Morgunblaðið - 19.12.1987, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. DESEMBER 1987
Tekistáum
________Baakur
Björn Bjarnason
ALÞÝÐUBANDALAGIÐ
ÁTAKASAGA
Höfundur: Óskar Guðmundsson.
Útgefandi: Svart á hvitu, Rvík
1987.
397 bls., myndir, nafnaskrá.
Óskar Guðmundsson varð nýlega
ritstjóri tímaritsins Þjóðlífs, áður
starfaði hann á Helgarpóstinum,
eftir að hann hætti sem ritstjómar-
fulltrúi á Þjóðviljanum. í bókinni
Alþýðubandalagið átakasaga dreg-
ur Óskar upp næsta miskunnar-
lausa mynd af ástandinu í
flokknum. Hann er ekki óvæginn í
dómum en kemur gagnrýnum skoð-
unum sínum oft hnyttilega á
framfæri. Hann dregur taum þeirra,
sem studdu ólaf Ragnar Grímsson
í formannskjörinu í Alþýðubanda-
laginu á dögunum. Honum er í nöp
við arftaka Kommúnistaflokks ís-
lands í flokknum og er lítt hrifinn
af „skrifstofuveldinu" í verkalýðs-
hreyfíngunni. Sjálfur hefði hann
vafalítið kosið að fá meiri frama á
Þjóðviljanum. Hann kemst á einum
stað þannig að orði um Mörð Árna-
son, nýskipaðan ritstjóra Þjóðvilj-
ans: „Þó slæddist einstaka
ungmenni inn í Alþýðubandalagið
eða á jaðar þess, meðfram pólitískri
virkni annars staðar. Til dæmis að
taka var Mörður Ámason kosinn
formaður æskulýðsnefndar Alþýðu-
bandalagsins 1973. Hann er enn,
hálfum öðrum áratug síðar, meðal
yngstu og efnilegustu manna í Al-
þýðubandalaginu." Að mínum dómi
á að lesa þessa bók sem mat eins
þátttakenda í átakasögu Alþýðu-
bandalagsins og veitir hún áreiðan-
lega trúverðuga sýn inn í hana.
Þessi átök snúast fremur um
menn en málefni. Raunar gerir höf-
undur lítið af því að bijóta stefnu
Alþýðubandalagsins til mergjar.
Hún virðist hreint aukaatriði í þeim
mannvígum, sem verða hvað_ eftir
annað á vettvangi flokksins. I stað
þess að rekja einstök ákvæði í
stefnuskrá flokksins birtir höfundur
oft langar nafnaraðir til að sýna,
hvaða armur eða armar máttu sín
meira í þeim slag, sem lýst er. Fyr-
ir lesanda með áhuga á persónu-
sögu frekar en misjafnlega vel
ígrunduðum stjórnmálaályktunum,
verður bókin skemmtilegri fyrir
bragðið, auk þess sem hún gefur
ágæta mynd af valdahópunum í
Alþýðubandalaginu. Og lýsingin er
oft ófögur eins og sjá má á þessum
orðum:
„Ótrúlega margt fólk sem áhuga
hefur á stjómmálum hefur horfíð
frá þátttöku í þeim eftir að hafa
lent í mulningsvélum flokksátaka
og hræringa. Og þeir sem hafa lent
í þvíumlíku einu sinni leggja býsna
margt á sig til að forðast endur-
tekningu. Þeir em því seinþreyttir
til að fylgja eftir skoðanaágreiningi
— og lifa í skugga þeirrar kenning-
ar valdsmanna að átök leiði til
klofnings. Hér er að hluta til komin
skýringin á því hversu lengi ýmsir
hafa reynt að þreyja þorrann í Al-
þýðubandalaginu, þrátt fyrir stöð-
ugan málefnaágreining í
flokknum."
Óskar Guðmundsson drégur
þennan málefnaágreining ekki
nægjlega skýrt fram. Eins og áður
sagði er barist um menn en ekki
málefni. í stuttu máli eru átökin á
þan'n veg, að arftakar Kommúnista-
fíokks íslands ganga til samstarfs
við menn úr öðrum flokkum: Héðinn
Valdimarsson, Hannibal Valdimars-
menn
son og Ólaf Ragnar Grímsson.
Starfa með þeim í nokkum tíma,
safna liði gegn þeim og kasta síðan
fyrir róða. Er helst að skilja sögu
Óskars á þann veg, að. með því að
kjósa Ólaf Ragnar sem formann á
dögunum sé hópur flokksmanna að
hefna þess, að Hannibal og sonur
hans Jón Baldvin urðu undir á fundi
í Tónabíói við ákvörðun um fram-
boðslista 1967. Þótt þessi hópur
beijist svo gegn Jóni Baldvin á hin-
um almenna póiitíska vettvangi.
Árið 1977 var efnt til þess, sem
alþýðubandalagsmenn kalla „fjall-
skilafund", þar sem arftakar gömlu
kommanna höfðu betur í átökum
um val manna á landsfund flokks-
ins. Er líklegt að þá hafí gamla
kommafylkingin einmitt talið nauð-
synlegt að fjölmenna til fundar í
því skyni að veita Ólafí Ragnari
Grímssyni og félögum viðnám, en
þeir komu formlega til ieiks í Al-
þýðubandalaginu haustið 1976.
Virðast átökin í Alþýðubandalaginu
þannig ná hápunkti á tíu ára fresti.
í fyrri hluta bókarinnar er rakinn
aðdragandinn að því að Alþýðu-
bandalagið varð til árið 1956 og
lýst störfum og stefnu Kommún-
istaflokksins og Sósíalistaflokksins.
Höfundur hefur litla samúð með
sovétdekri kommúnista og segir
réttilega, að þeir hafí starfað á
þann veg, að það „sem gerðist í
Sovétríkjunum jafngilti viðburðum
í eigin landi“. Óskar lætur þó þann-
ig eins og margir aðrir, að þessi
hollusta Brynjólfs Bjamasonar,
Einars Olgeirssonar og félaga
þeirra við Sovétríkin hafí tekið á
sig aðra mynd eftir siðari heims-
styijöldina en fyrir hana. Það er
ástæðulaust að gera því skóna;
andstaða Sósíalistaflokksins við
mótun utanríkisstefnunnar eftir
Tómas Þorvaldsson
hann hefði ekki tekið þann pól í
hæðina að flytjast til Vesturheims.
Tómas hefur alla tíð tekið virk-
an þátt í björgunarstarfí. Ýtarlega
lýsir hann t.d. strandi olíuskipsins
Clam við Reykjanesvita og björgun
þess hluta skipshafnarinnar sem
ekki háfði áður farið frá borði.
Varð atburður sá hvað minnis-
stæðastur af skáldsögu Hannesar
Sigfússonar, Strandinu, en Hann-
es dvaldist þá í Reykjanesvita og
tók þátt í björguninni. »Clam er
stærsta skip, sem strandað hefur
hér við land, að því er ég best
veit,« segir Tómas.
Nú, þegar búið er að setja púnt-
inn aftan við endurminningar
Tómasar Þorvaldssonar og unnt
er að vega og meta ritið sem
heild, mun óhætt að skipa því í
betri flokk ævisagna. Tómas ólst
upp í kreppu, nam í skóla lífsins,
hefur alltaf starfað í sömu grein-
inni en þó skipt um hlutverk: frá
því að láta hendur standa fram
úr ermum á þilfarinu til þess að
selja erlendis það sem dregið er
úr sjó. Og eins og Gylfí Gröndal
segir í eftirmála: »störf hans hafa
borið giftudijúgan árangur.«
Ævidagar út-
gerðarmanns
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Gylfí Gröndal: SKYLDU ÞEIR
RÓA f DAG? 192 bls. Setberg.
Reykjavík, 1987.
Fyrri hluti endurminninga Tóm-
asar Þorvaldssonar, útgerðar-
manns í Grindavík, sem út kom í
fyrra, var ákaflega skemmtileg og
notaleg bók. Þar sagði sögumaður
frá bemsku og æsku á heimaslóð-
um. Nú kemur annað bindið og
hefst þegar sögumaður er um
tvítugt. Og fyrsta setningin í bók-
inni hljóðar svo: »ísland hefur
verið hemumið.« Tómas er þá orð-
inn sjómaður. Og fyrir sjómann í
Grindavík boðar hemámið marg-
háttaðar breytingar. Af stríðinu
leiddi að erlend fískiskip hurfu af
íslandsmiðum. Hafði friðun sú í
för með sér að aflinn jókst fljót-
lega um þriðjung. En nú varð
ýmislegt arðbærara en sjósóknin,
enda þótt fískur stigi ört í verði
og seldist jafnóðum og hann veidd-
ist. Og við lá að útgerð legðist
með öllu niður í þessari grónu
verstöð. Tómas gekk á land og
réðst sem verkstjóri hjá hemum.
Og þar var ekki um nein smáverk
að tefla því áður en lauk höfðu
Grindvíkingar fengið í nánd við
sig einn af stærstu flugvöllum
heims! Og þá hafði fleira breyst.'
»Það ísland, sem var og hét þegar
herinnn kom, heyrði fortíðinni til,«
segir Tómas.
Stríði lauk og Tómas fór aftur
á sjóinn. Síðan stofnaði hann út-
gerðar og fískvinnslufyrirtæki. Og
fljótlega upp úr því tók hann að
sinna málefíium útgerðarinnar á
landsvísu, einkum sölu- og mark-
aðsmálum, sem upp frá því varð
hans annað starf. Hann segir að
sér hafí verið »ýtt inn á svið, sem
var mér algjörlega nýtt og fram-
andi.« Þó svo að Tómas ynni þar
mikið starf og gott — og bjargaði
stundum málum þegar í óefíii var
komið — segist hann, þegar hann
lítur yfír farinn veg, hafa verið
»ónýtur skrifstofumaður; kann
best við mig á róli, þar sem fólk
er við vinnu sína að skapa verð-
mæti fyrir þjóðarbúið.«
Þar sem í fyrri hluta endur-
minninga Tómasar segir frá fólki
og atburðum er hér meira farið
ofan í málefni. Þó saga sú sé öll
hin merkilegasta er því ekki að
leyna að fólkið í Grindavík á árun-
um milli stríða var skemmtilegra
en karlar þeir sem sitja fundi í
Reykjavík og ræða markaðsmál
og söluhorfur. Frásagnir af opin-
berum störfum vilja oft verða
fjarlægar og ópersónulegar. Og
kynni manna formleg og yfír-
borðsleg.
«En þau eru fleiri málefnin sem
Tómas hefur látið til sín taka um
ævina. Nokkrir kaflar fjalla hér
um slysavamamál en þau hafa
alla tíð verið Tómasi hugleikin.
Svo vill til að það var einmitt í
Grindavík sem fyrst var tekið
skipulega á þeim málum. For-
göngumaðurinn var séra Oddur
V. Gíslason, kempan sú, prestur á
Stað. Hann sótti sjó af kappi,
sóknarpresturinn sjálfur, og varð
Grindvíkingum minnisstæður fyrir
margra hluta sakir. Sundmaður
var hann góður á tímum er fáir
sem engir kunnu þá íþrótt. Telur
Tómas að séra Oddur hefði getað
látið fleira gott af sér leiða
Grindvíkingum til hagsbóta ef
mAá .. 'V
1 Óskar Guömundsson 1
ÍIL ÉÉ
■Hra 0 WjV
u MB/4 Átdka.- saga
stríð og hatrömm barátta flokksins
gegn aðildinni að Atlantshafs-
bandalaginu og vamarsamningnum
við Bandaríkin er af sömu rót og
andstaða þeirra við baráttu gegn
nasistum, á meðan griðasáttmáli
feirra Stalíns og Hitlers var í gildi.
Sovétríkjunum voru menn á móti
NATO, Marshall-aðstoð o.fl., o.fl.
Þess vegna voru kommúnistar hér
á landi á móti því hinu sama, en
þeir reyndu auðvitað að færa skoð-
anir sínar í þjóðemislegan eða
þjóðfrelsislegan búning. í ljósi þess-
arar fortíðar flokksins sem vilja-
laust verkfæri í höndum stjómenda
heimskommúnismans er þessi lýs-
ing Óskars Guðmundssonar athygl-
isverð:
„Alþýðubandalagið er flokkur
sem aldrei gerði upp við fortíð sína
— hann reyndi að þróa sig frá
henni. Sósíalistaflokkar og komm-
únistaflokkar annars staðar í
álfunni gengu flestir í gegnum sárs-
aukafullar umræður og uppgjör
sem leiddu til klofnings og að nýir
flokkar þróuðust eða þeir minnkuðu
sumir hveijir. Þó flokkurinn og arf-
taki hans hafí þróast frá óhugnan-
legum stalínisma þykir mörgum
sem eimi eftir af því andrúmslofti
í Alþýðubandalaginu sem fylgdi
ofstækisfullum söfnuðum slíkra
flokka. Það safnaðarandrúmsloft
er oft yfirþyrmandi í Alþýðubanda-
laginu."
í greiningu sinni á viðhorfí og
stefnu Ólafs Ragnars Grímssonar
fínnst mér að höfundur hefði mátt
minna lesandann á, að í ræðu á
landsfundi Alþýðubandalagsins i
nóvember 1980 nefndi Ólafur
Ragnar þá í sömu andránni Karl
Marx, Friðrik Engels og Jón Sig-
urðsson forseta og tengdi saman
Kommúnistaávarpið og boðskap
Jóns í Nýjum félagsritum. Er ekki
að efa, að sú ræða hafí fallið þeim
vel í geð, sem vilja ekki að Al-
þýðubandalagið geri upp við stefnu
Sósíalistaflokksins og Kommúnista-
flokksins.
Bók Óskars Guðmundssonar op-
inberaði fyrir mér betur en flest
annað, að á vinstri kanti stjórn-
málanna lifa hinir áhugasömustu
og hrærast í pólitískri baráttu, sem
er mun persónubundnari en ég hef
ætlað til þessa. Dæmunum er alltaf
stillt upp í kringum einstaka menn.
Er til dæmis athyglisvert að kynn-
ast þeirri óttablöndnu virðingu, sem”
höfundur ber fyrir Finnboga Rút
Valdimarssyni. Honum er lýst sem
hinum gáfaða manni á bak við tjöld-
in, einskonar örlagavaldi, er tefldi
ávallt til vinnings, hætti á hvaðeina
fyrir meiri völd og áhrif. Er gefíð
til kynna að þeir Hannibal bróðir
hans og Jón Baldvin bróðursonur
hans hafi verið einskonar strengja-
brúður í hendi Finnboga Rúts.
Óskar veltir oft fyrir sér hæfíleik-
um einstakra forvígismanna
Alþýðubandalagsins. Hann segir
um Svavar Géstsson, að í rauninni
hafi hann getað haft „allar aðstæð-
ur í hendi sér og notið virðingar
og valda lengi sem formaður en svo
virtist sem arfleifðin úr gamla
flokknum smækkaði hann í vinnu-
brögðum í Alþýðubandalaginu og
engu líkara en hann teldi sig standa
þar á brauðfótum." Ólafí Ragnari
Grímssyni lýsir Óskar meðal annars
með þessum orðum: „Hann þykir
og vera öðrum fremri í „refskák"
stjómmálanna, en þykir og kald-
lyndur og ekki alþýðlegur. Hann
höfðar meir til skynseminnar en
tilfínninganna í stjómmálatali sínu
og fylgja því bæði kostir og gallar
fyrir stjómmálamenn. Oft þykir
hann fara yfír strikið í „refskák-
inni“ og láta sér of lítt bregða við
spjótalög pólitískra andstæðinga
sinna. Á málþingum innan flokksins
hræðast andstæðingar hans mann-
inn — og ráðast fremur að sam-
heijum Olafs." Á öðrum stað segir
Óskar frá því, að í kosningabar-
áttunni fyrir síðasta landsfund
Alþýðubandalagsins hafí andstæð-
ingar Ólafs rekið áróður sinn gegn
honum á þessum forsendum: í
fyrsta lagi væri hann enginn sósíal-
isti; í öðru lagi væri hann ómann-
eskjulegur og tilfinningalaus og í
þriðja lagi að hann notaði fólk sér
til framdráttar og fleygði því síðan
frá sér. Mér fínnst vanta í þessar
lýsingar, að Ólafur Ragnar er að
ýmsu leyti lagnari við að búa til
pólitískar leikfléttur en vinna úr
þeim; hann er slyngur auglýsinga-
maður fyrir sjálfan sig en þegar
skyggnst er á bak við tjöldin kemur
í ljós, að ekki er allt sem sýnist í
málatilbúnaði hans. Af bók Öskars
Guðmundssonar má helst ráða það
eitt, að með því að ná kjöri sem
formaður Alþýðubandalagsins sé
Ólafur Ragnar í fyrsta sinn orðinn
skotspónn þeirra afla, sem hafa
haft undirtökin í Alþýðubandalag-
inUj þegar á herðir.
Oskari Guðmundssyni er meinilla
við þá, sem mynda skrifstofuveldi
Alþýðubandalagsins í verkalýðs-
hreyfíngunni. Hann segir alla
harmsögu Alþýðubandalagsins
fólgna í þeirri óskhyggju „að hags-
munir verkalýðsforystu sem setið
hefur áratugum saman á skrifstof-
um sínum, með þræði í banka- og
lífeyrissjóðakerfi, stjómmálaheim-
inn, hafandi gífíirlegt þjóðfélags-
vald — að þessir hagsmunir fari
saman við mannréttindabaráttu
venjulegs launafólks sem er að slást
m.a. við sömu verkalýðsforystu."
Spyija má: Er Ólafíir Ragnar
Grímsson, háskólaprófessor, sem
er á stöðugum ferðalögum erlendis
í þeim yfírlýsta tilgangi að bjarga
heimsfriðnum, líklegur til að skrifa
lokakaflann í þessari harmsögu
Alþýðubandalagsins og fyrstu blöð-
in í nýrri sögu þess, er endurspegli
vilja og skoðanir „venjulegs verka-
fólks“? Þegar átakasögu Óskars
Guðmundssonar er lokað er ástæða
til að spyija: Hve lengi ætla menn-
imir að halda áfram að lifa í þeirri
blekkingu, að þeir séu málsvarar í
baráttu fyrir launþega á íslandi?
Mest af tíma þeirra fer í að beijast
fyrir eigin völdum og vegtyllum.
Óskar Guðmundsson og útgef-
andi hans hefðu mátt vanda meira
til frágangs á bókinni. Prentvillur
tmfluðu ekki lestur minn en frá-
gangi er ábótavant, t.d. er fyrirsögn
á efnisyfírliti yfír heimildaskrá.
Hefði farið vel á því að í kaflafyrir-
sögnum hefði birst útdrátturinn,
sem er í efnisyfirliti. Þá er alnöfnum
mglað saman 1 nafnaskrá. Bókin
er lipurlega skrifuð, þó em orð eins
og „tilhöfðun" ekki að mínu skapi.
Kapp hefur verið lagt á að koma
bókinni út á þessu átakaári í Al-
þýðubandalaginu. Fer vel á því að
gefa út slíka bók í þann mund, sem
átökin við Ólaf Ragnar Grímsson
em að hefjast innan dyra í flokkn-
um. Á hinn bóginn hefði bókin
batnað, ef höfundur hefði haft betri
tíma til að snurfusa handritið og
endurrita síðari hluta þess.
ÖRBYLGJUOFNAR