Morgunblaðið - 23.01.1988, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. JANÚAR 1988
29
lfstæðis-
raogFinna
Snellman var Jón Sigurðsson
Finnlands.
Johan Ludvig Runeberg var Jón-
as Hallgrímsson Finnlands.
Rússa í stríðinu við Japani 1904—5
urðu til þess að magna uppreisnar-
anda víðs vegar í hinu rússneska
ríki. Keisarinn og íhaldsstjóm hans
neyddust til að láta undan síga og
viðurkenna umbætur í félags- og
stjómmálum, m.a. hluta af kröfum
sjálfstæðishreyfíngarinnar fínnsku.
Meimsstyrjöldin fyrri
í Finnlandi varð hin svokallaða
aktivista-hreyfíng æ fjölmennari.
Hún krafðist fulls sjálfstæðis og
frelsis undan rússneskum yfírráð-
um. Þar kom heimsstyijöldin til
hjálpar. Byltingamar í Rússlandi í
mars og október 1917 gerbreyttu
íiðstæðum. Oldungaráðið (senaten)
og fylkisþingið (kantdagen) stigu
skrefíð til fulls 6. desember 1917
og lýstu Finnland sjálfstætt lýð-
veldi. Sá dagur er þjóðhátíðardagur
Finnlands.
Sjálfstæðisyfírlýsingin var
hættuspil og mikið lagt undir.
Rússneskur landher og sjóher var
ennþá í landinu, og Finnar höfðu
engan skipulagðan herstyrk. Miklar
deilur voru um framtíðarskipan "á
stjóm landsins. Borgarar og verka-
fólk, hvítir og rauðir, vom ósveigj-
anlegir andstæðingar. Einungis sjö
vikum eftir sjálfstæðisyfírlýsinguna
skall á borgarastyijöld, sem er eitt
hið skelfílegasta sem komið getur
fyrir nokkra þjóð. Það stóð aðeins
í þijá mánuði en var mjög blóðugt
og háð af mikilli grimmd af beggja
hálfu. Það skildi eftir sig sár, alveg
fram að vetrarstríðinu 21 ári síðar,
begar sættir tókust á stjómmála-
sviðinu milli borgara og sósíalista
og á sviði tungumála milli þeirra
sem mæltu á fínnsku og sænsku.
Þessar sættir tókust eins og af
sjálfu sér vegna hinnar sameigin-
legu ytri ógnar.
Staða íslendinga breyttist einnig
fyrir tilverknað heimsstyijaldarinn-
ar fyrri. Við lok hennar vó sjálfs-
ákvörðunarréttur þjóða þungt þeg-
ar setja skyldi ný landamæri í
Evrópu. Eftir langvarandi samnin-
gaumleitanir við Dani kom loks til
þjóðaratkvæðagreiðslu um framtí-
ðarstöðu landsins 19. október 1918.
Úrslitin voru fyrirfram vituð. Meira
en 90% kusu fullveldi íslands. 1.
desember 1918 voru ísland og Dan-
mörk lýst tvö fullvalda ríki er stæðu
í persónulegu sambandi vegna sam-
eiginlegs konungs.
í þessum sama októbermánuði
átti sér stað einkennilegt stjóm-
málalegt kjör í Finnlandi. Þegar
íslendingar vildu losna undan kon-
ungsstjóm samþykkti þingið með
naumum borgaralegum meirihluta
hinn 9. október (og þá ber að hafa
í huga að sósíalistar vom útilokaðir
frá þinginu 1918 vegna borgara-
styijaldarinnar) að stofna til
konungdæmis. Og ekki nóg með
það, til konungs var einnig kjörinn
þýskur prins, Friedrich Karl af
Hessen. Hin hægri sinnuðu stjórn-
völd Finnlands trúðu þá á þýskan
sigur í heimsstyijöldinni og sáu í
Þýskalandi eins konar vemdarvæng
fyrir ógnun hins nýja Sovét-Rúss-
lands. Þess vegna vildu hægriöflin
fá þýskan konung til að tryggja
þýsk-finnsk vináttutengsl. Aðeins
mánuði eftir þetta furðulega kon-
ungskjör blasti við staðreynd hins
þýska ósigurs og hrun keisaradæm-
isins. Hugmyndin um konungdæmi
var úr sögunni. Konungurinn var
aldrei krýndur og hann kom aldrei
til Finnlands. Eftir þetta stutta,
konunglega hliðarspor í örlagaríkri
sögu ársins 1918 hvarf Finnland
aftur til þess lýðveldis sem lýst var
yfir 6. desember 1917.
Heimsstyrjöldin síðari
Nú vekur þessi konunglega ákefð
í Finnlandi árið 1918 auðvitað
nokkra undrun. Þess vegna er rétt
að minna á að konungsríki voru
mjög svo útbreidd í Evrópu á ámm
heimsstyijaldarinnar fyrri. Þá vom
þar einungis tvö lýðveldi: Sviss og
Frakkland. Heimsstyijöldin síðari
hafði einnig í för með sér miklar
breytingar í Finnlandi og á íslandi.
Nú var sá tími kominn að íslending-
ar gátu sagt upp persónusambandi
sínu við Damörku og lýst land sitt
fijálst og fullvalda lýðveldi. Þegar
það gerðist á afmælisdegi Jóns Sig-
urðssonar 17. júní 1944 á Þingvelli
við Öxará þá var það mikill gleði-
og sigurdagur fyrir þjóðina, enda
þótt verið hafí ausandi rigning. Mér
hefur verið sagt að orðhagur út-
varpsmaður hafí komist svo að orði
að himinninn hafí grátið af gleði.
Nokkrar þjóðir (Bandaríkja-
menn, Bretar, Frakkar, Norðmenn
og Svíar) höfðu sent opinbera full-
trúa til að vera við hátíðahöldin í
tilefni af stofnun lýðveldisins.
Finnar hefðu áreiðanlega viljað
fylla þann flokk, en það var ekki
hægt. Þeir höfðu átt í styijöld í
fímm ár. Einungis viku fyrir þennan
merkisdag í sögu íslands hófu
margfalt fjölmennari sovéskar úr-
valssveitir heiftarlega sókn á stóm
svæði á Kiijálaeiðinu. Þetta var
barátta upp á líf og dauða í bókstaf-
legum skilningi. Eftir tveggja,
mánaða látlausa baráttu gátu liðs-
sveitir okkar náð að stöðva sóknina
við Viborg. Árásinni linnti. Sovét-
menn töldu sig þurfa þessara
hersveita við annars staðar og sér-
friður landanna var saminn í
september 1944. Næstum 100.000
manns féllu og tíundi hluti landsins
tapaðist í þessum þremur stríðum:
Vetrarstríðinu 1939—40, fram-
haldsstríðinu 1941—44 og
„gleymda“ stríðinu í Lapplandi frá
október 1944 fram í apríl 1945,
þegar við urðum að reka 200.000
þýska hermenn af höndum okkar.
í ytri skilningi fyllti Finnland
flokk þeirra sem töpuðu heimsstyij-
öldinni síðari. Þó má halda fram
þeirri þversögn að þetta hafi verið
sigursælt stríð. Finnlandi tókst að
halda því sem mestu skipti, frelsi
sínu og sjálfstæði. Það er mikið að
þakka þrautseigjunni á stríðsámn-
um að Finnlandi hefur síðan tekist
að efla og treysta stöðu sína á al-
þjóðavettvangi sem frjálst, fullvalda
og hlutlaust ríki. Stríð er að sjálf-
sögðu mikil ógæfa fyrir þá sem í
því lenda. En engu að síður getur
það haft jákvæði í för með sér.
Fyrir Finna og granna okkar í
austri var þetta jákvæði fólgið í
því, að þessir fomu féndur — eftir
42 stríð á 700 ámm — lærðu (á
sama hátt og Frakkar og Þjóðveij-
ar) að það er skynsamlegra að
nágrannar lifi í friði og vináttu en
í stríði og illdeilum. Nú er utanríkis-
stefna Finnlands á eftirstríðsámn-
um — hin svokallaða Paasikivi-
Kekkonen-stefna — löngu virt,
bæði í vestri og austri.
Ég tel ástæðu til að nefna árið
1944 sem þýðingarmikinn áfanga
þegar dregnar em fram hliðstæður
í sögu Finnlands og íslands. Það
ár vann íslenska þjóðin lokasigur í
langri og erfíðri baráttu fyrir endur-
heimt þess sjálfstæðis sem tapaðist
1264. Og það ár tókst Finnum af
eigin rammleik að binda enda á
stríð sem hótaði að svipta þá sjálf-
stæði sem aðeins hafði staðið í
aldarfjórðung. íslenskir vinir hafa
tjáð mér að tvö dagblöð í Reykjavík
hafi nefnt í leiðurum sínum 1. des-
ember síðastliðinn, að eiginlega sé
1. desember 1918 þýðingarmesti
dagur í sögu íslands en 17. júní
1944. Það hafí verið 1918 sem hin
mikla breyting hafí orðið, þar sem
17. júní hafí einungis verið stað-
festing þess sem í raun var fyrir
hendi. An þess að ég vilji bianda
mér í slík álitamál, þá vil ég bara
benda á, að ef svo er, þá eram við,
íslendingar og Finnar, tveir jafn-
aldra vinir í pólitískum skilningi.
Tvær velstæðar þjóðir
Hátíð Suomi-félagsins hófst 'með
þjóðsöng Finna, Várt land. Hann
er 11 erindi, en venjan er að syngja
aðeins tvö hin fyrstu og hið síðasta.
Þar minnist skáldið ekki sjaldnar
en þremur sinnum á hina skelfilegu
fátaekt Finnlands:
1. Várt land er fattigt, skall sá bli.
2. Till detta arma land ándá vár
langtan skulle stá.
3. Var för din fattigdom ej skyggt.
Þetta var auðvitað dagsatt þegar
Runeberg orti ljóð sitt fyrir nær
150 ámm, enda sá þá enginn fyrir
þau auðæfi sem fólust í skógum
okkar. Mikil skáld hafa oft hæfí-
leika til að skyggnast inn í framtíð-
ina, en sem betur fer, eins og í
þessu dæmi, þá getur þeim stundum
skjátlast. Finnland hefur verið fá-
tækt líkt og ísland. Nú emm við
það ekki lengur. Við emm ekki
heldur neitt sérstaklega ungar sem
fullvalda þjóðir, þótt við teljum okk-
ur oft ennþá trú um það í hátíða-
ræðum. Ef við höfum í huga öll
ríki heims, sem em um það bil
160, þá emm við hvorki meðal
hinna elstu né hinna yngstu, heldur
emm við um sjötugt í góðum meðal-
aldri meðal þjóðanna, mjög bjarg-
álna og velstæðar þjóðir, í raun og
vem meðal hinna auðugustu í ver-
öldinni ásamt dönskum, norskum
og sænskum vinum okkar, — og
þar að auki held ég að óhætt sé
að segja án hroka, að við njótum
almennrar virðingar fyrir traust og
heilbrigt þjóðfélag.
Þegar ég hef nú reynt að draga
fram marga sameiginlega áfanga í
sögu þjóða okkar, þá held ég að
óhætt sé að slá því föstu að eftir
aldalanga baráttu blóðs, svita og
tára, þá hafí okkur vegnað vel,
Finnum og íslendingum. Það er
þess vegna full ástæða til að draga
fána að hún og halda þjóðhátíðar-
daga okkar hátíðlega.
Höfundur er sendiherra Finnlands
á íslandi.
I.jósmynd/Árni Sæberg
Sýningu Baltasars á Kjarvalsstöðum lýkur um helgina.
Kjarvalsstaðir:
Sýningu Baltas-
ars að ljúka
Afmælissýningu Baltasars sem staðið hefur yfir á Kjarvalsstöð-
um frá 9. janúar, lýkur næstkomandi sunnudag, 24. janúar. Á
sýningunni eru 35 olíuverk, flest máluð á síðasta ári.
Goð aðsókn hefur verið á sýn- Baltasars en viðfangsefni hans á
inguna og hafa tæplega 4000 sýningunnier„landiðogþjóðin“.
manns séð hana. Um þriðjungur Sýningin verður opin um helg-
verkanna er þegar seldur að sögn ina frá kl. 14 til 22.
Tveir prestar vígð-
ir á sunnudag
TVEIR nýir prestar bætast í
islenska prestastétt á sunnudag
er biskuð íslands, herra Pétur
Sigurgeirsson, vígir guðfræði-
kandídatana Stínu Gísladóttur
og Jens Hvidfelt Nielsen til
prestsþjónustu.
Stína hefur verið ráðin annar
farprestur kirkjunnar og mun fyrst
þjóna Þingeyraklaustursprestakalli
í leyfí sr. Ama Sigurðssonar, en
Jens hefur verið settur sóknarprest-
ur Hjarðarholtsprestakalls í Dölum.
Sr. Friðrik Hjartar, sem þar hefur
þjónað um árabil, hefur verið skip-
aður sóknarprestur í Ólafsvík.
Jens Hvidfeldt Nielsen er dansk-
ur að ætt og uppruna, 34 ára
gamall, sonur sr. Thorvald Nielsen,
og Anne Marie Hvidfeldt. Hann
lauk guðfræðiprófí frá Háskóla ís-
lands vorið 1987 og hefur síðan
verið bóndi að Reykjum, Lýtings-
staðahreppi. Kona hans er Ingigerð-
ur Siguijónsdóttir frá Hamrahlíð.
Það má telja skemmtilega tilviljun
að um þær mundir sem Skotinn sr.
Róbert Jack fær lausn frá embætti
eftir áratuga þjónustu, kemur ann-
ar útlendingur til þjónustu í íslensku
kirkjunni.
Stína Gísladóttir lauk guðfræði-
prófi vorið 1987, en áður hafði hún
lokið BA-námi við heimspekideild
HÍ. Hún var um árabil kennari í
Hafnarfirði, og síðan æskulýðsfull-
trúi hjá Þjóðkirkjunni. Stína er 44
ára, fædd í Danmörku en foreldrar
hennar vom þau frú Thora og Gísli
Kristjánsson ritstjóri, en þau em
bæði nýlátin. Stína er 11. kona sem
tekur prestsvígslu hérlendis.
Prestsvígslan verður í Dómkirkj-
unni í Reyjavík og hefst kl. 11.00.
Sr. Ingiberg J. Hannesson pró-
fastur lýsir vígslu, en vígsluvottar
auk hans em sr. Ágnes M. Sigurð-
ardóttir, sr. Guðmundur Oskar
Ólafsson og sr. Jónas Gíslason dós-
ent. Altarisþjónustu annast sr.
Hjalti Guðmundsson og Marteinn
H. Friðriksson stýrir þætti tónlistar
við vígsluna.
Tilboðimum
í Arvak-
ur hafnað
BÁÐUM tilboðunum sem bárust
í vitaskipið Arvakur hefur verið
hafnað af fjármálaráðuneytinu.
Annað tilboðið var frá Dýpkun-
arfélaginu og hitt frá Sigurði
L. Magnússyni o.fl. Tilboð Dýpk-
unarfélagsins hljóðaði upp á 7,2
m.kr.miðað við staðgreiðslu og
9,2 m.kr. miðað við greiðslukjör
en tilboð Sigurðar L. Magnússon-
ar var upp á 4,5 m.kr.
Að sögn Þórhalls Arasonar, hjá
eignadeild fjármálaráðuneytisins,
var ákveðið að hafna báðum þessum
tilboðum þar sem þau væm of lág.
Ekki væm forsendur fyrir því að
selja skipið á svo lágu verði og yrði
Árvakur því rekinn áfram af Vita
og hafnamálastofnun meðan hann
entist.