Morgunblaðið - 23.01.1988, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. JANÚAR 1988
Til hvers eru skólastjórar?
eftirKristínu H.
Tryggvadóttur
„Við umræður um endurbætur í
skólastarfí og hvað hægt er að gera
til að koma til móts við kröfur þjóð-
félagsins spyija foreldrar, kennarar
og þingmenn (löggjafinn) oft:“
„Ef það væri aðeins eitt sem þú
mættir gera til að bæta skólann í
dag hvað vri það þá?“
„Ég myndi ráða besta skólastjór-
ann sem ég gæti furiöið og láta
hann hafa mikil völd og ábyrgð.
Skólastjórinn er sá sem skiptir
sköpum í góðum skóla og sá sem
er lykilmaður í allri þróun og mennt-
un innan skólans."
Tilvitnun:
Chester E. Finn, ráógjafí í menntamála-
ráðuneyti USA, júní ’87.
Kröfur þjóðfélagsins til skólans
í dag eru nær takmarkalausar.
Jafnframt því verður þó æ erfiðara
að fá kennara að skólanum og ekki
lengist kennslutími nemendanna.
Skólinn hefur því þurft að koma til
móts við kröfur um meiri fræðslu
samtímis gæsluhlutverkinu, þ.e.
nýrri stofnun inni í skólanum;
dagheimili. Skólastjóra er ætlað að
taka að sér eitt hlutverkið enn.
Ef skólastjóri á að sinna sínu
raunverulega hlutverki sem for-
stöðumaður 3tofnunarinnar skóli,
sem á að leiða þegna sína, vel
menntaða, inn í 21. öldina þarf að
koma til breyttur hugsunarháttur.
Skólastjóri = góður
kennari?
Áður þurfti skólastjóri bara að
vera góður kennari — nú er allt
annað uppi á teningnum — hann
þarf að vera í tengslum við fjöl-
miðla svo og ýmsar stofnanir til að
útvega þetta og hitt — hann þarf
að geta gert námsáætlanir og veitt
kennurum stöðugan stuðning við
þau markmið sem skólinn setur.
Hann þarf að vera sá sem nemend-
ur og kennarar geta treyst. Okkur
hættir samt enn til að hugsa á þann
máta að skólastjóri eigi fyrst og
fremst að vera kennari. Það að
ekki hefur enn verið komið á námi
í stjórnun við KHÍ bendir líka til
að ráðamenn ijármagns skorti
skilning á hlutverkinu. Rektor KHÍ
og fleiri hafa barist fyrir þessu
máli en án árangurs til þessa.
Forstöðumenn stofnana sinna
vissulega oft ýmsum öðrum störfum
en stjórnun innan stofnunarinnar
en þeir eru jafnt forstöðumenn þrátt
fyrir það.
Aðalstarf skólastjóra á því ekki
að vera kennsla, hversu lítill sem
skólinn er.
Erindisbréf skólastjóra
Til er erindisbréf fyrir skólastjóra
frá árinu 1976, í 30 greinum, en
þrátt fyrir það er hlutverk skóla-
stjóra ekki mjög skýrt — enda kom
það fram í viðtölum mínum við fólk
innan skólanna, þegar ég hringdi
eða heimsótti ýmsa og spurði: Hver
stjómar skóla?
Dæmi: Menntamálaráðherra —
töflugerðarmaðurinn — kennarinn
— skólastjórinn — kennarafundur —
Qármálaráðherra — fræðslustjórinn
— húsverðir — ræstingafólk —
formaður skólamálaráðs.
Hverju stjómar skólastjóri?
Hveiju fær hann ráðið?
Hver stjómar honum?
í 2. gr. erindisbréfsins segin
„Skólastjóri stjómar starfi
grunnskóla í samráði við kennara
undir yfirstjóm menntamálaráðu-
neytisins, fræðsluráðs, fræðslu-
s^öra og skólanefndar."
Einnig segir í sömu grein að
hann skuli svo sannarlega kunna
sitt fag og fylgjast vel með, því...
„Skólastjóri skal gegna starfi
sínu samkvæmt þeim lögum, reglu-
gerðum og kjarasamningum sem
plda á hveijum tíma.“
Aðeins þær reglugerðir sem
varða grunnskóla eru yfir 40 talsins
og auk þess eru námskrár í öllum
fögum. Endalaus fyrirmæli koma
svo frá ráðuneyti og viðkomandi
sveitarfélagi.
Langt verður líklega þangað til
skólanefndir og foreldrar í sveitar-
félaginu — hverfinu geta valið
besta skólastjórann sem hugsast
getur með tilliti til þeirra þarfa sem
nemendur hafa.
Góður skólastjóri
En hvaða kröfur getur skóla-
stjóri gert þegar hann ræður sig?
Getur hann sinni sínu raunverulega
starfi? Hvert er það?
# Góður skólastjóri er leiðtogi
bæði í stjómun og kennslufræði.
Hann krefst virðingar, setur skóla-
starfinu/náminu háleit markmið og
aðstoðar kennara og nemendur við
að ná þeim. Hann elur með sér
hæfileikann til samvinnu og gagn-
kvæmrar virðingar. Hann viður-
kennir að enginn skólastjóri getur
náð árangri einn á báti.
9 Góður skólastjóri er ætíð
áhugasamur og hvetjandi og veit
að áhugi hans smitar aðra. Hann
stefnir ótrauður að settum mark-
miðum og gæðum menntunarinnar
— skólans. Hann kynnir markmiðin
fyrir foreldrum og yfirvöldum stað-
arins.
• Hann veit að umhverfíð —
þ.e. hvar skólinn er — í borg, sveit
— við sjó, gamall eða nýr, lítill eða
stór o.s.frv. krefst ólíkrar viðmiðun-
ar og miðar markmiðin við það.
Við skulum hafa í huga að það
er sama hvort um fámennan eða
fjölmennan skóla er að ræða þá
gildir það sama í stjómun.
Ef skólastjóri ætlar að breyta
einhveiju eða móta nýjan skóla
gerir hann það á þrennan hátt:
1. Setur skýr markmið um hvert
stefnt er í námi nemenda og
kennslu.
2. Skapar eða vinnur að mótun
þeirra skilyrða sem nauðsynleg eru
til að ná settum markmiðum. Hann
gerir kröfur til kennara, kennslu-
umhverfis og nemenda.
3. Hann styður og hvetur, upp-
örvar til einhugar og samstarfs.
Hann virðir frumkvæði og metur/
viðurkennir árangurinn. Mjög mik-
ilvert er allt mat og viðurkenning,
bæði fyrir nemendur og kennara.
Hvað er skóli?
Skólastjóra er aðeins gert kleift
að sinna sínu starfi ef helstu skil-
yrði um skóla eru uppfyllt, þ.e. að
mögulegt sé vegna ýmissa ytri að-
stæðna að sinna hinu innra starfi.
„Besti skólastjóri“ hlýtur því að
spyija:
1. Er skólinn fullbyggður? Eða
þarf stöðugt að breyta öllum áætl-
unum? *
2. Eru kennarar? Eru forfalla-
kennarar? *
3. Er skólinn það lítill að skóla-
stjóri er við kennslu allan daginn?
4. Er annað starfsfólk — (eða
þarf hann m.a. að svara síma)?
5. Er skólalóð sem hægt er að
leika sér á?
6. Er skólasafn? Eða þarf hann
persónulega að kaupa hveija bók —
ef fé er þá fyrir hendi?
* Skólastjórar eiga að skila inn áætl-
un að vori til fræðslustjóra um skipulag
starfsins næsta skólaár.
Þeir kennarar sem eru við skóalnn
þurfa að vita hvaða aldursflokki nem-
enda þeir muni kenna næsta vetur eða
hvaða námsgreinar svo þeir geti skipu-
lagt og undirbúið skólaárið m.a. með
því að sækja sumamámskeið.
En lítið er hægt að undirbúa ef allt
er í óvissu.og meðan ekki fást kennar-
ar í stað þeirra sem fara.
Það er ekki aðeins starfslið skólanna
sem er uggandi og í óvissu, foreldrar
vita þá ekki á hvaða tíma böm þeirra
verða í skólanum né hvort þau fá yfir-
Ieitt þá kennslu sem þau eiga rétt á.
Hver kemur? Kemur einhver? Hvert er
hans sérsvið?
Margir skólastjórar hafa fundið
sinn stíl — ef svo má segja — og
skapað þá öryggiskennd sem nauð-
synleg er fyrir alla aðstandendur
skólans — miðað við það starfslið
sem þeir hafa og í því umhverfi sem
þeir eru.
En í kennararáðningum, fjármál-
um, skólabyggingum (kennsluhús-
næði), skólalóð og öllu umhverfi er
sama öryggisleysið.
Ýmsir skólastjórar, oft bestu
stjómendumir, hafa því séð mögu-
leika sína til stjómunar á öðmm
sviðum svo sem með þátttöku í
Hlutverk skólastjóra
Skólastjóri — (í fullbyggðum skóla
með nokkm fjárhagslegu sjálf-
stæði):
skapar námshvetjandi andnimsloft
gerir miklar kröfur
setur námsmarkmið fyrir skólann
hefur umsjón með kennslu og nám-
skrá
er í tengslum við alla innan skólans
og byggir upp foreldrasamstarf
byggir upp samstarf við skólaskrif-
stofu, skólanefnd
kemur upplýsingum á framfæri
sér um skipulag á allri starfsemi
innan skólans
stjómar fjármálum skólans
sér um að skólanum sé vel við haldið
sér um að skólinn sé í tengslum við
ýmsar þjónustustofnanir
velur kennara og annað starfsfólk
Kristín H. Tryggvadóttir
„Ýmsir skólastjórar, oft
bestu stjórnendurnir,
hafa því séð möguleika
sína til stjórnunar á
öðrum sviðum svo sem
með þátttöku í bæjar-
og sveitarstjórnum,
stéttarfélögum eða öðr-
um ráðum og stjórnum
svo og með ritstörfum.“
með því að ...
... sjá til að möguleikar á að læra
séu fyrir' hendi. Starfsfriður —
vinnufriður verði fyrir alla. Þetta
þýðir m.a. að agavandamál eru í
lágmarki og andrúmsloft reglusemi
og gagnkvæmrar virðingar þar sem
kennurum og nemendum líður vel.
... gera miklar kröfur til alls
starfsfólks, sem einnig gerir kröfur
til sín sjálft. Hann ætlast til að
kennarar og nemendur trúi að allir
nemendur geti Iært og vij) að mið-
að sé við það með þarfír hvers
einstaklings og getu í huga.
... sá sem gerir miklar kröfur til
sín — kennara sinna og nemenda
setur að sjálfsögðu háleit markmið
sem möguleiki er að uppfylla. Hann
notfærir sér niðurstöður rannsókna
í menntamálum í þessum tilgangi.
. . . fylgjast með kennslu og hvemig
námsáætlanir eru gerðar og þeim
fylgt eftir. Hvetja til áhrifaríkra
vinnubragða til að örva og bæta
árangur nemenda í námi. Styðja
og leiðbeina ef þarf.
... sitja fundi, halda uppi tengslum
við ýmsa aðila: Kennara, nemend-
ur, foreldra, ráðuneyti — skóla-
nefnd, námstjóra o.s.frv.
• • • byggja upp góð tengsl við
„skólaskrifstofuna", skólanefnd.
... sjá til að koma öllum upplýsing-
um á framfæri til skólans, kynna
námskeið, bækur o.s.frv. og vita
hvemig hægt er að afla upplýsing-
anna. Hann er á göngum skólans
og inni í stofum og tala við nemd-
endur og starfsfólk.
.. . gera góðar stundatöflur og
skipuleggja alla aðra starfsemi svo
sem félagslíf — með tilliti til mark-
miða skólans.
.. .stjóma — skipuleggja — í hvað
fjárveiting til skólans fer og ef
eitthvað vantar að sjá til að fjárveit-
ing fáist fyrir því.
. . . sjá til að vel sé gengið um skól-
ann, að allt viðhald sé í lagi, þannig
að nemendum og kennurum líði vel
og til að móta það umhverfi og
andrúmsloft sem er menntandi.
... stjóma ýmissi þjónustu skólans
t.d. samhæfa starfsemi skólans við:
strætisvagnaferðir — mat/mjólkur-
sölu, heilsugæslu, sálfræðiþjónustu
o.s.fvr.
... velja góða kennara — eða gera
þá góða. Það skiptir ekki máli hve
falleg og góð byggingin er — há-
leit marljmið o.s.frv. — starfið
stendur og fellur með kennaranum
og gæðum kennslu hans. Skóla-
stjóri þarf að sjá til þess að ná slíku
fram með markmiðum og kröfum
og síðan réttlátu mati/viðurkenn-
ingu á kennslu þeirra.