í ríkisíjármálum og
víðtækum ráðstöfunum í peningamálum.
Ríkisstjómin mun ekki hverfa frá stöðug-
leikastefnu í gengismálum, því að hún er
forsenda árangurs í baráttu við verðbólg-
una. Hátt gengi krónunnar skapar vissulega
margvíslegan vanda, en gengislækkun er
heldur ekki einföld lausn. Ríkisstjómin get-
ur ekki axlað þá ábyrgð að verðbólga
magnist fyrir tilstilli gengislækkunar, sem
gerð væri til að mæta kjarasamningum sem
ekki samrýmdust hag þjóðarinnar. Með öðr-
um orðum: Við lækkum ekki gengi krónunn-
ar til að hækka kaupið.
Ríkisstjómin mun hinsvegar með frekara
aðhaldi í ríkisfjármálum og peningamálum
spoma gegn þeirri spennu, sem enn einkenn-
ir efnahagslífíð, og freista þess að koma á
þann hátt á nýju efnahagslegu jafnvægi hér
á landi. Slíkt jafnvægi gefur færi á að at-
vinnurekstur og heimiii nái vopnum sínum
á ný og unnt verði að blása til nýrrar fram-
farasóknar, svo að ná megi nýjum áfanga
við að bæta lífskjör almennings á íslandi.
RÉTTLÁTARA SKATTAKERFI
í fyrri ríkisstjóm hafði Sjálfstæðisflokk-
urinn forystu um að leggja gmnn að nýju
heilsteyptara, réttlátara og skilvirkara
skattakerfí í landinu. Fyrsti sjáanlegi árang-
urinn af því starfí var sú kerfisbreyting
tekjuskatts sem samþykkt var á síðasta
þingi. Þar náðist sá langþráði áfangi, að
koma á staðgreiðslukerfi skatta samhliða
vemlegri einföldun á álagningarkerfi ein-
staklinga. Tvímælalaust mælir sú löggjöf
fyrir um einhveija mestu réttarbót í þessu
efni sem gerð hefur verið um áratuga skeið.
Undanfamar vikur hefur sérstök milliþinga-
nefnd allra stjómmálaflokka unnið með
embættismönnum og fulltrúum aðila vinnu-
markaðarins að því að ganga frá lausum
endum í þessu máli og tryggja snuðmlausa
framkvæmd staðgreiðslu, þegar hún tekur
gildi um næstu áramót.
Nefndin lauk störfum í þessari viku og
þau lagafmmvörp, sem nauðsynleg em til
að tryggja eðlilegan framgang þessara
mála, em í þann mund að sjá dagsins ljós.
Um þessi efíii hefur alveg frá byijun náðst
breiðari samstaða en vænta mátti í svo við-
kvæmu máli. En það er ekki síst að þakka
ágætu samstarfi stjómvalda við aðila vinnu-
markaðarins; Alþýðusambandið og Vinnu-
veitendasambandið.
Komið hefur í ljós, þegar útreikningar f
tengslum við skattakerfisbreytingamar vom
yfírfamar í ljósi nýjustu upplýsinga, að
unnt myndi að hækka persónuafslátt og
bamabætur í hinu nýja kerfí allnokkuð frá
því, sem áður var gert ráð fyrir, án þess
að tekjur ríkissjóðs rými að nokkm marki.
SJÁ BLS. 52.