Morgunblaðið - 05.02.1988, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 5. FEBRÚAR 1988
Kjarastefna Alþýðu-
bandalagsins — Nýr
lífskjarasáttmáli
eftír ÓlafRagnar
Grímsson
Á undanfomum mánuðum hefur
kaupmáttur almennra iauna rýmað
vemlega og misréttið í kjaramálum
hefur birst í æ fleiri dæmum um
vaxandi launamun í landinu. Á
sama tíma og fólk í fískvinnslu og'
við umönnum sjúkra og aldraðra,
við uppeldi bama og almenn störf
í iðnaði og þjónustu nær ekki nema
kringum fímmtíu þúsundum á mán-
uði með mikilli yfírvinnu, nætur-
vinnu og helgidagavinnu þá birtast
sífellt fleiri fréttir um einstaklinga
VÉLA-TENGI
Allar geröir
Öxull — í — öxul.
Öxull — í — flans.
Flans — í — flans.
Tengið aldrei stál — í — stál,
hafiö eitthvað mjúkt á milli,
ekki skekkju og titring milli
tækja.
Allar stærðir fastar og frá-
tengjanlegar
Jk-Ll
^ÖQ=OFÖæQO=D^)ÍU]ir
Vesturgötu 16, sími 13280
eða heilar
samstæour
UMBODS- OG HÍUDVERSLUN
BIL DSHÖFDA 16 SIMI 6724 44
og hópa í peningastofnunum og
ijármagnsfyrirtækjum sem hafa
150.000—300.000 króna mánaðar-
laun. Lágmarkslaunin fyrir dag-
vinnuna eina eru svo í grundvallar-
atvinnuvegi þjóðarinnar ekki nema
tíundi hlutinn af efri hluta þessa
hátekjubils.
Það er því eitt brýnasta verkefn-
ið í íslenskum þjóðmálum að ráðast
gegn þessu misrétti í launamálum
og skapa öllum þær lágmarkstekjur
sem duga til mannsæmandi lífs.
Það sæmir ekki siðmenntuðu sam-
félagi sem á margan hátt vili telja
sig til fyrirmyndar að þúsundir
karla og kvenna striti langan vinnu-
dag fyrir litlu kaupi, geti ekki verið
samvistum við böm sín og fjöl-
skyldu nema blánóttina, hafi rétt
fyrir greiðslum á húsnæðiskostnaði
og einfaldasta mat og ekkert sé
eftir af laununum til að gera sér
og sínum dagamun.
Orsakir kjaraskerðingar
og launamisréttis
Fyrir rúmu ári gerðu samtök
launafólks samning við atvinnurek-
endur og þáverandi ríkisstjóm og
fól hann í sér hóflegar kauphækk-
anir gegn því að Steingrímur
Hermannsson, Þorsteinn Pálsson
og foiystumenn VSÍ stæðu við gef-
in fyrirheit um aðgerðir gegn
verðbólgu. Reynslan í lok ársins
1987 sýnir hins vegar að slíkt traust
var byggt á sandi.
Óstjómin í peningamálum, fjár-
festingum, erlendum lántökum og
á öðrum áhrifasviðum ríkisvaldsins
skapaði verulega þensluverðbólgu
sem alfarið skrifast á reikning frá-
farandi og núverandi ríkisstjómar.
Jaftivel foiystumenn ríkisstjómar-
innar lílga mistökunum við bruna
Rómarborgar og ófreskjur úr trölla-
heimi. Síðustu mánuði hefur veru-
legur hluti launafólks borið þessa
auknu verðbólgu án nokkurra bóta.
Önnur orsök kjaraskerðingarinn-
ar felst í þeirri ákvörðun ríkisstjóm-
arinnar að leggja á 5 milljarða
matarskatt. Þessi skattur bitnar
fyrst og fremst á láglaunafólki þar
eð venjuleg matvæli vega mun
þyngra í heimilishaldi þeirra sem
minni telq'ur hafa. Tollaíækkanir á
lúxusvömm og hlutum sem aðeins
em keyptir á nokkurra ára fresti
eða jaftivel bara einu sinni á áratug
koma þar ekki á móti.
Þá hefur ríkisstjóm Sjálfstæðis-
flokksins, Framsóknarflokksins og
Alþýðuflokksins breytt lögum um
tekjuskatt á þann veg að venjulegt
launafólk sem með löngum vinnu-
degi og miklu striti nær rúmum
50.000 krónum í mánaðarlaun á
nú að borga sömu prósentu í skatt
og bankastjórinn sem hefur yfír
300.000 krónur á mánuði. í stað
þess að þyngja skattbyrðina þegar
ofar dregur er hún nú hlutfallslega
þyngri eftir því sem tekjumar verða
minni.
Á sama tíma og þessi margþætta
kjaraskerðing rýrir hlut venjulegs
launafólks heldur tekjubilið í
landinu áfram að vaxa. Fyrirtækin
sem græða á þenslunni og hafa
fleytt gróðann af góðærinu skapa
stjómendum tekjur sem jafngilda í
mörgum tilvikum fímmtánföldum
launum fískvinnslufólks. Misréttið
í þjóðfélaginu og óréttlætið í skipt-
ingu gæðanna hafa vaxið hröðum
skrefum.
Ný kjarastefna
Á fundi miðstjómar Alþýðu-
bandalagsins um síðustu helgi voru
lgaramálin og barátta launafólks
tekin til ítarlegrar meðferðar.
Framsögu í þeirri umræðu höfðu
þau Bjöm Grétar Sveinsson, sem
verið hefur í fararbroddi í kjarabar-
áttu fískvinnslufólks, og Valgerður
Eiríksdóttir sem starfað hefur í for-
ystusveit kennarasamtakanna.
Þessi umfjöllun miðstjómarinnar
byggðist á viðræðum sem fram
höfðu farið á undanfömum vikum,
umræðum í miðstjóminni í desem-
ber og samræðum við ýmsa forystu-
menn í samtökum launafólks.
Miðstjóm Alþýðubandalagsins
samþykkti á þessum fundi kjara-
stefnu sem felur í sér eftirfarandi
höfuðatriði:
1. Nauðsyn samstöðu og nýrra
baráttuaðferða.
2. Stuðning við skammtímasamn-
ing sem vegur upp kjaraskerðingu
undanfarinna mánaða og skapar
tíma til að undirbúa varanlegan
kjarasáttmála næsta vor.
3. Grundvallaratriði nýs kjarasátt-
mála verði:
a) 45.000-50.000 króna lág-
markslaun.
b) Verðtrygging iauna.
e) Yfírborganir inn í launataxta.
d) Áætlun um að fullnægja dag-
vistarþjónustu bama fyrir árið
1990.
e) Nýtt lífskjaramat.
4. Samstaða sé sköpuð á vinnu-
stöðum og viðbrögð við andstöðu
atvinnurekenda og ríkisstjómar
verði hörð, flölþætt og markviss.
Þessi kjarastefna Alþýðubanda-
lagsins felur í sér áherslur flokksins
í þeirri glímu sem mun fara fram
á næstu vikum og mánuðum. Hún
vísar veginn til aukinna kjarabóta,
vaxandi jöfnuðar og framtíðar þar
sem nýtt lífsgæðamat mótar til-
raunir launafólks til að skapa á
íslandi nýjan veruleika: samfélag
sem yrði vinsamlegt vinnandi fólki
og setti hagsmuni láglaunafólks,
bama og eðlilegs flölskyldulífs á
oddinn í baráttunni fyrir bættum
kjörum.
Samstaða og nýjar
baráttuaðferðir
í stefnuályktun miðstjómar Al-
þýðubandalagsins er lögð rík
áhersla á að skapa verður breiða
samstöðu launafólks ef árangur á
að nást í baráttunni gegn skerðing-
arstefnu atvinnurekenda og ríkis-
valds. Sú tortryggni og skortur á
gagnkvæmum skilningi sem um of
hafa sett svip á samskipti ólíkra
samtaka launafólks verða að
hverfa. Þess vegna er í ályktuninni
sérstaklega tekið fram að samstaða
Alþýðusambandsfélaga, opinberra
starfsmanna og fleiri félaga launa-
fólks er mikiivæg forsenda þess að
árangur náist.
Jafnhliða þarf að leggja drög að
nýjum baráttuaðferðum, stuðla að
víðtækum umræðum á vinnustöð-
um, auka upplýsingar og skapa
aðstöðu fyrir beina þátttöku launa-
fólks í að móta kröfumar og meta
jafnóðum stöðuna í samningum.
Samspil gagnkvæms skilnings
meðal alls launafólks, raunvem-
legrar samstöðu, nýrra baráttuað-
ferða og flölþættari starfshátta er
lykilatriði í framvindu kjarabarátt-
unnar á næstu mánuðum. Það er
verkefni allra sem vilja starfa í
þágu hagsmuna launafólks að
stuðla að því að það nauðsynlega
samspil verði að lifandi veruleika.
Þá skapast möguleikar til að bijóta
skerðingarstefnuna á bak aftur.
Skammtímasamning’ar —
Varanlegnr kjarasáttmáli
Ef tekið er mið af ríkjandi að-
stæðum, sem einkennast af vaxandi
verðbólgu, kjararýmun og ráðaleysi
ríkisstjómarinnar, þá er skynsam-
legt að reyna að ná skammtíma-
samningi til að vega upp kjara-
Ólafur Ragnar Grimsson
„í nýjum kj ar asáttmála
eigfa leiðréttingar í
þágn hinna lægst laun-
uðu að vera efstar á
blaði. í kjarastefnu Al-
þýðubandalagsins er
ályktað um nauðsyn
þess að stefna að því
að tryggja öllum lág-
marksafkomu sem
miðist við 45.000—
50.000 krónur á mánuði
í dagvinnutekjur. Jafn-
framt verði að verð-
tryggja launagreiðslur
til að koma í veg fyrir
að stjómvöld geti
áfram komið aftan að
fólki í gegnum aukna
verðbólgu.“
skerðingu undanfarinna mánaða og
vinna tima til að undirbúa öfluga
sókn í vor sem fært gæti launafólki
nýjan kjarasáttmála.
Það mun ráðast á næstu sólar-
hringum — jafnvel áður en þessi
grein birtist lesendum — hvort tekst
að knýja á um gerð slíks
skammtímasamnings. Ef sú tilraun
mistekst vegna fjandskapar at-
vinnurekenda og ríkisstjómar, þá
verður að grípa til harðra aðgerða
og víðtækrar baráttu. Þá er nauð-
synlegt að samstaða ólfkra samtaka
launafólks verði sýnd í verki um
allt land og nýjum aðferðum verði
beitt til að ná árangri.
Hvort sem skammtímasamning-
ar nást eða ekki er Ijóst að í hönd
fer undirbúningur að gerð varan-
legs kjarasáttmála. Spumingin er
bara hvort hann kemst á dagskrá
strax á næstu dögum eða hvort
skammtímasamningar verða nokk-
urra mánaða brú að gerð slíks nýs
kjarasáttmála.
Verðtryeging og
45.000-50.000
lágrnarkslaun
í nýjum kjarasáttmála eiga leið-
réttingar í þágu hinna lægst
launuðu að vera efstar á blaði. í
kjarastefnu Alþýðubandalagsins er
ályktað um nauðsyn þess að steftia
aðþvíað tiyggja öllum lágmarksaf-
komu sem miðist við
45.000—50.000 krónur á mánuði í
dagvinnutekjur. Jafnframt verði að
verðtiyggja launagreiðslur til að
koma í veg fyrir að sijómvöld geti
áfram komið aftan að fólki í gegn-
um aukna verðbólgu.
Miðað við verðhækkanir á und-
anfömum vikum og mánuðum,
viðurkennd skattleysismörk og það
lágmark sem þarf til að fullnægja
brýnustu lífsnauðsynjum verður
þetta að teljast lágmarksbreyting.
Neðar er ekki hægt að fara í laun-
um ef íslenskt samfélag ætlar ekki
að halda áfram að dragast aftur
úr nágrannalöndum okkar í lífslgör-
um. Minni lauriatekjur em ekki
samboðnar siðuðu samfélagi.
Yfirborganir inn
í launataxta
Einnig er mikilvægt til að draga
úr þeirri tvöfeldni sem ríkir á vinnu-
markaðnum. Hún birtist í því að
atvinnurekendur sem neita hækk-
unum í kjarasamningum halda beint
inn í fyrirtækin og deila þar út yfír-
borgunum og launaskriði eftir
persónulegum geðþótta. Það verður
að fella allar launagreiðslur inn í
umsamda launataxta og tiyggja að
samningar endurspegii þau laun
sem raunverulega em greidd. Á
þann hátt er hægt að draga úr því
félagslega óréttlæti sem geðþótta-
vald atvinnurekenda skapar í
gegnum margflókið kerfi yfírborg-
ana og launaskriðs.
Á undanfömum mánuðum hefur
ýmsum samtökum launafólks tekist
að semja um ný launakerfí þar sem
yfírborganir og launaskrið em tekin
inn í hin umsömdu laun. Þetta hef-
ur haft í för með sér raunhækkun
lágmarkslauna í þessum starfs-
greinum og skapað heilbrigðari
gmndvöll að samningum um frek-
ari kjarabætur. Þessi árangur í
einstökum greinum þarf að flytjast
til allra samtaka launafólks og út-
rýma þannig hinu tvöfalda siðgæði
sem einkennt hefur kjaramálin á
undanfömum ámm.
Nýtt líf skjaramat —
Dagvistarmál
Það er hins vegar einnig mikil-
vægt að nýr kjarasáttmáli beri svip
nýrra viðhorfa um víðtækar umbæt-
ur á lífsháttum fólks. Það em ekki
launin ein sem máli skipta. Þess
vegna er í kjarastefnu Alþýðu-
bandalagsins lögð rík áhersla á að
hrinda í framkvæmd áætlunum um
að fullnægja þörf fyrir dagvistar-
þjónustu bama fyrir árið 1990. í
upphafí þess áratugar var samið
um að þessu markmiði ætti að ná
á tíu árum en engu að síður er enn
langt í land. Dagvistarmálin em
lykilatriði til að skapa aukið jafn-
rétti í samfélaginu og veita öllum
bömum jöfn skilyrði til menntunar
og þroska. Þess vegna þurfa dag-
vistarmálin að verða forgangsatriði
í nýjum kjarasáttmála.
En það er einnig orðið meira en
tímabært að setja fram tillögu sem
fela í sér nýtt og víðtækara
lífskjaramat. Þar yrði tekið mið af
styttingu vinnutímans, aðbúnaði og
öryggi á vinnustað, tækifæmm til
frekari starfsmenntunar og lýðræð-
islegra áhrifa á stjóm eigin vinnu
ásamt því að hafa aukna möguleika
til að njóta samvista við Qölskyldu
og böm og lifa alhliða menning-
arlifi. Slíkar hugmyndir þurfa að
vera á oddinum við mótun þessa
nýja kjarasáttmála.
Skilningur á merkingu orðanna
„mannsæmandi kjör" hefur tekið
vemlegum breytingum á undan-
fömum ámm. Hann felur nú í sér
ekki bara launin ein heldur einnig
tækifæri til að njóta með fjölskyldu
sinni mannbætandi tómstunda
ásamt því að hafa á vinnustað
möguleika á auknum þroska í gegn-
um lýðræðisleg áhrif og frekari
fræðslu. Mannlifið hefur margar
víddir og kjarasáttmálar nútímans
þurfa að taka mið af hinum nýja
skilningi á gömlu kröfunni um
„mannsæmandi kjör“.
Samnefnari
Kjarasáttmáli sem fæli í sér alla
þessa þætti gæti orðið tæki til að
tengja saman krafta hinna ýmsu
samtaka launafólks. Hann felur í
sér efnivið í þann samnefnara sem
skort hefur á undanfömum misser-
um til að stilla saman hugi og
hendur þeirra sem um stundarsakir
áttu ekki samleið. Hann getur skap-
að grundvöll að gagnkvæmum
skilningi hinna ýmsu samtaka
launafólks og falið í sér sameigin-
lega lærdóma af reynslu undanfar-
inna ára.
Kjarastefna Alþýðubandalagsins
er því mikilvægt framlag til þeirra
umræðna og stefnumótunar sem á
næstunni munu fara fram í samtök-
um Iaunafólks. Hún er tilraun til
að stíga skref í átt að auknu jafn-
rétti og bjartari framtíð fyrir
launafólkið í landinu.
fíöfundur er formaður Alþýðu-
handa Ingnina