Morgunblaðið - 19.01.1988, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 19. JANÚAR 1988
Efnahags vandinn
eftir Jóhann Rúnar
Björgvinsson
Markmið þessarar greinar er að
draga upp mynd af þeim efnahags-
vanda sem við okkur blasir.
I. Hvað skeði?
I grein minni er birtist í Morgun-
blaðinu þann 1. desember síðastlið-
inn eru leiddar líkur að því að
skortur á peningastjórnun sé meg-
inorsök þeirrar þenslu sem hér
hefur rikt. Þar kemur fram að
breyting á kaupmætti þjóðarbúsins
ræðst m.a. af eftirtöldum fjórum
þáttum sé peningastjómun engin:
(1) Verðmætisaukningu í útflutn-
ingi, (2) hreinni erlendri lántöku og
vaxtagreiðslum, (3) yfirdrætti eða
lántöku við Seðlabanka, og (4)
breytingu á mismun inn- og útlána
bankakerflsins. Peningastjórnun
felst í því meðal annars að tak-
marka eða einangra áhrif ofan-
greindra þátta í því augnamiði að
koma í veg fyrir að þeir þenji hag-
kerfíð og rýri verðgildi krónunnar.
En aukning á þessum þáttum veld-
ur auknu peningamagni í umferð
eða auknum kaupmætti þjóðarbús-
ins, og ef framleiðslugeta þjóðar-
búsins er nýtt til fulls kemur slík
aukning aðeins fram í hærra verð-
lagi og meiri innflutningi.
Menn geta síðan velt því fyrir
sér hvers vegna peningastjómun
brást. Líklegasta skýringin er
skortur á peningalegum stjómtækj-
um; stjómtækjum eins og verðjöfn-
unarsjóði og íjölbreyttari
fjármagnsmarkaði. Reynslan und-
anfama áratugi hefði átt að kenna
okkur að mikil þörf er fyrir slík
tæki við vissar aðstæður. Þá er
líklegt að þær breytingar á tilhögun
við stjóm peningamála er tóku gildi
í byijun árs 1987 hafi gert virka
peningastjómun torveldari. Og að
lokum bendir margt til þess að
Seðlabanki hafi ekki heildaryfírsýn
yfír það peningamagn sem til verð-
ur í þjóðarbúinu né fullt vald til að
hafa áhrif á alla þá þætti sem þar
skipta máli.
Afleiðingamar af stjómleysi í
peningamálum em þær að inn í
hagkerfíð hefur streymt óhindrað
mikið erlent íjármagn vegna verð-
mætisaukningar í útflutningi og
vegna erlendra lántaka. Þá hefur
útlánaaukning bankakerfisins verið
vemleg umfram innlánaaukningu
þess. Afleiðingin er mikil aukning
á innlendri eftirspum, sem hefur
ýtt vemlega undir launaskrið, fram-
kvæmdagleði atvinnurekstrar og að
lokum stóraukið innflutning, svo
mikið að nú stefnir í 5 milljarða
króna viðskiptahalla á árinu 1987
þrátt fyrir mikla verðmætisaukn-
ingu í útflutningi.
II. Staðan
Staðan í þjóðarhúinu um þessar
mundir er því eftirfarandi: (1)
Kaupmáttur heildarlauna þjóðar-
búsins hefur náð hámarki, þ.e.a.s.
hann er nú líklega í samræmi við
það sem hagkerfið getur boðið á
toppi hagsveiflunnar og líklega að-
eins gott betur. (2) Þá er tekjudreif-
ingin ójafnari en oft áður, því
launaskriðið hefur ekki komið öllum
jafnt til góða og er líklegt að minna
hafí komið í hlut lágtekjuhópa en
hátekjuhópanna. (3) Framleiðslu-
geirinn hefur sennilega meiri
skuldbindingar á herðum sínum nú
við lok árs en oft áður. Hin mikla
uppsveifla undanfarin ár hefur
skapað miklar væntingar hjá fram-
leiðendum með þeim afleiðingum
að framkvæmdagleði þeirra hefur
verið mikil. (4) Og að lokum er því
ekki að leyna að mikið ójafnvægi
er í viðskiptum okkar við útlönd
eins og fram hefur komið.
III. Hvert stefiair?
í áðumefndri grein eru einnig
leiddar líkur að því að kaupmáttur
þjóðarbúsins verði verulega minni
á þessu ári en því síðasta. Kemur
þar aðallega jirennt til. í fyrsta lagi
minni afli. I öðru lagi verri við-
skiptakjör. Og í þriðja lagi aðhalds-
samari stjómvaldsðgerðir, sem
felast m.a. í hallalausum fjárlögum
og minni erlendum lántökum þjóð-
arbúsins samkvæmt lánsfjárlögum.
Minni kaupmáttur þjóðarbúsins
þýðir einfaldlega minni eftirspurn
eftir vöm og þjónustu, eða með
öðrum orðum minni tekjur til handa
framleiðslugeiranum. Launakostn-
aður hans nú er líklega á því róli
sem hann getur greitt á toppi hag-
sveiflunnar. Sama gildir að mörgu
leyti einnig um fjárfestinga- og
Jóhánn Rúnar Björgvinsson
„Hreinskilni og raun-
sæi ættu að verða
einkunnarorð þeirra
efinahag'sráðstafana
sem gripið verður til.
Leggja ætti spilin á
borðið og viðurkenna
að peningastjórnun
hafí farið úrskeiðis og
að ekki hafi verið sköp-
uð þau skilyrði fyrir
peningastjórnun sem
æskileg séu. Afleiðing-
arnar hafia verið of
mikið launaskrið, mikil
framkvæmdagleði og
viðskiptahalli.“
vaxtakostnað hans. Minni tekjur til
handa framleiðendum við óbreyttan
kostnað gerir róður þeirra erfíðan.
Spumingin er því hvemig verður
bmgðist við þeim vanda.
Fyrstu viðbrögð framleiðénda við
tekjutapi gætu einfaldlega orðið
hækkun á verði framleiðslu þeirra.
Síðar gæti verið gripið til aðgerða
er miðuðu að því að draga úr kostn-
aði við framleiðsluna. Hækkun á
vömverði hefði í för með sér rýrnun
á kaupmætti launa, sem aftur kall-
aði á viðbrögð af hálfu launþega
til að tryggja fyrri kaupmátt. Flest
Eigendur og útgefendur
skuldabréfa
Vegna mikillar eftirspurnar óskum viö eftir góöum
skuldabréfum í umboössölu.
Helstu skuldabréf í sölu hjá
Verðbréfaviðskiptum
Samvinnubankans
Eldri spariskírteini 8,5-9,2% ávöxtun umfram verðbólgu
Veðdeild Samvinnubankans 9,7% ávöxtun umfram verðbólgu
Lind hf. 11,0% ávöxtun umfram verðbólgu
, Lýsinghf. 10,8% ávöxtun umfram verðbólgu
Glitnir hf. 11,1% ávöxtun umfram verðbólgu
Samvinnusjóður Islands hf. 10,5% ávöxtun umfram verðbólgu
Önnur örugg skuldabréf 9,5-12,0% ávöxtun umfram verðbólgu
Fasteignatryggð skuldabréf 12—15,0% ávöxtun umfram verðbólgu
Allar nánari upplýsingar í Bankastræti 7, 3. hæð.
Síminn er 20700.
uERflBRÉFflUWSKiPTi fjármál eru
V/ samvinnubankans okkar fag
bendir því til að verðbólgan verði
meginvandamál okkar í niðursveifl-
unni; flestir vilja halda sínum hlut
eins og hann var á toppi hagsveifl-
unnar.
Vandamálið er því fyrst og
fremst verðbólgan og hennar fylgi-
kvillar en ekki velmegunin því árið
1988 verður líklega gott meðalár.
IV. Hvað er til ráða?
Hreinskilni og raunsæi ættu að
verða einkunnarorð þeirra efna-
hagsráðstafana sem gripið verður
til. Leggja ætti spilin á borðið og
viðurkenna að peningastjómun hafi
farið úrskeiðis og að ekki hafi verið
sköpuð þau skilyrði fyrir peninga-
stjómun sem æskileg séu. Afleið-
ingamar hafa verið of mikið
launaskrið, mikil framkvæmdagleði
og viðskiptahalli. Vandamálin sem
blasa við eru:
1. Of hár launakostnaður miðað við
hvað þjóðarbúið getur borið í
niðursveiflunni.
2. Meira launamisrétti en áður.
3. Offjárfesting víða vegna rangra
væntinga.
4. Ójafnvægi í viðskiptum við út-
lönd vegna m.a. hærra raun-
gengis (innlendar kostnaðar-
hækkanir og fast gengi).
Mikilvægt er að viðurkenna þess-
ar staðreyndir og reyna að leysa
vandann þannig að flestir geti við
unað og að verðbólgunni verði hald-
ið í skefjum. Það er ljóst að
kaupmáttur heildarlauna verður að
minnka. Sömuleiðis er ljóst að kaup-
máttur lægstu launa verður að
aukast. Þá er ljóst að bjartsýnis-
menn í fjárfestingu verða að axla
sína ábyrgð með tilheyrandi afleið-
ingum. Að lokum er líklegt að minni
kaupmáttur þjóðarbúsins komi til
með að leiðrétta að einhverju leyti
það ójafnvægi sem ríkir í viðskipt-
um við útlönd, en þó er sennilegt
að þörf sé á einhverri leiðréttingu.
Þegar til lengri tíma er litið er
augljóst að þegar í stað þarf að
fara fram fræðileg athugun á eðli
peninga- og vaxtamála hér á landi
í því skyni að taka upp nútímalegri
vinnubrögð og koma í veg fyrir að
sagan endurtaki sig sífellt með mik-
illi verðbólgu og tilheyrandi óhag-
kvæmni og óréttlæti.
V. Lokaorð
Mikilvægt er á þessari stundu
að hafa réttan skilning á eðli efna-
hagsvandans og sömuleiðis að vera
raunsær þegar teknar eru ákvarð-
anir varðandi hann. Miklar fórnir
hafa verið færðar til að koma verð-
bólgunni niður og er ekki einfalt
að líta framhjá þeim, né þeirri við-
leitni til réttlátara samfélags sem
í þeim fólust. Flest þekkjum við þá
skaðsemi sem verðbólgan veldur
með óhagkvæmri fjárfestingu og
uppétnum spamaði.
Stjómvöld bera ekki ein ábyrgð
á hvemig þjóðarbúinu reiðir af.
Aðilar vinnumarkaðarins bera einn-
ig sína ábyrgð og sömuleiðis ein-
stakir atvinnurekendur vegna
verð-, framleiðslu- og fjárfesting-
arákvarðana þeirra. Allmargir hafa
notið þeirrar skammtíma kaup-
máttaraukningar sem myndast
hefur vegna mistaka í stjóm pen-
ingamála og ættu því að geta látið
af hendi hluta hennar með langtíma
hagsmuni í huga. Þetta em þeir sem
notið hafa hvað mest launaskriðs
og sömuleiðis allmörg fyrirtæki í
landinu. Varðandi leiðréttingu á
launum þeirra lægst launuðu vil ég
benda á grein mína er birtist í
Morgunblaðinu 3. júní á síðastliðnu
ári, þar sem spurt er hvort lægstu
launin séu of lág eða þau hæstu
of há, og sömuleiðis á þá möguleika
sem staðgreiðslukerfí skatta veitir
í þessi samhengi. Líklegt er að sú
lausn sem þar er mælt með, þótt
erfið sé, veiti aukið svigrúm og
varanlegri lausn á efnahagsvanda
okkar. Það er ekkert sem segir að
það þurfi að vera einfalt að vinna
að betra og réttlátara þjóðfélagi.
Miklu frekar em líkur á að menn
þurfí að leggja sig fram til að ná
slíkum markmiðum. Og spurningin
er um siðferðisvitund þeirra kyn-
slóða sem nú em að vaxa úr grasi
og taka við, hvort þær hryllir ekki
við því óréttlæti sem verðbólgan
veldur, og séu því tilbúnar til að
leggja mikið á sig til að fínna varan-
lega lausn á þeim vágesti sem ýtir
undir spillingu og veikir lýðræðið.
Sömuleiðis er spurning hvort ekki
sé kominn tími til að skrifa efna-
hagssögu síðustu áratuga í því
skyni að gera upp við þá tíma er
verðbólgan tröllreið samfélagi okk-
ar, með miklum skaða og óréttlæti,
framtíðinni til vamaðar.
Höfundur er hagfræðingur /yá
Þjóðhagsstofhun.
Bæjarstjórn Akraness:
Fagnað umræðu um
vegatengingu yfir
utanverðan HvaJflörð
Á FUNDI bæjarstjómar Akra-
ness sem haldinn var þann 12.
janúar síðastliðinn var m.a. gerð
eftirfarandi samþykkt:
„Að undanfömu hefur verið fjali-
að um vegatengingu yfir utanverð-
an Hvalfjörð, annað hvort með
byggingu brúar eða gerðar jarð-
gangna.
Fyrir Alþingi liggur þingsálykt-
unartillaga þingmanna Vestur-
landskjördæmis og Ólafur
Bjamason, verkfræðingur, hefur
tekið saman greinargerð um brúar-
gerð um Hvalfjörð. Brú yfír Hval-
ljörð eða jarðgöng undir er fyrir
alla byggð á Vesturlandi, Vestfjörð-
um og Norðurlandi veruleg sam-
göngubót svo og alla þá sem ferðast
að og frá höfuðborgarsvæðinu um
Vesturlandsveg. Lausleg könnun
bendir til þess að gerð brúar yfir
Hvalfjörð eða jarðgangna undir
Hvalfjörð sé þjóðhagslega hag-
kvæm auk þess sem slík tenging
mun skjóta stoðum undir atvinnulíf
á Vesturlandi og verða lyftistöng
nýjum atvinnutækifærum.
Bæjarstóm Akraness fagnar
þeirri umfjöllun sem orðið hefur um
þett.a brýna hagsmunamál og beinir
þeirri áskorun til fjárveitingavalds-
ins að tryggja Vegagerð ríkisins
fjármagn til þess að kosta nauðsyn-
legar rannsóknir. Einnig er þeirri
áskomn beint til samgönguráðherra
að hann skipi nefnd sem geri áætl-
un um kostnað við þær fram-
kvæmdir sem til greina koma, kanni
arðsemi mannvirkisins og mögu-
leika á fjármögnun þess.“
íslenska óperan
Nabucco
STYRKTARFÉLAG íslensku
óperunnar gengst fyrir mynd-
bandssýningu á óperunni
Nabucco eftir Verdi kl. 20.00 í
kvöld í Gamla bíói.
Óperan var tekin upp á mynd-
band 1981 í Verona á Ítalíu.
Stjómandi er Maurtizio Arena og
með helstu sönghlutverk fara búlg-
arska söngkonan Ghena Dimitrova,
Dimiter Petkov og Ottavio Gara-
venta.
Nabucco er fyrsta sýning styrkt-
arfélagsins nú á vormisserinu, en
síðan verða sýnd á þriggja vikna
fresti eftirtalin verk: Rigoletto, Tur-
andot, Emani, Madame Butterfly
og Andrea Chenier. Myndbandssýn-
ingin verður eins og áður á hliðar-
svölum í Gamla bíoi.