Morgunblaðið - 26.05.1988, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. MAÍ 1988
Skólakerfið styrkt með
auknu sjálfstæði skóla
FJÖGUR frumvörp frá menntamálaráðherra er lúta að breytingum
á skólakerfinu voru samþykkt á nýafstöðnu þingi. Lög um fram-
haldsskóla, Háskóla á Akureyri, Kennaraháskóla Islands og Rann-
sóknastofnun uppeldis- og menntamála. Það síðastnefnda var fylgi-
frumvarp með frumvarpinu um Kennaraháskóla Islands. Hvert um
sig marka þessi frumvörp viss timamót í skólasögunni. Með lögum
um Háskólann á Akureyri er lögfestur háskóli utan Reykjavíkur.
Sett er rammalöggjöf um framhaldsskóla en frumvarp um slíkt
kom fyrst fram fyrir tólf árum, árið 1976. Grunnskólalögin voru
sett árið 1974 og var ætlunin að selja löggjöf um framhaldsskóla
í kjölfarið. Þó að fjölmörg stjórnarfrumvörp og þingmannafrum-
vörp hafi verið flutt um þetta mál er það þó ekki fyrr en nú sem
tekst að setja þessa löggjöf. Var það aðallega ágreiningur um
kostnaðarskiptingu milli ríkis og sveitarfélaga sem stöðvaði fram-
gang frumvarpa hingað til. Loks var síðan Kennaraháskóli íslands
festur í sessi sem miðstöð kennaramenntunar fyrir grunnskólastig-
ið. I menntamálaráðuneytinu er nú unnið að fjölmörgum öðrum
málum og má nefna sem dæmi endurskoðun grunnskólalaga.
Morgunblaðið/Sverrir
Birgir ísleifur Gunnarsson menntamálaráðherra á skrifstofu
sinni í menntamálaráðuneytinu.
„Ég hygg að þarna hafi óvenju
mörg frumvörp á sviði skólamála
verið samþykkt,“ sagði Birgir
Isleifur Gunnarsson menntamála-
ráðherra í samtaii við Morgun-
blaðið. „Ég fagna því að þessi stóru
frumvörp hafa náðst fram en þau
marka hvert um sig tímamót í
okkar skólamálum. Framhalds-
skólafrumvarpið er auðvitað
stærsta málið og það sem lengst
hafði verið beðið eftir. Það hafa
verið gerðar margar tilraunir til
að fá slíkt frumvarp samþykkt."
Frumvarpið um framhaldsskóla
var upphaflega samið af nefnd sem
Sverrir Hermannsson, þáverandi
menntamálaráðherra, skipaði 8.
desember 1985. Sverrir lagði það
frumvarp fram á þar síðasta þingi
til kynningar og var ekki mælt
fyrir því. Menntamálaráðuneytið
sendi það síðan út til umsagnar
fjölmargra aðila. Alls bárust 36
umsagnir og var frumvarpinu
breytt nokkuð til samræmis við
það sem fram kom í þeim.
Mestu nýmælin eru að fram-
haldsskólum er veitt aukið sjálf-
stæði í að ákvarða hvaða nám sé
boðið upp á í skólunum. Nú hafa
skólar meira frelsi til að brydda
upp á nýju námsframboði, geta
t.d. tekið upp fullorðinsfræðslu án
þess að hafa fengið leyfi frá
menntamálaráðuneytinu áður. Má
nánast segja að með lögunum sé
gengið eins og langt og hægt er
í að auka sjálfstæði framhalds-
skóla.
„Þetta er rúm rammalöggjöf um
framhaldsskólana og er stefnt að
því að veita skólum rúmt sjálf-
stæði, bæði hvað varðar fjárhags-
hliðina og innri mál skólanna,"
sagði Birgir ísleifur. „Til dæmis
er gert ráð fyrir að þróunarstarf
fari fram innan skólanna sjálfra.
undir leiðsögn og með ráðgjöf frá
menntamálaráðuneytinu. Þetta er
andstætt því sem er í grunnskóla-
lögunum þar sem allt fer meira
og minna fram á vegum ráðuneyt-
isins."
Varðandi fjárhagslegt sjálfstæði
skólanna er gert ráð fyrir að hver
skóli verði sjálfstæð rekstrareining
og að þeir fái greiddan ársfjórð-
ungslega fyrirfram annan rekstr-
arkostnað en laun og geti ráðstaf-
að honum samkvæmt fjárhagsá-
ætlun. Ríkissjóður greiðir laun fyr-
ir kennslu, stjórnun og prófdæm-
ingu beint. Su meginregla mun
gilda að sama framlag komi á
hvern nomanda hvar sem er á
landinu með heimild til sérgreinds
framlags ef sérstakar aðstæður
ríkja.
Valdið til fólksins
„Það er einnig gert ráð fyrir
nánum samskiptum við heima-
menn þar sem framhaldsskólar
starfa í formi skólanefnda sem
starfi við hvern skóla. Þetta var
reyndar umdeildasta atriðið í frum-
varpinu. Verkefni skólanefnda
verða fyrst og fremst að kveða á
um námsframboð í skólum. Það
hlýtur að vera hagsmunamál hvers
byggðarlags að ráða hvaða nám
er boðið upp á þar. Auk þess eiga
skólanefndirnar að hafa afskipti
af fjármálastjórn og viss afskipti
af ráðningarmálum." Birgir ísleif-
ur sagði að vegna þeirrar gagnrýni
sem hefði komið fram á skóla-
nefndirnar hefði verkaskiptingin
verið gerð skýrari. Akvarðanir um
innra starf væru alfarið í höndum
skólastjóra og skólaráða. Mennta-
málaráðherra sagði grunnhugsun-
ina á bak við skólanefndirnar vera
að koma valdinu til fólksins. Fimm
manns verða í hverri skólanefnd
og eru fjjórir nefndarmenn skipaðir
samkvæmt tilnefningu sveitarfé-
laga og sá fimmti, sem jafnframt
verður formaður nefndarinnar, af
menntamálaráðuneytinu.
Nánari samvinna
atvinnulífs og skóla
„I nýju lögunum er gert ráð fyrir
nánari samvinnu atvinnulífs og
skóla. Samstarfið við atvinnulífið
verður tryggt í iðnnámi með iðn-
fræðsluráði og sjávarútvegsgrein-
um með fræðsluráði sjávarútvegs-
ins. Einnig er heimild til að stofna
slíkar ráðgjafarnefndir í fleiri at-
vinnugreinum. Það má líka benda
á ákvæði sem gera ráð fyrir að
framhaldsskólar geti sinnt fullorð-
insfræðslu bæði í formi öldunga-
deilda, eins og nú er gert, og einn-
ig, sem er nýmæli, að þeir komi
sterkar inn í eftirmenntun og
starfsnám fyrir fullorðið fólk.“
Einföldun reglna um
kostnaðarskiptingu
Eins og áður kom fram hafa
frumvörp um framhaldsskóla hing-
að til aðallega strandað á ágrein-
ingi um kostnaðarskiptinguna milli
ríkis og sveitarfélaga. í nýju lögun-
um er gert ráð fyrir að stofnkostn-
aður framhaldsskóla greiðist sam-
eiginlega af ríki og viðkomandi
sveitarfélagi, eða sveitarfélögum,
þannig að ríkið greiðir 60% en
sveitarfélag/sveitarfélög 40%. Þó
er menntamálaráðuneytinu veitt
heimild til þess að semja um hærri
kostnaðaraðild þegar um búnað
verknámshúsnæðis er að ræða.
Ríkið greiðir rekstrarkostnað
framhaldsskóla.
„Þetta eru einfaldar reglur sem
auðvelt er að vinna með,“ sagði
Birgir ísleifur. „Hingað til hafa
mismunandi reglur gilt um mis-
munandi skólaform, iðnskóla, fjöl-
brautaskóla, menntaskóla, en nú
sitja allir við sama borð.“
En hvernig eiga menn helst eft-
ir að finna fyrir áhrifunum af hinni
nýju löggjöf um framhaldsskóla?
„Eg held að menn finni ekki fyrir
verulegum breytingum fyrst í stað.
í sumar verða skólanefndirnar
settar á laggirnar og sett ýmis
ákvæði í reglugerð í náinni sam-
vinnu við samtök kennara, skóla-
nefndir, sveitarfélög og aðra aðila
sem þetta snýr að. Þegar til lengri
tíma er litið held ég að það mark-
verðasta sé að nú eiga ekki að
vera neinar blindgötur í þessum
málum lengur. Menn fá annað-
hvort réttindi til atvinnu eða
áframhaldandi náms og í flestum
tilfellum hvort tveggja."
Háskólinn á Akureyri
Fyrsta gerð frumvarpsins um
Háskólann á Akureyri var samin
af sérstakri nefnd sem mennta-
málaráðherra skipaði 15. júní
1987. Frumvarpið var síðan yfir-
farið í menntamálaráðuneytinu og
haft samráð við þá nefnd ráðuneyt-
isins sem unnið hafði að undirbún-
ingji stofnunar Háskólans á Akur-
eyri. Starfsemi háskólans hófst
formlega 5. september á síðasta
ári en í lögunum segir að hlutverk
skólans sé að vera vísindaleg
fræðslustofnun. „Hann skal veita
nemendum sínum menntun er geri
þá hæfa til að sinna ýmsum störf-
um í atvinnulífinu og ábyrgðar-
stöðum í þjóðfélaginu eða stunda
frekara háskólanám."
Menntamálaráðherra sagðist
telja það merkilegt spor að sett
hefðu verið lög um Háskólann á
Akureyri og sá skóli verið stofnað-
ur. „Það fer ekki á milli mála að
Háskóli íslands verður áfram okk-
ar æðsta menntastofnun um næstu
framtíð og miðstöð vísinda og
rannsókna. Það breytir hins vegar
ekki því að þörf er á skóla á há-
skólastigi annars staðar á landinu
til að mæta kröfum fólks um að
geta stundað nám sem næst sinni
heimabyggð. Háskólinn á Akureyri
byijar með tvær brautir, hjúkruna-
rbraut og iðnrekstrarbraut, og í
undirbúningi eru brautir í mat-
vælafræðum og sjávarútvegsfræð-
um. í þessu felst að Háskólinn á
Akureyri mun tengjast atvinnulíf-
inu og þjónustustörfum sem at-
vinnukrafta vantar í.“
Þegar ráðherra var spurður að
því hvort hann teldi að koma bæri
upp fleiri skólum af þessu tagi á
landsbyggðinni sagði hann að
kennsla á háskólastigi færi nú
fram í allmörgum skólum, s.s.
Tækniskólanum, listaskólunum,
búnaðarskólunum og Kennarahá-
skólanum. Þá væru Verslunarskóli
Islands og Samvinnuskólinn að
hefja kennslu á háskólastigi en
þessir skólar munu bjóða upp á
stutt háskólanám sem gjarnan
miðast við ákveðið starf. Mennta-
málaráðherra taldi ekki ólíklegt
að sú þróun ætti eftir að halda
áfram og þá jafnvel í skólum úti
á.landi.
Nú er í undirbúningi löggjöf um
háskólastigið sem er unnin á veg-
um sérstakrar nefndar, samstarfs-
nefndar um háskólastigið, sem
menntamálaráðherra skipaði í vet-
ur. í nefndinni eiga sæti fulltrúar
allra aðila sem veita kennslu á
háskólastigi og er rektor Háskóla
íslands formaður nefndarinnar.
Ný lög um Kennara-
háskóla Islands
Lög um Kennaraháskóla íslands
voru samþykkt á Alþingi í apríl
1971 en í þeim lögum sagði að þau
skyldi endurskoða eigi síðar en að
tveimur árum liðnum frá gildi-
stöku. Nokkur frumvörp hafa verið
lögð fram á Alþingi um Kennara-
háskólann síðan en ekki náð af-
greiðslu. Lögunum hefur hins veg-
ar tvívegis verið breytt lítilsháttar,
annars vegar 1981 og hins vegar
1987. Það frumvarp sem samþykkt
var á síðasta þingi var samið af
nefnd sem Sverrir Hermannsson
skipaði 25. mars 1987 til að endur-
skoða lögin frá 1971.
„Mikilvægasta nýmælið í lögun-
um um Kennaraháskóla íslands er
að hlutverk hans sem miðstöð
kennaramenntunar fyrir grunn-
skólastigið er skýrt tilgreint,"
sagði Birgir ísleifur. „Kennarahá-
skólinn fær einnig heimild til að
veita framhaldsmenntun á sviði
uppeldis- og kennslumála til æðri
prófgráðu en B.Ed.- eða BA-gráðu.
Aukin áhersla er lögð á endur-
menntun kennara og almennt
kennaranám lengt úr þremur árum
í fjögur. í lögunum er þó kveðið á
um að lengingin taki ekki gildi
fyrr en í síðasta lagi eftir sex ár
til þess að gefa skólanum tæki-
færi til þess að laga sig að þessum
breytingum. Tekið er upp eininga-
kerfi og kveðið á um meginatriði
kennaramenntunar á grundvelli
þess. Stjórnkerfi Kennaraháskól-
ans er síðan endurskoðað með til-
liti til nýrra starfshátta og hlut-
verk hans sem vísindaleg rann-
sóknastofnun er skýrt.“
Þekking á
kennslugreinum
í lögunum um Kennaraháskól-
ann er mikil áhersla lögð á endur-
menntun og símenntun. Má segja
að því sé beint gegn hugmyndum
um menntun í eitt skipti fyrir öll.
Þá er einnig lögð meiri áhersla en
gert var á þekkingu á kennslu-
greinum. Aðalnámsgrein má nú
ekki hafa minna vægi en 30 eining-
ar og aukagrein ekki minna en 5
einingar. Samanlagt verða þær að
nema 45 einingum af þeim sam-
tals 120 sem krafist er til þess að
Ijúka prófi. Þetta eru nokkru hærri
tölur en var að finna í tillögum
nefndarinnar er samdi frumvarpið.
Einnig má nefna að nú mun vera
hugað að því í menntamálaráðu-
neytinu að dreifa kennaranámi út
á landsbyggðina í auknum mæli.
Ákvæði Kennaraháskólalag-
anna um Rannsóknastofnun upp-
eldismála voru felld niður og í stað-
inn sett sérstök lög um Rann-
sóknastofnun uppeldis- og
menntamála sem verður sjálfstæð
vísindastofnun og samstarfsvett-
vangur þeirra er rannsóknum
sinna á sviði uppeldis- og skóla-
mála. Var frumvarp um þessa
stofnun fylgifrumvarp með frum-
varpinu um Kennaraháskóla ís-
lands.
Fleiri breytingar
væntanlegar
I menntamálaráðuneytinu er nú
unnið að íjölmörgum breytingum
á skólakerfinu til viðbótar. Aðaln-
ámskrá grunnskóla er í lokavinnslu
og verður send út á næstu dögum.
í henni eru fyrirmæli um áherslur
í námi í grunnskólum. Þar er enn
fylgt þeirri stefnu að leggja áherslu
á sjálfstæði kennara og skóla.
Andstætt við námsskrárnar sem
gefnar voru út á árunum 1976 og
1977 og þau drög að nýrri aðaln-
ámsskrá sem komu út árið 1983
er ekki að finna í hinni nýju aðaln-
ámsskrá fyrirmæli um ákveðnar
kennsluaðferðir og ekki heldur
kenningar um menntun og þroska.
í staðinn er lögð meiri áhersla á
að skýra markmið og inntak náms
í grunnskólum og skólunum falið
að fylgja þeim kennsluaðferðum
sem best þykja reynast hveiju
sinni.
Þá er verið að endurskoða
grunnskólalögin frá árinu 1974.
Ovíst er hvenær þeirri endurskoð-
un lýkur en jafnvel má búast við
frumvarpi til nýrra grunnskólalaga
þegar á næsta þingi.
I haust verða lögð fram frum-
vörp um alla listaskólana og var
raunar eitt þeirra, frumvarp um
Tónlistarháskóla íslands, lagt fram
á nýafstöðnu þingi til kynningar.
Frumvörpin miða að því að koma
öllum þessum skólum á háskóla-
stig. Þá er, eins og áður var getið,
verið að semja rammalöggjöf um
háskólastigið sem miðar að því að
samræma kröfur til einstakra há-
skóla og skóla sem hafa kennslu
á háskólastigi að einhvetju leyti.
Málefni Fóstruskólans eru einn-
ig í endurskoðun og er búist við
frumvarpi í haust sem mun gera
ráð fyrir þó nokkrum breytingum
á fóstrunámi. Verður sú menntun
styrkt og fólki á landsbyggðinni
gert auðveldara að fara í fóstrun-
ám t.d. með því að færa það að
hluta til í fjölbrautaskólana.
Einnig má búast við að fjar-
kennsla komist í skipulegri farveg
í haust. Loks er verið að endur-
skoða viðmiðunarstundaskrá
gi-unnskóla, þ.e. skiptingu náms-
greina milli kennslustunda. Reynt
er af fullri alvöru að bijótast út
úr núverandi sjálfheldu á þessu
sviði.
Má segja að það sem allar þess-
ar breytingar miði að sé að koma
rökrænu skipulagi á menntakerfið
í heild. Nám og atvinnulíf eru
tengd sterkari böndum en verið
hefur og skólakerfið styrkt með
því að veita skólum meira sjálf-
stæði.
„Meginmarkmið okkar er að
stuðla að bættri menntun ungs
fólks í landinu. Ég held að framtíð
þjóðarinnar liggi í því að eiga vel
menntað og vel upplýst fólk,“ sagði
Birgir ísleifur þegar hann var
spurður hvað hann legði til grund-
vallar í stefnumörkun sinni sem
menntamálaráðherra. „Skólakerf-
ið þarf á hverjum tíma að laga sig
að þessu meginhlutverki. Þetta
þarf að færa nánar út í löggjöfina
bæði með almennum lögum og lög-
um um ýmis sérsvið."