Morgunblaðið - 23.01.1988, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. JANÚAR 1988
RÉTTUR MAÐUR
Á RÉTTUM STAÐ
eftirdr. Gunnlaug
Þórðarson
Meðal húsvina foreldra minna
var Magnús Sigurðsson, sem ungur
lögfræðingur hafði verið svaramað-
ur foður míns. Annar var Ludvig
Kaaber, frændi móður minnar;
hann hafði stofnað fyrirtækið 0.
Johnson og Kaaber í byijun aldar-
innar og sest hér að. Báðir voru
þeir bankastjórar í Landsbankanum
þegar ég man fyrst eftir þeim og
voru meðal valdamestu manna
landsins. Þá fór stjóm Landsbanka
íslands með þau mál, sem Seðlá-
bankinn fer nú með. Síðan hef ég
ætíð borið hlýhug til Landsbankans
og svo tel ég flestum íslendingum
farið. Svo mikið er víst að almenn-
ingur lætur sig greinilega miklu
varða hver hafi hinar ábyrgðar-
miklu bankastjórastöður með
höndum. Moldviðri það, sem þyrlað
hefur verið upp í fjölmiðlum út af
skipun Sverris Hermannssonar al-
þingismanns í stöðu bankastjóra
Landsbankans, ber því ljóst vitni.
Er það tilefni þessara hugleiðinga
minna.
Snerting við atvinnu-
lífið mikilvæg
Það dylst varla nokkmm hve
mikilvægt það er á hveijum tíma
að á Alþingi sitji menn, sem geta
talist vera í beinni snertingu við
atvinnulíf þjóðarinnar eða í forsvari
á því sviði. Því miður fyrirfínnst
varla nokkur þess háttar alþingis-
maður í dag, þar sitja nú orðið helst
„Að ölluþessu athug-
uðu má íslenska þjóðin
vera ánægð með skipun
Sverris Hermannsson-
ar í stöðu bankastjóra
Landsbankans. Það
ætti að vera hefð að í
einni af þrem stöðum
aðalbankastjóra Lands-
bankans sæti maður,
sem staðið hefði í út-
gerð.“
einhvetjir fræðingar eða þá kerfis-
karlar. Auðvitað gegnir sama máli
um bankastjóra í aðalbanka lands-
ins, æskilegast er að þeir hafi haft
náin kynni af helstu atvinnuvegum
þjóðarinnar. Einn af fáum mönnum,
sem talist getur slíkur á Alþingi
síðustu áratuga, er Sverrir Her-
mannsson. Hann hefur verið
formaður eins best rekna útgerðar-
fyrirtækis hér á landi, undanfama
áratugi, verið í forsvari fyrir Fram-
kvæmdastofnun ríkisins, sem var
nánast banki; fyrir utan þingsetu
og ráðherradóm, þá er hann einnig
viðskiptafræðingur að mennt. Segja
má að stjómmálaferill hans hafí
hafíst með kjarabaráttu er hann var
formaður Verslunarmannafélags
Reykjavíkur. Það er vel að geta
lokið farsælli þingmennsku á þenn-
an hátt.
Sverrir Hermannsson ólst upp í
11 systkina hópi við Djúp í mann-
dómi við harða lífsbaráttu og
heiðarleika. Þar er fólkið traust eins
og fjöllin og tryggt eins og tröllin.
Sennilega hafa hin sæbröttu fjöll
og vægðarlaus nærvera við sjóinn
haft meira mótandi áhrif á fólkið
þar en menn gera sér ljóst. Þannig
hefur hispursleysi Sverris Her-
mannssonar komið mér fyrir sjónir,
sem öðrum hefur stundum þótt
ruddaháttur. Hann hefur verið
skjótur til ákvarðana og tvímæla-
laust talið sig gera það sem réttast
var og þótt einhveijar ákvarðanir
h'ans hafi verið umdeilanlegar, þá
vom þær réttmætar að mínu mati.
Mér þykir líka víst að Sverrir
Hermannsson skilji betur vaxta-
pólitík, en margir aðrir og þar með
á hve hálum ís þjóðin er í þeim
efnum, nú þegar t.d. dráttarvextir
em orðnir 51% og skuldabréfavext-
ir hafa á hálfu ári hækkað úr 16%
í 36%. Efnahagslegt sjálfstæði þjóð-
arinnar er í veði vegna hinnar
viðsjárverðu vaxtaspennu og verð-
bólguháska.
Mér þætti og líklegt að Sverrir
Hermannsson hefði viljað draga úr
þeim miklu lánveitingum til ýmissa
aðila, jafnvel almenningsfyrirtækja,
sem gengu í sjóði Landsbankans á
þeim tímum þegar vextir vom lágir
og engin verðtrygging. Nú er svo
komið að vaxtabyrðin er að sliga
sum þessi fyrirtæki. Þar hefur
gleymst hið fomkveðna að „sígandi
lukka er best“.
Að öllu þessu athuguðu má
íslenska þjóðin vera ánægð með
skipun Sverris Hermannssonar í
Landsbanki íslands
stöðu bankastjóra Landsbankans.
Það ætti að vera hefð að í einni
af þrem stöðum aðalbankastjóra
Landsbankans sæti maður, sem
staðið hefði í útgerð.
Góður bankamaður
Það hefur heyrst að hinn um-
sækjandinn um bankastjórastöðuna
hafi verið góður bankamaður og
hagfræðingur að auki, en hann tók
umsókn sína aftur. Maðurinn heitir
Tryggvi og er sonur Páls Ásgeirs
sendiherra og því sonarsonur
Tryggva Ófeigssonar togaraskip-
Morgunblaðið/Börkur
stjóra, sem vann sig upp af þilfari
togaranna í að verða einn stórtæk-
asti útgerðarmaður hér á landi fyrr
og síðar. Hins vegar fékkst enginn
til þess að halda uppi merki hans.
Sá atvinnuvegur hefur jafnan
staðið fyrir mér í töfraljóma enda
þótt ég hafi af eigin reynd í tvígang
sannreynt hve yfírþyrmandi spenna
getur fylgt starfinu, þá er áhættan
og ögmnin í því sambandi stórfeng-
leg. Það krefst sérstakrar skap-
gerðar að standa í útgerð og því
miður bendir flest til þess að þeir
tímar séu liðnir, að háseti getið
unnið sig upp af þilfarinu í útgerð-
Af gamla mannin-
um og ýsuflakinu
eftirSvein
Guðjónsson
Gamall maður kemur inn í físk-
búð. Hann heilsar kaupmanninum
kumpánlega enda hefur hann átt
viðskipti við hann oft í viku í mörg
ár. Eftir að þeir hafa rætt stuttlega
um daginn, veginn og tíðarfarið
biður gamli maðurinn um þennan
venjulega skammt af ýsuflaki. Það
koma vöflur á kaupmanninn enda
er þetta daginn eftir söluskatts-
breytingamar. Þeir hafa ekki aldeilis
verið aðgerðarlausir í ríkisstjóminni
að undanfömu, lagsmaður. Nú em
þeir búnir að hækka allt og kílóið
af ýsunni, sem í gær kostaði 240
krónur kostar nú 304 krónur. Gamii
maðurinn lítur í budduna sína, rótar
örlítið í nokkmm smápeningum og
sér, að hann á ekki lengur fyrir
ýsunni. Hann biður kaupmanninn
afsökunar og staulast aftur út f
hálkuna um leið og hann strýkur
nokkur tár af hvörmum sér. Kaup-
maðurinn horfír á eftir honum og
blendnar tilfínningar bærast í
bijósti hans.
Hún er átakanleg þessi saga og
kaupmaðurinn hringir í sjónvarps-
fréttamann, sem kemur sögunni á
framfæri við alþjóð. Formaður Al-
þýðubandalagsins tekur hana síðan
upp og slengir henni framan f for-
sætisráðherra í beinni útsendingu.
Forsætisráðherra verður klumsa,
sem von er, á þessu hafði hann
ekki átt von, enda átti ýsufiakið
ekki að hækka nema um 10% sam-
kvæmt útreikningum ríkisstjómar-
innar. í hita leiksins gleymdi hann
því að Verðlagsstofnun hafði í
millitfðinni heimilað hækkun á
ýsuflökum um 15%, til viðbótar
sökuskattshækkuninni, og var sú
heimild byggð á nokkrum kvittun-
um sem áttu að sanna að verð á
fiskmörkuðunum hefði rokið upp
síðan í haust. Síðan hefur komið í
ljós að engin verðhækkun var á ýsu
á fískmörkuðum í nóvember og
desember. Hér liggur greinilega
fískur undir steini.
Um hvað hugsaði
fisksalinn?
Sjónvarpsfréttamaðurinn át ýsu-
söguna hráa upp eftir fisksalanum
og hafði ekki fyrir því að kanna
málið enda var hann, eins og flest-
ir landsmenn, þá þegar orðinn
heltekinn af matarskattsmóður-
sýkinni. Formaður Alþýðubanda-
lagsins vissi ef til vill betur, enda
annálaður gáfumaður. Á þessari
stundu hentaði það þó honum og
stjómarandstöðunni að hamra jám-
ið meðan það var heitt og grátsaga
gamla mannsins var vel til þess
fallin að gera aðgerðir ríkisstjómar-
innar tortryggilegar.
Þáttur Verðlagsstofíiunar í þessu
máli er þó ef til vill athyglisverðast-
ur. Tveir fulltrúar fisksala koma inn
á skrifstofu og veifa gömlum reikn-
ingum (annar þeirra gæti þess
vegna hafa verið heimildarmaður
sjónvarpsfréttamannsins). Fulltrúi
Verðlagsstofnunar lítur yfir reikn-
ingana og heimilar sfðan hækkun
á ýsuflökum um 15%. Hann hefur
ekki fyrir því að hringja í fískmark-
aðina og bera sig sarnan við þá,
enda ekki ástæða til að vantreysta
þessum fulltrúum físksala sem
Verðlagsstofnun hefur átt ákveðið
trúnaðarsamband við um langt
skeið.
Hinn 20. janúar sl. birtist svo
grein í Morgunblaðinu þar sem hið
sanna kemur í ljós. Það varð nefni-
lega engin verðhækkun á ýsu á
fískmörkuðunum í nóvember og
desember. í greininni er haft eftir
framkvæmdastjóra eins markaðar-
ins að það væri skrýtin yfírlýsing
hjá físksölum að þeir þyrftu að fá
hækkun á útsöluverði ýsunnar
vegna hækkunar á innkaupsverði
hennar á fiskmörkuðum. „Þetta er
aigjörlega út í hött og ég kom af
fjöllum þegar ég sá þessa hækkun
11. janúar sl.“
Staðreyndin er í stuttu máli
þessi: Verðlagsstofnun reiknar með
68 króna meðalinnkaupsverði fyrir
kflóið af ýsu, samkvæmt kvittunum
físksalanna. Hjá Fiskmarkaðinum
hf. í Hafnarfírði var meðalverðið
hins vegar 54,65 krónur í nóvember
og desember og á Faxamarkaði var
meðalverðið á sama tíma 52,18
krónur.
Áður en þetta var upplýst hafði
einn físksali fullyrt í samtali við
unidrritaðan að það væri ekki nóg
með að verðið hefði rokið upp á
fiskmörkuðunum heldur hefði einn-
ig orðið gffurleg aukning á rekstrar-
kostnaði fískbúðanna nú sfðustu
misserin. Ástæða er til að draga
þessa fullyrðingu mjög í efa því að
sú staðreynd liggur nú fyrir að
hagræði í verslum með fisk hefur
aukist mjög með tilkomu fiskmark-
aðanna. Mest allur sá kostnaður,
sem fisksalamir þurftu áður að
leggja í við að sækja fiskinn, t.d.
alla leið vestur á Snæfellsnes, er
Sveinn Guðjónsson
„Öll umræðan hefur
snúist um matarskatt-
inn, sem er aðeins
örlítill hluti af miklu
stærra máli. í matar-
skattsfárinu hefur
kjarni málsins gleymst,
það er markmið og til-
gangur söluskatts-
breytinganna.“
nú innifalinn í fiskverðinu á mörk-
uðunum.
Við þetta má svo bæta ummælum
framkvæmdastjóra Fiskmarkaðs
Suðumesja, sem kvaðst ekki trúa
því að fisksalar keyptu 85% af þeim
fiski sem þeir seldu í fiskbúðunum
á fiskmörkuðunum: „Fisksalamir
koma á markaðina þegar þá vantar
fisk og bjóða þá í hann upp úr öllu
valdi, því að þeir geta velt innkaups-
verðinu út í verðlagið. Þeir greiða
fiskverðið niður með þessum föstu
samningum sem þeir gera við bát-
ana. Ysuverðið á mörkuðunum
hefur farið niður í 42 krónur kílóið
og það væri fróðlegt að sjá hvort|
fisksalamir lækka útsöluverðið á
henni þegar innkaupsverðið lækk-
ar.“
Já, það er margt í þessu sam-
bandi sem væri fróðlegt að sjá. Til
dæmis sundurliðaðan reikning á
verði ýsunnar frá því.hún fer út
af Faxamarkaði á 52,18 krónur
kílóið og þar til hún er seld út úr
fískbúðinni á 304 krónur kílóið. Það
yrði lfka fróðlegt að fá að vita hvað
fisksalinn í sögunni okkar hefði
fengið í eigin vasa, ef gamli maður-
inn hefði látið glepjast til að kaupa
ýsuflakið á þessu uppsprengda
verði. Fróðlegast af öllu væri þó
að vita hvað kaupmaðurinn í físk-
búðinni hugsaði þegar hann horfði
á eftir gamla manninum út í hríðina.
Matarskattur
og móðursýki
Nú skal ekki gert lítið úr því að
margir í þessu þjóðfélagi, þar á
meðal gamalt fólk, hefur lftið á
milli handa og allar hækkanir á
matvæli koma illa við pyngjuna.
Dæmisagan um gamla manninn,
físksalann og ýsuflakið sýnir hins
vegar hvemig hægt er að snúa
málefnalegri umræðu um þjóðþrifa-
mál upp í móðursýki. í þeim efnum
er hlutur fjölmiðla einna verstur.
Öll umræðan hefur snúist um
matarskattinn, sem er aðeins örlít-
ill hluti af miklu stærra máli. í
matarskattsfárinu hefur kjami
málsins gleymst, það er markmið
og tilgangur söluskattsbreyting-
anna. Það hafa til dæmis fáir
minnst á, að með þessum breyting-
um er verið að lagfæra hriplekt
kerfí, sem óvandaðir menn (sem
sumir kalla gróðapunga) hafa um
áraraðir notfært sér til að svíkja
undan söluskatti. Það hefur líka
gleymst að á móti hækkunum á
nokkrar tegundir matvæla kemur
lækkun á ýmsar.mikilvíbgar neyslu-
vörur heimilanna. Menn hafa gert
góðlátlegt grín að því að hreinlætis-
vörur eigi að lækka, með þeim
orðum að sápan verði ekki í askana