Morgunblaðið - 19.01.1988, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 19. JANÚAR 1988
13
Sænsk spítalasaga
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
P. C. Jersild: BABELSHÚS.
Skáldsaga. Þórarinn Guðnason
íslenskaði. Svart á hvítu 1987.
Fremst í Babelshúsi er athuga-
semd frá höfundinum, P. C. Jersild:
„Ókleift er að gefa alhliða og
nákvæma en um leið blæbrigðaríka
mynd af stórsjúkrahúsi. Ég notfæri
mér viðurkenndan rétt skáldsög-
unnár til að nálgast viðfangsefnið
á huglægan hátt. Af þeim sökum
er vert að hafa einnig í huga aðrar
lýsingar á sænskri sjúkraþjónustu."
Jersild freistar þess engu að siður
að gefa slíka mynd og þótt honum
takist það vitanlega ekki kemur
hann furðu víða við í Babelshúsi.
Babelshús kom út í Svíþjóð 1978.
Heimildaskáldsögur og skáldsögur
byggðar á hvers kyns félagslegum
könnunum höfðu þá verið áberandi
um sinn, en um þetta leyti var sú
stefna að fjara út.
Það er dæmigert fyrir skáldsögur
af þessu tagi að þær byrja stundum
líkt og ritgerð. Læknirinn P. C.
Jersild gæti alveg eins verið að
skrifa inngang læknisfræðilegrar
ritgerðar í því upphafi Babelshúss
sem hann kallar Yfirlit: „í Svíþjóð
deyja á hveiju ári níutíu þúsund
manns eða þar um bil. Flestum
verða að aldurtila sjúkdómar í
hjarta eða æðum; nánar tiltekið
heilablæðing, kransæðastífla eða
önnur mein sem stafa af biluðum
slagæðum."
Ekki tekur betra við þegar hin
eiginlega skáldsaga hefst, fyrri
hluti hennar sem nefnist Fyrri leg-
an. Ritgerðarformið er höfundinum
áfram hugleikið: „Svæðið sem
Enskede-sjúkrahúsið þjónaði náði í
megindráttum yfir norðvesturhlut-
ann af Suður-Stokkhólmi. Stærð
og gerð húsa í þessum hluta borgar-
innar var með ýmsu móti — nokkur
nýleg háhýsasvæði, einnig allstórt
hverfí einbýlishúsa frá því um 1930;
byggingar vegna iðnaðar, ennfrem-
ur hafnarmannvirki, umferðarmið-
stöðvar og sýningasvæði.“
í Babelshúsi eru veikindi gamals
manns, Primusar Svensson, þunga-
miðjan. Primus fær hjartaáfall og
er fluttur á Enskede-sjúkrahúsið.
En þótt Primusar sé víða getið í
Babelshúsi kynnist lesandinn fleira
fólki, sumu allnáið, öðru lítillega.
Skáldsagan er hópsaga, þ.e.a.s. hún
lýsir í senn örlögum og dregur upp
myndir úr lífi fjölda fólks þar sem
erfitt reynist á köflum að greina
aðalpersónur frá aukapersónum.
Þannig getur sagan komið fyrir
sjónir sem brotakennd og jafnvel
ómarkviss á stöku stað, en tilgang-
urinn er sá sem vitnað er til í
upphafi, að gefa sem trúverðugasta
mynd af stórsjúkrahúsi.
A sjúkrahúsi vinna margir og
þeir eru ólíkir um margt. Ýmsar
ástæður valda því að þeir hafa val-
ið sér sjúkrahúsið sem vinnustað.
Margir hafa lært þau störf sem
unnin eru á sjúkrahúsi eða eru
tengdir heilbrigðisþjónustu með ein-
hverjum hætti. Aðrir eru þar bara
vegna þess að þá vantar atvinnu
og á sjúkrahúsi er starfsvettvangur-
inn fjölbreyttur. Sjúkrahúsið er því
eins konar spegilmynd samfélagsins
og mótast af þeim félagslegu við-
horfum sem ríkja hveiju sinni hjá
þeim sem fara með völd. Um sjúkl-
ingana gildir að þeir ákveða fæstir
dvöl sína á sjúkrahúsi.
P. C. Jersild hefur margt að at-
huga við hina ómennsku hlið
stórsjúkrahússins og skáldsaga
hans er eflaust skrifuð til að vera
víti til vamaðar, ýta við þeim sem
ráða ferðinni. En eins og góðum
skáldsagnahöfundi sæmir gerir
hann persónur sínar ekki að tómum
yfirborðsmanneskjum. Hann leitar
inn fýrir skelina og hikar ekki við
að sýna lesandanum að læknar og
hjúkmnarfólk eiga líka sitt einkalíf.
Astarævintýri læknisins Gustafs og
læknanemans Martínu verður sann-
ferðugt í lýsingu Jersilds og í
miklum fjarska frá hinum kunna
læknaróman sem nýtur víst vin-
sælda enn. Við kynnumst þessu
fólki vel. Sama er að segja um hinn
drykkfellda sölumann, Bemt, son
Primusar Svensson. Ég býst aftur
P. C. Jersild
EOF
á móti við því að lesendum þyki
persónusafnið í fjiilbreyttara lagi
og ekki auðvelt að átta sig á því.
Skáldsagan er stundum eins og að
koma inn á spítala í fyrsta sinn og
hafa farið inn um rangar dyr.
Eigi skáldsögur fyrst og fremst
að vekja til umhugsunar um sam-
félagsvanda er Babelshús vel
heppnuð skáldsaga. Hópsöguað-
ferðin veldur því að persónumar
verða margar óskýrar, en þær sem
alúð er íögð við minnisstæðar.
Þýðing Þórarins Guðnasonar er
læsileg og vandað hefur verið til
hennar. Sumt kann undirritaður
lesandi ekki við, til dæmis orðið
„brostfeldugir" um æðaveggi þótt
hér sé kannski læknamál á ferð.
Ekki kann ég því heldur vel að tal-
að sé um að sjúkrabílar „lendi", það
á betur við um sjúkraflugvélar.
Slíkum sparðatíningi mætti halda
áfram.
Séníið á gæruskinninu
Békmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Þórbergnr Þórðarson:
MITT RÓMANTÍSKA ÆÐI.
Úr dagbókum, bréfiim og öðrum
óprentuðum ritsmíðum frá árun-
um 1918-1929. Helgi M. Sigurðs-
son bjó til prentunar. Mál og
menning 1987.
Alltaf orkar tvímælis hvort allt
æviverk rithöfunda eigi erindi á
prent, ekki síst efni sem þeir hafa
ekki lagt neina áherslu á sjálfir að
gefa út í bókum. Mitt rómantíska
æði eftir Þórberg Þórðarson er
samtíningur úr dagbókum, bréfum
og ýmsu öðru sem höfundurinn lét
eftir sig. Gallinn við bókina er fyrst
og fremst sá að hér er á ferð efni
sem lesendur Þórbergs þekkja að
miklu leyti úr öðrum bókum og
sumt er fjarska veigalítið. Kostur
aftur á móti sá að víða er bókin
skemmtileg aflestrar og á stöku
stað er Þórbergur í essinu sínu, rit-
leiknin í algleymingi.
Það er til dæmis gaman að fylgj-
ast með Þórbergi á ferðalögum um
landið, hvort sem hann er á slóðum
sinnar heittelskuðu í Hrútafirði eða
hjá Vilmundi á ísafirði. Sama er
að segja um utanlandsferðir sem
hann lýsir með sínum hætti í bréf-
um. Bréf til Vilmundar (18. janúar
1925) er með því hressilegasta og
forvitnilegasta í bókinni. í þessu
bréfi segir hann frá láti Jóns Skúla-
sonar Thoroddsens, viðtökum Bréfs
til Láru og Stefáni frá Hvítadal um
það leyti sem hann snerist til ka-
þólskrar trúar. Sorglegir atburðir
og kátlegir verða ljóslifandi í bréfi
Þórbergs.
I Formála Helga M. Sigurðssonar
er vitnað í bréf frá Siguijóni Jóns-
syni rithöfundi til Stefáns Einars-
sonar, en í því er lýst kvöldstundum
heima hjá Hallbirni Halldórssyni
prentara og konu hans, Kristínu
Guðmundsdóttur:
„Þar var gaman að koma. Þang-
að komum við kvöld eftir kvöld, ár
eftir ár, Guðmundur G. Hagah'n,
Halldór Kiljan Laxness, Stefán frá
Hvítadal, Þóbergur Þórðarson. Og
var þá setinn Svarfaðardalur. Allir
sátu í eldhúsinu, Þórbergur lá alltaf
á gæruskinni á gólflnu. Þarna var
ræddur hinn nýrri skáldskapur og
pólitík. Beinum fleygðum við til
Þórbergs á gólfinu sem greip þau
á lofti og braut þau til mergjar með
„humoristiskum sans“. Allt var
gagnrýnt og sundurtætt í brenn-
andi háði. Ný sannindi fundust, ný
spakmæli fæddust, ný dirfska, ný
viðhorf. Kristín útdeildi kaffi og
harðfiski, hélt glaðværðinni sívak-
andi.
Af þessu fólki þótti mér Þórberg-
ur bera af um allan frumleik. Margt
af því sem þarna bar á góma og
Þórbergur sagði fyrst, fann ég litlu
síðar í ritum Halldórs Laxness ...
Þórbergur var „sjeníið", og er
ssnjallastur allra núlifandi rithöf-
unda."
Það er athyglisvert sem Þórberg-
ur skrifar Vilmundi um Bréf til
Láru því að í ljós kemur að fleiri
en samheijar tóku bókinni vel. í
brefinu stendur m. a. : „Pólitískir
andstæðingar mínir eru mjög hrifn-
ir af henni. Magnús Kjaran bætti
t.d. við sig þrem eintökum eftir að
hann hafði lesið eitt." Þetta ætti
að styðja þá kenningu að borgara-
stéttin kann yfirleitt best að meta
rithöfunda sem hvað mest er upp-
sigað við hana, dáir og elskar
vandræðabörn sín. Enda vitnar
Þórbergur til Bernhards Shaw sem
sagði um sjálfan sig að hann væri
hirðfífl ensku kapítalistanna. Þór-
bergur segir í framhaldi af því:
„Fyndni hans og skemmtunin af
að lesa rit hans yfirgnæfir svo allar
hans bitru, pólitísku ádeilur. Líkt
er um mig og Bréf til Láru.“
Ferðabók 1918 sem greinir frá
orðasöfunarleiðangri Þórbergs er
sérstaklega vandaður og skemmti-
legur kafli í bókinni Mitt ró-
mantíska æði. í honum er vikið að
stúlku „hér niður í firðinum, sem
eg var skotinn í og kysti og fjallaði
um frekar næsta vetur í Reykjavík".
Einnig segir frá séra Guðlaugi Guð-
Þórbergur Þórðarson
mundssyni á Stað og konu hans,
foreldrum Jónasar skálds. Sú frá-
sögn er litrík þótt ekki sé hún löng.
Þórbergur gat snemma dregið upp
eftirminnilegar myndir og skrifað
mergjaðar mannlýsingar.
Þórbergur Þórðarson kunni vel
þá list að leika einfalda sál, en vai
margbrotnari og vissi betur en hanr
lét í veðri vaka.
Neytendasamtökin
Framleiðslu
stjórnun
á eggjum
mótmælt
„Neytendasamtökin skora á
samtök eggjaframleiðenda að
falla frá fyrirhuguðum hug-
myndum um framleiðslustjórnun
á eggjum með fóðurbætis-
skömmtun,“ segir meðal annars
í fréttatilkynningu frá Neyt-
endasamtökunum, sem Morgun-
blaðinu hefiir borist.
í tilkynningunni segir ennfremur:'
„Slík skömmtunarstjómun er á
kostnað íslenskra neytenda og
Neytendasamtökin hafna með öllu
tilraunum framleiðenda til þess að
skipta framleiðslunni á milli sín, án
þess að fyrir liggi upplýsingar um
það hvemig nýir framleiðendur geti
komist inn í greinina og hvemig
tilflutningur á framleiðslurétti get-
ur færst á milli framleiðenda í því
skyni að ná fram eðlilegri hag-
rseðingu og verðlækkun af þeim
ástæðum. Ljóst er að þá verður að
verðleggja egg opinberlega ef slík
framleiðslustjómun verður tekin
upp en því verður tæpast trúað að
allir framleiðendur telji það æski-
legt“.
HAGGUINOS DENISON
VÖKVADÆLUR
☆ Olíumagn frá 19-318 l/mln.
☆ Þrýstingur allt að 240 bar.
☆ Öxul-flans staðall sá sami
og á öðrum skófludælum.
☆ Hljóðlátar, endingargóðar.
☆ Einnig fjölbreytt úrval af
stimpildælum, mótorum
og ventlum.
☆ Hagstætt verð.
☆ Ýmsar geröir á lager.
☆ Varahlutaþjónusta.
☆ Hönnum og byggjum upp
vökvakerfi.
SIG. SVEINBJÖRNSSON HF.
Skelðarásl, Carðabæ
símar 52850 - 52661