Morgunblaðið - 29.04.1988, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 29. APRÍL 1988
17
aður.
— Orkufrekur iðnaður.
— Uppbygging ferðamannaiðn-
aðar.
— Uppbygging meðalstórra iðýu-
vera er hafa þörf fyrir mikla gufu-
orku.
— Ýmis tækifæri í hefðbundnum
greinum svo sem fataiðnaði, tréiðn-
aði og efnaiðnaði.
Nýsköpunarstefna
Þessi upptalning sannar að
möguleikarnir eru margir. Það er
jafnframt ljóst að til að nýta þá
þarf að hefja nú þegar geysilega
umfangsmikið nýsköpunarstarf.
Við þurfum að móta nýja atvinnu-
stefnu sem tekur mið af sterkum
og veikum hliðum okkar og hefur
það markmið að tryggja okkur og
afkomendum okkar betri lífskjör.
Við mótun þessarar stefnu þarf að
ganga út frá eftirtöldum atriðum:
— Við höfum margt fólk sem er
að mennta sig erlendis til ýmissa
sérhæfðra starfa. Við viljum að
þetta fólk snúi til baka til íslands,
starfi hér og leggi sitt af mörkum
við uppbyggingu framtíðarþjóðfé-
lagsins, þar sem mikil þekking er
forsenda bættra lífskjara. Við þurf-
um á þessu fólki að halda til að ná
settum markmiðum.
— Menntun fólksins er hins veg-
ar oft á nýjum sviðum sem íslenskt
atvinnulíf er veikt í, svo sem
líffræði, rafmagns- og rafeinda-
verkfræði, efnistækni, tölvutækni
og ýmsum sérhæfðum sviðum véla-
verkfræði. í framtíðinni mun af-
koma þjóða að verulegu leyti ráðast
af þekkingu á þessum sviðum. Við
þurfum því íslensk fyrirtæki á ofan-
greindum sviðum með öfluga ný-
sköpunarstefnu, sem krefst starfs-
fólks með sérhæfða tækniþekkingu.
— Við verðum að alþjóðavæða
atvinnulífíð og auðvelda þátttöku
íslenskra fyrirtækja í atvinnurekstri
eflendis og öfugt. Það er forsenda
nauðsynlegrar nýsköpunarstefnu í
íslensku atvinnulífi.
— Við verðum að opna fjár-
magnsmarkaðinn og fá almenning
til aukinnar þátttöku í atvinnulífinu
með hlutabréfakaupum og aukinni
þátttöku í ákvarðanatöku við rekst-
ur fyrirtækja.
— Við verðum að eignast fleiri
stór fyrirtæki sem eru fær um að
taka þátt í alþjóðlegri samkeppni
uppá eigin spýtur. Með því að sam-
eina smærri fyrirtæki, sem hafa
sérhæft sig á þröngum sviðum og
efla einstök fyrirtæki og sölusam-
tök, sem þegar hafa náð ákveðinni
fótfestu í nýsköpun og útflutningi,
má ná þessum árangri.
— Við verðum að átta okkur á
að fiskur er undirstaða lífskjara hér
á landi. Jafnframt er fiskur for-
senda bættra lífskjara. Við verðum
að nýta sjávarútveginn betur til
þekkingaruppbyggingar og nýsköp-
unar á öðrum sviðum atvinnulífsins.
— Við verðum að leggja áherslu
á þau svið sem við erum þekkingar-
lega sterk á og njótum þekkingar-
legrar sérstöðu. Hér má t.d. nefiia
sjávarútveg og þá tækni er tengist
veiðum og vinnslu, jarðvarma-
tækni, ákveðin svið líftækni o.fl.
— Við verðum að gera okkur
grein fyrir að hefðbundin hagstjóm-
artækni, svo sem gengisstjómun,
skattastjómun og launastjómun,
duga ekki ein og sér lengur. Ein-
ungis með því að tengja saman
framleiðni, nýsköpun og markaðs-
sókn og hafa þessa þætti að leiðar-
ljósi mun okkur takast að bæta
lífskjörin. Forsenda þess að þetta.
takist er aukin ábyrgð og áhrif
hagsmunaaðila vinnumarkaðarins,
vinnuveitenda og verkalýðssamtaka
á stefnumótun á hefðbundnum svið-
um hagstjómar, en þó sérstaklega
varðandi mótun nýsköpunarstefn-
unnar, þar sem rannsóknastarf-
semi, vöruþróun og markaðssókn
fyrirtækjanna er lykillinn að
árangrinum.
— Við verðum að gera allt þetta
og fjölmargt annað til að geta
greitt til baka skuldimar sem hlað-
ist hafa á okkur, fjárfestingar sem
því miður eiga margar hveijar aldr-
ei eftir að standa undir sér.
Gangi okkur vel!
Höfundur er hagverkfræðingur.
Eflum Þjóðmínjasafnið!
Stofnfundur felags velunnara safnsins er 3. maí
eftir Guðjón
Friðriksson
Við lifum á tímum mjög örra
þjóðfélagsbreytinga þannig að
fæstir gera sér grein fyrir því.
ísland er ekki lengur einangrað
eyland lengst úti í hafí heldur
komið í miðja hringiðu heimsmál-
anna þar sem landamæri eru
meira og minna rofín með sameig-
inlegri verslun, iðnaði, hröðum
samgöngum, gervihnattasam-
bandi og tölvum. Því ríður á að
við íslendingar hlúum að hinni
sérstöku menningu okkar og slitn-
um ekki úr tengslum við fortíð
okkar og sögu. Það er m.a. mikil-
vægt til þess að við höldum áfram
að vera kröftug þjóð með sterka
sjálfsvitund.
Þjóðminjasafnið hefur nú um
nokkurt skeið verið í fjársvelti og
ekki sem skyldi gegnt hlutverki
sínu og er því brýn nauðsyn á að
efla safnið og gera það betur í
stakk búið til að fræða uppvax-
andi kynslóðir um líf og störf for-
feðra okkar. Allar nálægar menn-
ingarþjóðir, ekki síst stórþjóðim-
ar, leggja mikið kapp á að hlú að
slíkum söftium, gera þau nútíma-
leg og aðgengileg öllum almenn-
ingi. Þetta er enn mikilvægara
fyrir smáþjóðimar svo að þær
glati ekki sérkennum sínum f
hraða gervihnatta- og tölvualdar.
Til þess að sfyðja við bakið á
Þjóðminjasafni Islands, afla fjár
til þess og vekja áhuga á því hef-
ur nú verið ákveðið að stofna fé-
lag velunnara þess og er mikil-
vægt að sem flestir gerist stofnfé-
lagar. Stofnfundur verður í and-
dyri Þjóðminjasafnsins 3. maí nk.
kl. 17.15 og er hann opinn öllum
áhugamönnum. Þeir sem ekki
komast á fundinn geta gerst
stofnfélagar með því að senda línu
til Þjóðminjasafnsins. Ekki hefur
enn verið valið nafn á félagið en
ætlunin er að það verði kjamgott
og þjóðlegt nafn. Eru menn og
konur beðin um að senda inn til-
lögur að nafni.
Þjóðminjasafnið stendur nú á
tímamótum þar sem það fær til
umráða salarkynni sem Listasafn
íslands hefur haft og auk þess
er ætlunin að byggja við safnið.
Þá eru ný þjóðminjalög í burðar-
liðnum. Mikið starf er því fyrir
höndum að skipuleggja sýningar-
sali upp á nýtt og færa þá í það
horf sem gerist í bestu söfnum
erlendis. Þá fyrst verður safnið
nauðsynlegur, eftirsóknarverður
og árlegur viðkomustaður íslend-
inga. Þar á ungt fólk að geta
fræðst um þjóðminjar allt frá
landnámstíð til 20. aldar með til-
Guðjón Friðriksson
„Gott Þjóðminjasafn er
því ekki aðeins bráð
nauðsyn fyrir eigin
þjóðarvitund heldur
getur af því leitt beinn
fjárhagslegur ábati og
jafnframt styrkt stöðu
okkar í samfélagi þjóð-
anna.“
heyrandi skýringum í máli og
myndum.
Auk þessa verður safnið að
vera aðgengilegra en nú er fyrir
sívaxandi straum útlendra ferða-
manna sem kemur til landsins.
Það er ekki nóg að fjölga ferða-
mönnum, það verður líka að gera
þeim kleift að sjá fleira eftirsókn-
arvert en íslenska náttúru. í borg-
inni Jórvík á Englandi hefur verið
grafinn upp heill víkingabær með
æmum tilkostnaði, en sú fjárfest-
ing skilaði sér á einu ári eftir að
opnaðar voru sýningar á honum
fyrir ferðamenn. Nú streyma ár-
lega hundmð þúsunda ferða-
manna til Jórvíkur til að skoða
víkingabæinn þar sem Egill
Skallagrímsson orti Höfuðlausn
sína. Því skyldi ísland, land
víkinga og sagna, ekki bjóða upp
á spennandi söguminjar fyrir út-
lendinga? Gott Þjóðminjasafn er
því ekki aðeins bráð nauðsyn fyr-
ir eigin þjóðarvitund heldur getur
af því leitt beinn fjárhagslegur
ábati og jafnframt styrkt stöðu
okkar í samfélagi þjóðanna.
Mætum öll á stoftifund félags-
ins, sem enn vantar nafn á, og
tökum þátt í skemmtilegu og
spennandi starfi! Stofnfundurinn
er þriðjudaginn 3. maí kl. 17.15.
Höfundur er sagnfræðingur og í
bráðabiigðastjóm félags áhuga-
fólks um vöxt og viðgang Þjóð-
mityasafnins.
íslendingasögur:
Ometanleg heimild um
einstakt miðaldasamfélag
- segir Jesse Byock, prófessor við Kaliforníuháskóla
Jesse Byock, prófessor við Kalifomíuháskóla. Morgunblaðið/BAR
HVERNIG þróaðist islenskt sam-
félag fyrstu aldimar eftir land-
n&m? Hvemig vora deilur
manna á milli útkyáðar? Hver
vora völd goðanna og hvaðan
kom þeim auður? Hvert var mik-
ilvægi ættarbanda og vináttu í
íslenska þjóðveldinu? Hér á landi
er staddur prófessor Jesse By-
ock, kennari i forníslensku og
miðaldafræðum við Kaliforníu-
háskóla i Los Angeles (UCLA),
en undanfarin ár hefur hann
rannsakað islenskar forasögur
meðal annars undir áhrifum frá
aðferðum mannfræðinnar og
dregið af þeim ályktanir um
islenskt samfélag á söguöld.
Árið 1982 kom út bók eftir By-
ock sem nefnist Feud in the Icel-
andic Sagas. Hún vakti mikla
athygli meðal lærðra manna og
leikra. Önnur bók eftir Byock
kemur út á þessu ári og ber hún
heitið Medieval Iceland, Society,
Sagas, and Power. Byock mun
flytja fyrirlestur um rannsóknir
sinar sem nefnist Þjóðveldið,
völd og vinfengi á aðalfundi
Sögufélagsins, laugardaginn 30.
aprfl kl. 14.00 í Duus-húsi við
Fischerssund. Fyrirlesturinn
verður fluttur & islensku og er
öllum heimill aðgangur. Blaða-
maður spjallaði i vikunni við
prófessor Byock um rannsóknir
hans.
„Ég hef unnið að nýju bókinni
undanfarin sjö ár. í fyrri bók minni
fjallaði ég um það hvort íslendinga-
sögumar séu nothæfar heimildir
fyrir sagnfræðinga um islenska
þjóðveldið. Niðurstaða mín var sú
að svo væri. í nýju bókinni er geng-
ið út frá þessu og er hún að formi
til saga þess hvemig íslenskt sam-
félag varð til, hvemig uppbyggingu
þess og valdakerfi var háttað,"
segir Jesse Byock.
— Hversu áreiðanlegar heimild-
ir eru íslendingasögumar?
„Þær eru ekki ábyggilegar hvað
varðar einstakar sögulegar stað-
reyndir en veita hins vegar góða
innsýn í félagslegt mynstur og
þjóðfélagsstrauma á söguöld.
Nútímasagnfræði snýst í vaxandi
mæli um þessa undiröldu í sam-
félaginu. Það sem er svo heillandi
við íslenskt samfélag í öndverðu
em hinar þróuðu og óvenjulegar
leiðir til að gera út um deiluefni
og það er einmitt viðfangsefni fom-
sagnanna. Hér var ekkert fram-
kvæmdavald eins og til dæmis f
Noregi sem leiddi til þess að máia-
miðlun varð svo mikilvæg og þessa
hefur gætt á íslandi allar götur
síðan."
— Að hvaða leyti em rannsókn-
araðferðir þinar nýstárlegar?
„Nýjungin hjá mér er kannski
fyrst og fremst sú að nota þá þekk-
ingu sem unnist hefur á ólíkum
sviðum miðaldafræða. Sjálfur hef
ég fengist við lögfræði, sagnfræði,
munnmælafræði og mannfræði og
reyni að nýta mér þær greinar til
að svara því hvemig tókst að halda
samfélaginu stöðugu og ná sáttum
í deilum manna. Ég velti því einnig
fyrir mér hvemig auður varð til á
íslandi. í raun er afskaplega lftið
vitað um það hvemig goðamir
auðguðust svo dæmi sé tekið eða
hvemig þeir störfuðu sem opin-
berir embættismenn án fram-
kvæmdavalds. Miðaldasamfélagið
á íslandi var á margan hátt óvenju-
legt og þess vegna er það svo at-
hyglisvert. Reynt hefur verið að
finna hliðstæður í smákóngaveldi
meginlandsins eða þá í frumstæð-
um þjóðfélögum en hvomgt á við.
Hið fyrra á til dæmis ekki við vegna
þess að goðorðin voru ekki af-
mörkuð landsvæði. Hér vantaði
einnig það stigveidi sem var við
lýði í Noregi. Athyglisvert er að
landnámsmenn vissu um uppbygg-
ingu evrópskra samfélaga en forð-
uðust að taka upp slíkt kerfi sjálfir.
í stað aðals eins og í Noregi var
hér flókið kerfi gagnkvæmra skuld-
bindinga þar sem ættarbönd,
bræðralag og vinskapur lágu til
grundvallar. En ættartengslin vom
ekki eins mikilvæg og virðast kann.
Menn gátu vissulega leitað til ætt-
ingja en áttu ekki stuðning vísan
þar. Mikilvægari var umsamin
pólitísk velvild manna á milli sem
kallaðist vinfengi. Hingað til hefur
vináttu fyrst og fremst verið gerð
skil í hinni siðferðilegu merkingu
en henni minni gaumur gefínn sem
aðferð til að treysta völd.
Ég hef sætt gagnrýni fyrir að
líta svo á að íslenska þjóðveldið sé
ein samfella þangað til íslendingar
ganga Noregskonungi á hönd.
Margir fræðimenn em á öndverð-
um meiði vegna þess að þvi er virð-
ist að ekki em til ritaðar heimildir
frá söguöld. f rannsóknum á fom-
um samfélögum tíðkast það hins
vegar að rökstyðja þurfí sérstak-
lega hvers vegna eitt tfmaskeið
ætti að vera ólíkt öðm ef heimildir
fyrir því að svo sé skortir. Sturl-
unga gefur að því leyti ranga mynd
af samtfma sínum að hún fiallar
um yfirstéttina sem þá var í mótun
en ekki bænduraa eins og íslend-
ingasöguraar gera.“
— Hvemig hefur kenningum
þínum verið tekið meðal fræði-
manna?
„Vel, og samstarfið við fslenska
ftæðimenn hefur verið mjög fijótt
og ánægjulegt. Sé sú aðferð góð
og gild sem fræðimenn utan ís-
lands hafa f vaxandi mæli tileinkað
sér að líta á íslendingasögur sem
heimildir um þjóðveldið þá má bú-
ast við stórauknum áhuga miðalda-
fræðinga á fslenskum fombók-
menntum. Sjálfur tel ég að íslend-
ingasögumar séu ekki einungis
bókmenntalegt stórvirki heldur
einnig ómetanleg heimild um at-
hyglisvert og á margan hátt ein-
stakt miðaldasamfélag," sagði
Jesse Byock að lokum.