Morgunblaðið - 29.04.1988, Page 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 29. APRÍL 1988
Ríkisvald og réttarvemd
lögum sínum með hliðsjón af þess-
um umsögnum.
Eina neikvæða umsögnin, sem
borist hefur um frumvarpið er frá
Sýslumannafélagi íslands og sætir
furðu að félagsmenn þess félags,
sem að umsögninni stóðu, skuli
ekki skilja sinn vitjunartíma í þessu
máli. Mér er enda kunnugt um að
ýmsir sýslumenn þekkja hana
glöggt, en ég hefði að óreyndu
ætlað, að allir sýslumenn legðu
metnað sinn í það, að þetta mál
næði fram að ganga.
Það er reyndar svo að í ítarlegu
bréfi, sem Pétur Hafstein,_ sýslu-
maður og bæjarfógeti á,ísafirði,
hefur nýverið sent félögum í sýslu-
mannafélaginu og í afriti til þing-
flokka og dómsmálaráðuneytis ger-
ir hann athugasemdir við ályktun
sýslumannafélagsins og vil ég leyfa
mér að vitna í efni bréfsins, en þar
segir m.a.: „Það gegnir mikilli
furðu; að félagar í Sýslumannafé-
lagi Islands skuli ekki sjá af því
hagræði og framför að gera þær
breytingar á réttarfari og dómstóla-
skipan, að tiyggi sem best sjálf-
staeði dómstóla bæði gagnvart
stjómvöldum og almenningi. Vita-
skuld beri að fara með fyllstu gát,
þegar unnið er að breytingum á
þessu sviði. Þær breytingar, sem
frumvarp um aðskilnað dómsvalds
og umboðsvalds í héraði mæla fyrir
um, eiga sér í raun langan aðdrag-
anda í margs konar umflöllun um
þessi málefni og baráttu fyrir end-
urbótum. Það er því fjarri sanni,
að til þeirra sé stofnað af hvatvísi."
í bréfu Péturs segir einnig síðar:
„Það er hins vegar áhyggjuefni, ef
Sýslumannafélagið eitt leggst gegn
marktækum umbótum á þessu
sviði. Að minni hyggju ætti það að
leggja metnað sinn í það, að svo
verði staðið að þessum breytingum
öllum, að sýslumannsembættin
verði styrkt og efld sem stjómsýslu-
embætti í því skyni m.a. að færa
vald frá miðsijómarstofnunum
ráðuneyta til hinna dreifðu byggða
landsins og auka þannig þjónustu
við almenning. Hér gæti Sýslu-
mannafélagið haft mikil áhrif til
heilla, ef það kysi að leggja slfku
máli lið. Ég tel það afar mikilvægt,
að sýslumannsembættin verði þeir
þyngdarpunktar í stjómsýslukerfí
landsins, er í framtíðinni verði tekið
mið af í margvíslegri löggjöf í ríkari
mæli en verið hefur. í því sambandi
má minna á hina óskynsamlegu
þróun varðandi innheimtu opinberra
gjalda, sem nú virðist eiga sér stað
og Sýslumannafélagið ætti að
spoma miklu harkalegar gegn en
það hefur gert. Nefndin, sem samdi
hið umrædda frumvarp, leggur ein-
dregið til, að sú skipan verði lög-
fest, að þau sýslumannsembætti,
sem innheimta staðgreiðslu skatta,
haldi því áfram. Þetta og ýmislegt
annað, sem nú er í deiglunni, kann
að skipta sköpum um framtíð sýslu-
mannsembættanna. Ég er hins veg-
ar þeirrar skoðunar, að verði fæti
bmgðið fyrir eðlilega og löngu tíma-
bæra framþróun réttarfars í landinu
og sýslumenn haldi áfram að hafa
á einni hendi dómsvald og umboðs-
stjóm, muni sýslumannsembættin
hljóta af því ófyrirsjáanlegan skaða,
þegar til lengri tíma er litið.“
Hér er af ábyrgð og einurð
mælt og ég geri þessi orð Péturs
Hafstein að mínum.
Höfundur er dóms- og kirkjumála
ráðherra.
TÖLVUPRENTARAR
eftírsr. Þorberg
Kristjánsson
Ríkisvaldið hlýtur að öllu eðlilegu
að vemda mannlegt líf og efla
meðal almennings vitundina um
mannhelgi.
Löggjöf, sem í raun gerir hið
ófædda líf réttlaust, brýtur gegn
því grundvallarsjónarmiði, að sér-
hver einstalkingur eigi rétt til lífs,
allt frá upphafí og þar til dauðinn
ber að dymm með eðlilegum eða
óviðráðanlegum hætti. Við svo búið
má eigi sitja og það er mörgum
ljóst, — má í því sambandi sérstak-
lega neftia samtökin „Lífsvon".
Þorvaldur Garðar Kristjánsson
hefir, ásamt öðmm, æ ofan í æ flutt
á Alþingi frumvörp, annars vegar
um þrengingu á heimild til fóstur-
eyðinga og hins vegar aukna aðstoð
við einstæðar mæður og hjálpar-
þurfa konur í hjúskap eða sambúð.
Kirkjuþing 1982 samþykkti til-
lögu, er fól í sér áskomn til Al-
þingis að samþykkja umrædd fmm-
vörp. Tillögur þess efnis vom sam-
þykktar á Héraðsfundi Reykjavík-
urprófastsdæmis 1982 og Presta-
stefnu 1983.
Þegar Kirkjuþing kom saman á
sl. hausti, lá það fyrir, að á Alþingi
því, er þá var að hefjast, yrði máli
þessu hreyft. Það virtist þá eðli-
legt, að Kirkjuþing ítrekaiði fyrri
afstöðu sína og reyndi þannig að
veita málinu brautargengi.
Það sem hér um ræðir er í bók-
staflegum skilningi lífsspursmál.
Miklu varðar, að því sé haldið vak-
andi og þá auðvitað eigi síst á lög-
gjafarþinginu. Ekki er unnt að láta
það gott heita eða samþykkja með
þögn, að í gildi séu lög, er svipta
hið ófædda líf réttarvemd a.m.k.
fyrstu 12 vikumar eftir getnað.
Kirkjuþing samþykkti tillögu, er
byggir á þeim viðhorfum, sem hér
hafa verið rakin og í greinargerð
segir m.a.: „Það fer auðvitað ekki
á milli mála, að kona, sem verður
þunguð, án þess að hafa ætlað sér
það, getur staðið í erfíðum spomm.
Þar getur margt komið til, — af-
staða fjölskyldunnar t.d., röskun
áforma eða erfiður fjárhagur.
En miklu skiptir, hvemig vand-
anum er mætt, hvort menn yppta
aðeins öxlum og bjóða upp á fóstur-
eyðingu eða reyna að finna lausn,
e.t.v. krefst einhvers, bæði af ein-
staklingum og heild. Það má ekki
gleymast, að val konunnar á oftast
að vemlegu leyti rætur í afstpðu
umhverfísins.
Almennt líta menn svo á, að
íslensk lög séu nokkur mælikvarði
á rétt og rangt. Og konunni, sem
hér um ræðir, mæta lög, sem gefa
henni rétt til að hindra fæðingu
bamsins, sem hún ber undir beiti.
Óbeint er henni sagt, að bamið
hennar hafi ekkert gildi, eigi engan
rétt, fyrr en eftir 12. viku, nema
hún kjósi sjálf að gefa því gildi og
rétt. Ekki er óeðlilegt, að þetta
komi til með að móta afstöðu henn-
ar.
Hér til viðbótar koma svo ótal
röksemdir, sem vandamenn gjaman
benda á og þegar leitað er til opin-
berra ráðgjafa í þessu efni, mun
ráðgjöfín ekki ætíð letjandi.
Allt þetta og ýmislegt fleira ger-
ir það skiljanlegt, að gripið sé til
fóstureyðinga, en það dregur ekki
úr alvöra málsins ...“
Rétturínn til lífs —
grundvallaratríði allra
mannréttinda
Þeir, sem hafa uppi andmæli
gegn fóstureyðingum, em oft sagð-
ir dómsjúkir og skilningslausir. Enn
hefir þó ekki tekist að uppræta það
viðhorf, að fóstrið eigi manngildi
og rétt til lífs alveg frá upphafi síns
skeiðs. Það, hvort þetta viðhorf
verður ofan á eða ekki, er undir
því komið, m.a., að nógu margir
séu tilbúnir að halda því á loft,
þótt óvinsælt sé og ieggja eitthvað
af mörkum.
Að kristnum skilningi á lífíð upp-
haf sitt í Guði. Hann gefur það,
varðveitir og tekur aftur, þegar
dagamir em allir. Með því, að lífið
'er að láni fengið frá Guði, verður
friðhelgi þess ekki dregin í efa.
Maðurinn hefir ekki umráðarétt
yfir lífinu, — hann er ráðsmaður.
Mannlegt líf þarfnast næringar og
umhyggju frá upphafí. Lífsþráður-
inn úr hendi skaparans er viðkvæm-
ur, einkum á vissum æviskeiðum
og við erfiðar aðstæður. Þess vegna
þarfnast hann vemdar og lífíð á í
sér búandi sköpunarmátt, sem kall-
ar á þroskamöguleika.
Lífsrétturinn felur í sér rétt til
vemdar, að vaxa megj úr grasi, —
réttinn til að fæðast og réttinn til
að deyja eðlilegum dauða.
Allir eiga rétt til lífs. í þessu til-
liti er enginn munur á fæddum og
ófæddum, ungum og gömlum, dug-
andi og duglitlum. Einstaklingar
og hópar, er höllum fæti standa,
eiga þó kröfu til sérstakrar athygli
og umhyggju.
Sú mannfyrirlitning, sem svo
víða verður vart, má ekki verða til
þess, að mönnum fallist hendur.
Þeir, sem sannfærðir em um sann-
indi kristindómsins, ættu síðastir
allra að gefast upp, — það væri að
bregðast skapara manns og heims.
Sú hætta virðist nú æ ógn-
þmngnari, að mannlegt líf verði
svipt réttarvemd, áður en það
fæðist og áður en það deyr.
Hvað veldur?
Hvað mundi valda þessum ósköp-
um? Þar kemur ýmislegt til greina
auðvitað og skal hér aðeins vikið
að nokkmm atriðum.
Þegar maðurinn slítur tengslin
við skapara sinn og Drottin, verður
hann meira eða minna áttavilltur
og reikull í ráði. Sú hætta eykst,
að hann missi sjónar á því, er ber
á milli góðs og ills, — þess sem er
rétt og rangt, — taki að spyrja fyrst
og fremst um það, hvað borgi sig
best, — hvað auðveldast sé eða
ábatavænlegast varðandi vinsældir
og áhrif.
Átökin um efnisleg gæði, sem
efnishyggjan auðvitað magnar,
leiðir af sér tillitsleysi og hörku, —
kaldrænan mannskilning viskunnar
vonarsnauðu.
Gjörræðisleg viðhorf af ýmsum
toga (eins og þau birtast í nasisma
og kommúnisma t.d.) gera slíkan
mun á mönnum, að þau em háska-
leg í þessu samhengi eigi síst.
Landvinningar vísinda og tækni
geta verið tvíbentir. Á mörgum
sviðum hafa þeir bætt lífskjörin og
veitt aukna innsýn í tilvemna. En
í sumum tilvikum hefír tækniþekk-
ingunni verið beitt gegn lífinu sjálfu
og þeirrar tílhneigingar gætir í vax-
andi mæli að telja það siðferðilega
heimilt, sem er tæknilega mögulegt
eða framkvæmanlegt.
Mikil nauðsyn er á, að menn
haldi vöku sinni og séu á verði gegn
niðurrifsöflum. Hér kemur auðvitað
margt til greina, en með tilliti til
þess, að frv. um þetta efni liggur
nú fyrir Alþingi, skal hér stuttlega
vikið að löggjafanum í þessu sam-
hengi.
Með lögum skal land byggja og
lagasmiðir þurfa auðvitað margs
að gæta. Löggjafinn verður að taka
tillit til ólíkra hópa í samfélaginu,
gera sér grein fyrir réttindum og
skyldum, takmörkunum og mögu-
leikum.
En það er mannlegt að skjátlast
og löggjafanum tekst misjafnlega,
sem alkunna er. Þótt lög leyfí nú
fóstureyðingar af félagslegum
ástæðum, er ekki þar með sagt, að
slík framkvæmd sé í raun réttlætan-
leg.
Frá kristnu sjónarmiði getur ver-
ið langur vegur frá því sem er sið-
ferðilega veijanlegt til þess, sem
er heimilt að lögum eða framkvæm-
anlegt tæknilega séð.
En, eins og áður kom fram, hef-
ir fólk tilhneigingu til þess að teyma
siðfræðina í átt til þess sem er lög-
Sr. Þorbergur Kristjánsson
yAllir eiga rétt til lífs.
I þessu tilliti er enginn
munur á fæddum og
ófæddum, ungum og
gömlum, dugandi og
duglitlum. Einstakling-
ar og hópar, er höllum
fæti standa, eiga þó
kröfu til sérstakrar at-
hygli og umhyggju.“
legt. Það verður semsagt ekki fram
hjá því komist, að lög eru skoðana-
myndandi. Það er engum efa und-
irorpið, að gildandi löggjöf um
fóstureyðingar hefír haft óheppileg
áhrif í þessu tilliti.
Hvaðmáþátil
varaar
verða?
Víst er, að tímabært er orðið að
snúa við, — enn er það vonandi
ekki of seint. Breyta má fóstureyð-
ingalöggjöfínni og þá líka afstöðu
fólks. Það sem lagt er til í fram-
varpi Borgaraflokksins em spor í
rétta átt og þau ber að stíga. Brýn
þörf er á pólitískum vilja til að vekja
aftur með þjóðinni virðinguna fyrir
hinu ófædda lífi.
Skapa verður skilning á því, að
fóstrið er verðandi manneskja alveg
frá getnaði. Þeir sem telja fóstrið
hlúta af líkama móðurinnar til 12.
viku og, að það fái síðan smámsam-
an manngildi, álykta ekki út frá
gildri siðfræði eða læknisfræði.
Það em engin mannréttindi að
fá fóstureyðingu framkvæmda, því
að hún bitnar á saklausum aðila, —
fóstrinu. Að kalla þetta mannrétt-
indi rekst á forsendu og frumatriði
allra mannréttinda, — réttinn til lífs.
Víst er munur á starfsemi fóst-
ursins í móðurlífi og bamsins eftir
fæðingu. En þessi munur haggar
ekki lífinu og gildi þess. Það bygg-
ist á grandvallarforsendum, — óháð
félagslegum aðstæðum.
Með því að fóstrið getur ekki
varið eigið líf eða barist fyrir því,
er það algjörlega háð umhyggju
annarra, fyrst og fremst móðurinn-
ar. í réttarríki verður aldrei litið svo
á, að það sé einkamál að taka líf.
Þess vegna er samfélaginu þörf á
aðila, er tali fyrir hönd þess, —
tali máli verðandi lífs, þegar fóstur-
eyðing er á dagskrá. Hæpið verður
að teljast, að sú ráðgjöf, sem veitt
er samkvæmt lögunum frá 1975
sé viðhlítandi í þessu efni.
Það væri verðugt verkefni fyrir
fulltrúa úr öllum stjómmálaflokk-
um að vinna hér að úrbótum, —
ætti að vera sameiginlegt áhugamál
stjómmálamanna að skapa það al-
menningsálit, að fóstureyðingum
verði að fækka.
Sýna verður í verki pólitískan
vilja til þess að hjálpa þeim, sem
eiga erfitt með að annast eigið bam.
Öll þau jákvæðu öfl, er leggja vilja
lífínu lið, verða að beina gagmýn-
andi ljósi að þeim viðhorfum, er
leiða til þess að þrýst sé á um fóst-
ureyðingar. Mannskilningur neyslu-
samfélagsins er viðsjáll og leiðir
auðveldlega til þess, að lítið verður
úr raunverulegri umhyggju fyrir
þeim, sem eiga erfítt og geta ekki
tekið þátt í kapphlaupinu um þá
efnislegu lukku og lystisemdir, sem
svo hátt em skrifaðar. — Það bitn-
ar á fóstrinu m.a. og ýmsar blikur
em á lofti líka varðandi hinn enda
æviskeiðsins.
Sagt er, að það skapi mörg
vandamál að breyta núgildandi lög-
um um fóstureyðingar og má ugg-
laust til sanns vegar færa. Það er
ekki vandalaust að vera manneskja.
En mundi fóstureyðing geta talist
lausn á félagslegum vanda?
Lokaorð
Menn hafa deilt um það, hvenær
mannlegt líf byiji eða verði persónu-
legft. En hafi menn opin augu, —
komi ekki annarleg sjónarmið til,
ætti að vera ljóst, að þegar eftir
fijóvgun verður til mannlegt líf, —
upphaf mannlegs persónuleika, —
ekki upphaf neins annars, hvorki
dýrs né plöntu t.d.
Það hlýtur líka að teljast óveij-
andi, að tilraunir séu gerðar með
mannlegt líf eða því eytt, eins þótt
umkomulaust sé. Sjúkleiki verðandi
bams eða hugsanleg vanheilsa get-
ur ekki réttlætt að líf þess sé tekið,
nema þá að lífí móðurinnar stafi
bráð hætta af meðgöngu og bams-
burði.
Legvatnsrannsóknir og kannanir
á ástandi fósturs má ekki fram-
kvæma í öðm augnamiði en því að
verða að liði og lækna, sé þess þörf
og það mögulegt. Hitt má ekki vaka
fyrir að svipta bamið lífi, virðist
það veikt.
Það er svo mál fyrir sig, sem
getur gerst í sambandi við glasa-
böm og tækniftjóvganir. Þar boðið
hættum heim, sem enginn veit til
hvers kunni að leiða, en gætu vísast
orðið válegar engu síður en beislun
kjamorkunnar. Víst er, að varúðar
er þörf varðandi það allt, er
mennskuna snertir.
Höfundur er sóknarprestur í
Digranesprestakalli.
Hagnaður af rekstri
Þormóðs ramma
Siglufirði.
HAGNAÐUR varð af rekstri Þor-
móðs ramma hf. á Siglufirði á
síðasta ári, og nam hann tæpum
36 miiyónum króna. Árið 1986
varð rekstrarhagnaður um 40
milljónir króna.
Rekstrartekjur fyrirtækisins á ár-
inu vom rúmar 540 milljónir miðað
við 395 milljónir 1986. Rekstrargjöld
vom 439 milljónir á móti 317 milljón-
um árið 1986.
Alls störfuðu 190 starfsmenn hjá
fyrirtækinu og námu launagreiðslur
187 milljónum króna.
Fréttaritari