Morgunblaðið - 22.05.1988, Qupperneq 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. MAÍ 1988
„Glerbrot“ frumsýnt í Siónvarpinu í kvöld:
Verkið er laust við nær-
sýni lykilskáldskapar
Kristín Jóhannesdóttir fylgist með hljóðsetningu „Glerbrots". (Morgunblaðið/Einar Faiur)
— segirKristín
Jóhannesdóttir,
leiksljóri
GLERBROT er heitið á nýju
íslensku sjónvarpsleikriti sem
Ríkissjónvarpið frumsýnir i
kvöld. Leikritið er unnið upp
úr „Fjaðrafoki" eftir Matthías
Johannesen, sem frumsýnt var
i Þjóðleikhúsinu árið 1969. í
stórum dráttum segir verkið
frá unglingsstúlkunni Maríu,
sem syngur með popphljóm-
sveit ásamt ástvini sínum og fer
sú vinna fram um nætur. Vegna
fjarveru sinnar lendir María
upp á kant við heimili sitt, aðal-
lega stjúpmóður og niðurstað-
an verður sú að María er send
á skólaheimili, „eins og það
heitir i lögunum".
María er þar með rifin úr
sinu lifandi umhverfi, sem for-
eldramir virðast lítið vita um
og frá afanum, Theofílusi, sem
einnig býr á heimilinu og er
hennar huggun og athvarf, en
eins og María vanmáttugur.
í „skólanum", eða réttara
sagt hælinu vilja allir vera góðir
við alla, sérstaklega vilja gæslu-
konumar sem ríkja þar vera góð-
ar við stúlkumar, en út frá sínum
eigin forsendum; forsendum laga-
setningar og trúar.
„Glerbrot" tekur um fimmtíu
mínútur í sýningu og er því tölu-
vert stytt útgáfa af „Fjaðrafoki".
Handritshöfundur sjónvarpsgerð-
ar og leiksijóri, Kristín Jóhannes-
dóttir, var spurð hvaða Ieið hún
hefði valið til að stytta verkið.
„Ég reyndi að hnika hvergi til
strúktúmum í verki Matthíasar,
svaraði Kristín, „því í rauninni er
strúktúrinn hjá honum alveg stór-
kostlegur í þessu verki, til dæmis
í persónusköpun, þar sem hann
notar „arkitýpur" úr ævintýrun-
um. Þarmeð skírskotar hann út
fyrir þessar týpur, sem við þekkj-
um, aftur til miðaldabókmenn-
tanna, yfír í helgisögur sem fjalla
um píslargöngu. Þegar ég fór að
kafa ofan í þetta verk, sem er
fullkomið og stórkostlegt leik-
húsverk, ákvað ég að leggja
áherslu á þessa píslarsögu, sem
má fínna samsvörun við í píslar-
sögu Krists.
Þær viðtökur sem verkið fékk
á sínum tíma vom mjög ótrúlegar
og óréttmætar. í staðinn fyrir að
skoða verkið sem eitt af stóm
leikhúsverkunum, því þetta er
virkilega „grandios“ verk, og
skilja skírskotunina í því í stærra
samhengi, var það tekið og tengt
einhveiju skandalmáli.
Með því að skírskota stöðugt
til þessara „arkitýpa“ ævintýr-
anna nær Matthías að setja þetta
í stóra samhengi „allegóríunnar"
og losa það við þessa nærsýni sem
var alltaf verið að klína á verkið;
nærsýni lykilskáldskapar."
Þú talar um arkitýpur. Eru
persónumar { verkinu þá ein-
hveijar staðlaðar einhliða týp-
ur, sem verkið gengur út frá?
„Nei, alls ekki. Með því að nota
arkitýpur, nær maður að tengja
þær við ómunamynni — eitthvað
sem allir þekkja. Það þýðir ekki
að það sé einhver einföldun á
persónum, heldur eru þessar æv-
intýrapersónur alltaf mjög
margslungnar. Ævintýrið er mjög
„populert" form. Þú hefur þessar
aðalpersónur sem hafa hlutverk
sem hvert mannsbarn þekkir úr
ævintýrum og þarmeð helgileikj-
um, því ævintýrin eru „populert“
form á helgileikjum miðalda. Þar
eru prinsessan, stjúpan, nomin
og prinsinn sem leysir prinsessuna
úr álögum, svo maður gleymi því
nú ekki að þar er alltaf hinn van-
máttugi faðir.
Með því að nota þessa upp-
byggingu og ævintýraskírskotan-
ir, nær maður að losa verkið úr
samhengi við einhvem ákveðinn
skilgreindan tíma og þarmeð he-
furðu möguleika á að tala til fólks
á öllum tímum um hluti sem
skipta máli á öllum tímum."
Nú er verkið staðsett í nútim-
anum, en hefur skirskotun
langt aftur fyrir sig. Samt lýsir
það vandamálum sem eru ofar-
lega á baugi í dag. Hafa þessi
vandamál með mannlegt eðli
að gera, fremur en samfélagið
hveiju sinni?
„Þetta er án efa samtvinnun á
mannlegum þáttum á öllum
tímum og hvemig samfélagið fer
að því að taka á þessum hlutum.
Viðbrögðin virðast alltaf vera þau
sömu — bara undir öðrum for-
merlqum, það er þegar þessi
mannlegi þáttur hittir fyrir sam-
félagsþáttinn.
í Glerbroti höfum við þetta
þríeyki, Qölskylduvaldið, rikis-
valdið og trúarvaldið og það
hvemig manneskjan bregst við
hlutverki sínu, þegar hún fær
þessi völd í hendur, því það er
alltaf hætta á að þú farir jrfír
mörkin þegar þú hefur vald og
dettir ofan í misbeitingu á því.
Það þarf alltaf gífurlegan þroska
til að stirðna ekki inni í dæminu."
En hvað með þann sem verð-
ur fyrir misbeitingu valdsins,
eins og María í þessu tilfelli?
„Þar komum við að þessum
tveimur meginflötum á Maríu sem
geta framkallast i hvaða mann-
eskju sem er, því hver manneskja
er í rauninni almætti sem er sam-
setning af guðdómi og djöfullegu
valdi. Ég sagði einhvers staðar
að María væri þessi samsetning —
engilbjartur skratti — og spum-
ingin er hvemig hún vinnur úr
þessu í píslargöngunni sem á hana
er lögð. En þetta má segja um
hinar persónumar líka."
Þessar persónur virðast
nokkuð fastar i hlutverkum
sínum, þótt þær séu óhamingju-
samar og sjái að það er eitthvað
rangt við þau. Hvers vegna
komast þær ekki út úr hlut-
verkum sinum?
„Það er alveg ljóst að allir þess-
ir aðilar hafa byijað í besta til-
gangi, en einhvers staðar á leið-
inni hafa vopnin snúist í höndum
þeirra og þeir hafa ekki getað
hafíð sig yfír þær raunir sem á
þá hafa verið lagðar. í rauninni
em persónumar orðnar fómardýr
þess valds sem þær hafa með
höndum.
Pömn er mjög áberandi í þessu
verki Matthíasar. Sem dæmi má
nefna gæslukonumar. Þær em
einhvers konar tvíhöfða nom og
styðja hvor aðra í hlutverkunum.
Það sama má segja um önnur
pör. Þetta verður einhvers konar
speglun. Hver manneslq'a þarf
þessa speglun til að viðhalda hlut-
verkinu, en um leið verður spegl-
unin til þess að þessar manneslq'-
ur komast ekki út úr hlutverkun-
um.
Öliu þessu þarf að koma til
skila. Sjónvarpsmynd er mjög
flókið og margslungið fyrirbæri
og án þess stórkostlega framlags
allra þeirra sem komu nálægt
gerð myndarinnar, væri þetta ekki
hægt. Samstillingin hefur verið
með ólíkindum, hvort sem það em
leikarar sem eiga í hlut eða kvik-
myndatökmaður, hljóðmaður leik-
myndahöfundur, tónskáld, eða
aðrir sem hafa komið nálægt
þessu og of langt mál yrði að telja
upp. Ég get ekki annað en gargað
af fögnuði yfír því hversu djúpan
og næman skilning allir hafa sýnt
þessu verki."
ssv
Akranes:
Olís byggir
þjónustumiðstöð
Oliuverslun íslands hf. er nú
að byggja nýja þjónustustöð á
Akranesi og er gert ráð fyrir að
hún verði opnuð síðar i sumar.
Þjónustustöðin er á homi Kal-
mannsbrautar og Esjubrautar og
hófust framkvæmdir á síðasta ári.
Gert er ráð fyrir því að auk bensín-
og olíusölu verði þar söluskáli og
einnig verður sett upp þvottastöð.
Gunnar Sigurðsson útibússtjóri Olís
hf. á Akranesi sagði í samtali við
Morgunblaðið að framkvæmdir
hefðu gengið vel og áætlanir miðuð-
ust við að stöðin yrði opnuð nú I
júní. Gunnar sagði að þrátt fyrir
þessa nýju stöð yrði áfram opið á
gamla staðnum við Hafnarbraut,
enda væri mikill vöxtur í starfsemi
útibúsins. — JG
Hin nýja þjónustustöð Olis á Akranesi.
Morgunblaðið/Jón Gunnlaugsson