Morgunblaðið - 06.12.1987, Síða 34

34 C
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 6. DESEMBER 1987
-t
Albert Jónsson:
ÞRÓUN
AFVOPNUNARMÁLA
EFTIR
LEIÐTOGAFUNDINN
í REYKJA VÍK
Staðan fyrir Reykjavíkurfundinn varðandi fækk-
un strategískra vopna og niðurstöður fundarins
Fjöldi burðartækja Fjöldi kjarnaodda Bandaríkin 1600 * • 7500 sprengjuflugv. b|in SRAM og/eila fall- sprengjum talin sem einn kjarnaoddur Sovétríkin 1600 8000 Reykjav.fundur 1600 6000 kj. oddar eftir 5 ár, sprengjuflugvél búin SRAM og/eða fall- sprengjum talin sem einnkj.oddur
Skilyrði fyrir fækk- un strategískra- vopna engin skilyrði háð samkomulagi um geimvopn ekki samkomulag
Undirmörk hámark 5500 kj.oddar 6400-6800 kj.oddará á eldfl.; hámark 3300 eldfl.; cinhveija tak- kj.oddar á landeldfl.; miirkun á fjölda kj. hámark 1650 kj.oddar odda á landeldf. ástórum landeldfl.; * farbrautarþyngd minnkuö um helming ekki samkomulag nema að því leyti að Sovétm. fallast á að stórum eldfl. verði að fækka verulega
Endurnýjun nýjar stórar landeldf. nýjar gerðir burðar- bannaðar, endumýjun tækja bannaðar stóra landeldf. bönnuð ekki samkomulag
Hreyfanlegar landeldflaugar bannaðar nema Sovét- menn geti sýnt fram á að eftirlit sé mögulegt ekki samkomulag
Stýriflaugar í skip- um og kafbátum leyfðar því eftirlit sé ekki mögul. stýrifl. í skipum bann- aðar; stýrifl. í kaf- bátum takmarkaðar samkomulag um að ræða síðar
Örypfgismálanefnd gaf síðast-
liðinn föstudag' út ritgerð eftir
Albert Jónsson, starfsmann
nefndarinnar, sem nefnist „Þró-
un afvopnunarmála eftir leið-
togafundinn í Reykjavík." Hér
birtast, með leyfi höfundar, kafl-
ar úr ritsmíðinni og töflur sem
sýna á skýran og einfaldan hátt
hver er afstaða leiðtoga stórveld-
anna til einstakra þátta í þeim
flóknu viðræðum um afvopnun-
armál, sem nú fara fram. Rit-
gerðin er um 40 blaðsíður.
Þegar tveggja daga fundi Reag-
ans Bandaríkjaforseta og Gorb-
atsjovs Sovétleiðtoga lauk í Höfða
undir kvöld sunnudaginn 12. októ-
ber 1986 hafði náðst verulegur
árangur varðandi efnisatriði hugs-
anlegar samninga um fækkun
meðaldrægra og strategískra (lang-
drægra) kjamorkuvopna. Mestur
árangur varð af viðræðum leið-
toganna um meðaldrægar flaugar.
Alvarlegur ágreiningur var hins
vegar enn fyrir hendi varðandi
mörg mikilvæg atriði sem lutu að
fækkun strategískra vopna, þótt
leiðtogarnir yrðu ásáttir um að
stefna að umtalsverðri fækkun
þeirra á fimm árum. Samkomulag
strandaði þó fyrst og fremst á djúp-
stæðum ágreiningi um þróun
geimvopna.
Gorbatsjov setti sem fyrr það
skilyrði fyrir fækkun strategískra
vopna að þröngar skorður yrðu sett-
ar við þróun geimvarna. Á
Reykjavíkurfundinum hertu Sovét-
menn kröfur sína að þessu leyti.
Reagan forseti taldi líkt og áður
að ef fallist væri á skiiyrði Sovét-
manna mundi það jafngilda því að
hætt væri við geimvarnaáætlun
Bandankjanna. Jafnframt var það
svo að þótt Gorbatsjov féllist á fyrri
tillögu Reagans um útrýmingu
meðaldrægra flauga í Evrópu gerði
hann takmörkun geimvarna líka að
skilyrði fyrir samningi um meðal-
drægar flaugar. Afstaða Sovét-
manna harðnaði því einnig að þessu
leyti á Reykjavíkurfundinum, því
áður átti þetta skilyrði ekki við
fækkun meðaldrægra flauga.
Loks leiddi ágreiningurinn um
geimvarnir til róttækra tillagna um
afvopnun. Reagan sagðist reiðubú-
inn til að skuldbinda Bandaríkja-
menn til að setja ekki upp
geimvamir næstu 10 ár ef Sovét-
menn samþykktu að öllum kjarn-
orkueldflaugum yrði útrýmt á þeim
tíma. Gorbatsjov sagðist reiðubúinn
til að útrýma öllum strategískum
kjamorkuvopnum á 10 árum ef
Bandaríkjamenn gengju að skilyrð-
um Sovétmanna um þróun geim-
vopna og skuldbyndu sig til að koma
ekki upp geimvömum nema með
samþykki Sovétríkjanna.
Á Reykjavíkurfundinum sam-
þykktu Sovétmenn að svonefndum
stórum landeldflaugum yrði fækkað
verulega. Stórar landeldflaugar eni
þær sem bera fleiri en 6 kjarna-
odda. Sovétmenn eiga 308 slíkar
flaugar af gerðinni SS-18 sem hver
um sig ber 10 kjamaodda. Banda-
ríkjamenn áttu til skamms tíma
engar storar landeldflaugar en hafa
nýlega bytjað að taka í notkun
slíkar flaugar af gerðinni MX.
Áætlað er að smíða 50 MX flaugar
en hver þeirra ber 10 kjamaodda
líkt og SS-18. Viðræðurnar á
Reykjavíkurfundinum náðu þó ekki
svo langt að ákveðið væri hver yrði
leyfilegur hámarksfjöldi kjarnaodda
í stórum landeldflaugum.
Á Reykjavíkurfundinum tókst
samkomulag um að allar meðal-
drægar flaugar sem næðu til
skotamarka í Evrópu, þ.á m. Evr-
ópuhluta Sovétríkjanna, skyldu
upprættar. Þetta var hin svonefnda
núlllausn sem Reaganstjórnin hafði
lagt til 1981. Einnig varð að sam-
komulagi að Sovétmenn fengju að
halda 100 meðaldrægum kjarna-
oddum í Asíuhluta Sovétríkjanra.
Allar meðaldrægu flaugarnar eru
hreyfanlegar, það er þeim er skotið
af dráttarvögnum en eru ekki í nið-
urgröfnum sílóum eða öðrum
föstum skotpöllum. Þá höfðu Sovét-
menn fallist á að ræða um fækkun
skammdrægra flauga, þ.e. flauga
sem draga skemur en 1000 km.
Ágreiningnr um
geimvarnavopn
Fyrir Reykjavíkurfundinn í októ-
ber 1986 stóðu Sovétmenn fastar
en fótum á því skilyrði að ekki
gæti orðið af fækkun strategískra
kjarnorkuvopna nema Bandaríkja-
menn féllust á stórfelldai- skorður
við þróun geimvarnavopna. I maí
höfðu Sovétmenn geit þá tilslökun
að segjast reiðubúnir til að semja
um hvaða rannsóknir mætti gera á
geimvarnavopnum samkvæmt
samningi risaveldanna frá'1972 um
takmörkun eldflaugavarna (ABM
samningurinn). Stefnt skyldi að því
að herða ákvæði samningsins.
Rannsóknir og tilraunir yrðu leyfð-
ar í rannsóknastofum á jiirðu niðri
en tilraunir í geimnum bannaðar.
Jafnframt var lagt til að báðir hétu
að virða ABM samninginn í 15 til
20 ár.
Bandaríkjastjórn h. ’naði þessu
og sagði að hér væri v ð '<ð reyna
að samningsfeta nýja í ,un á ABM
samningnum sem þren ,i samning-
inn og bannaði allt • :ma grunn-
rannsóknir. Bandaríkjastjórn hefur
áskilið sér rétt til að túlka samning-
inn þannig að hann leyfi allt nema
uppsetningu geimvarnakerfa, þ.e.
að hann leyfi þróun eiginlegra
geimvarnavopna og þar með til-
raunir með slík vopn í geimnum.
Sem stendur miðar Reaganstjórnin
þó stefnu sína við þá fyrri og
þrengri túlkun að ABM samningur-
inn banni þróun og tilraunir með
geimvarnavopn og hefur lýst yfir
að geimvarnaáætlunin sé í sam-
ræmi við samninginn.
Fyrir fundinn:
Tillögur Bandaríkjamanna:
ABM samningurinn haldinn í 5 ár;
rannsól; nir og tilraunir skv. þröngri
túlkun en samn. leyfir þróun geim-
vamavopna; viðræður að 5 árum
liðnum í 2 ár um uppsetningu geim-
varna; ef ekki næst samkomulag
er hvorum aðila frjálst að koma upp
geimvörnum; samkomulag um
þetta háð því að semjist um veru-
lega fækkun kjarnorkuvopna.
Niðurstöður fundarins:
Tillögur Bandarikjamanna:
ABM samningurinn haldinn í 5 ár;
geimvörnum ekki komið upp á þeim
tímagegn því að helmingsfækkun
strat. vopna náist fram; ABM samn-
ingurinn haldinn í 5 ár til viðbótar
ef útrýming allra eldflauga næst
fram; ákvæði samningsins ekki hert
og þróun geimvopna leyfileg;hvor-
um aðila fijálst að koma upp
geimvörnum að 10 árum liðnum.
í viðræðum sem Shultz, ut-
anríkisráðherra Bandaríkjanna,
átti við sovéska ráðamenn í
Moskvu um miðjan april féllst
Gorbatsjov ekki einungis á fækk-
un skammdrægra flauga Sovét-
manna, heldur bauð að þær yrðu
upprættar. U.H leíu íágöi nann
til að skammdrægari flaugar,
þ.e. þær sem draga allt' að 500
km yrðu upprættar einnig. Loks
vildu Sovétmenn að vestur-þýsku
Pershing IA skammdrægu flaug-
arnar yrðu teknar niður einnig.
Ráðherrafundur í
Reykjavík
Á utanríkisráðheiTafundi Atl-
antshafsbandalagsins í Reykjavík í
júní var ákveðið að ganga til samn-
inga um útrýmingu meðaldrægra
og skammdrægra flauga, hina svo-
nefndu tvöföldu núlllausn i
Evrópu, gegn því að eftirlitsákvæði
yrðu fullnægjandi. Vestur-þýsku
Pershing IA flaugarnar yrðu ekki
taldar með. Kristilegir demókratar
í vestur-þýsku stjórninni, með Kohl
kánslara í broddi fylkingar, höfðu
látið í ljós áhyggjur af því að með
upprætingu Pcrshing IA flauganna
yrði hoggið of stórt skarð í varnir
Vestur-Þýskalands með tilliti til
yfirburða Sovétmanna í venjulegum
vopnum.
I september féllst vestur-þýska
stjómin á að Pershing IA flaugarn-
ar yrðu teknar niður þegar búið
væri að útrýma öllum meðaldræg-
um og skammdrægum flaugum
samkvæmt samningi risaveldanna
Tillögur Sovétmanna:
Rannsóknir og tilraunir einungis
leyfðar á rannsóknastofum enda
það eitt í samræmi við ABM samn-
inginn; ABM samningurinn haldinn
í 15 áren ákvæði hans hert; fækk-
un kjarnorkuvopna háð samkomu-
lagi umþetta.
Tillögur Sovétmanna:
ABM samningurinn haldinn í 10
ár; geimvörnum ekki komið upp á
þeimtíma; rannsóknirogtilraunir
takmarkaðar við rannsóknastofur á
jörðu niðri; ekki leyfilegt að setja
upp geimvarnir að 10 árum liðnum
nema um það semjist; fækkun
kjarnorkuvopna háð samkomulagi
um þetta.
Staðan fyrir Reykjavíkurfundinn varðandi fækk
un meðaldrægra o g skammdrægra flauga og
niðurstöður fundarins
Bandaríkin: Sovétríkin:
Hvor aðili hafði 200 Bráðabirgðasamn.
kj.odda; þar af 100 sem takmarki kj.
sem dragi til skot- odda gegn skotm. í
marka í Evrópu Evrópu við 100; eft
(þ.á m. Evrópuhluta irlit á staðnum.
Sovétríkjanna); eft-
irlit á staðnum.
Meðaldræg-
ar flaugar:
Skamm- Takmarkaðar í
drægar samn. um meðaldr.
flaugar flaugar.
Engin tillaga
R.vikur fundur
Engar flaugar í Evr-
ópu, 100 kj.oddarí
Asíuhluta Sovétr.;
100 í Bandaríkjun-
um; eftirlit á staðn-
um.
Frysta og síðar sa-
mið um fækkun.
Skilyrði Engin.
Engin.
Fækkun háð sam-
komulagi um
geimvopn skv. skil-
yrði Sovétmanna.
Staðan fyrir Reykjavíkurfundinn varðandi geim-
vopn og niðurstöður fundarins