Morgunblaðið - 01.06.1988, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. JÚNÍ 1988
Gallup-köimun á viðhorfum almennings til alnæmis:
Um 20% ógiftra hafa
breytt um hegðun í kynlífi
GALLUP-stofnunin hefur látið gera alþjóðlega könnun á viðhorfum
almennings til alnæmis í 35 þjóðlöndum. Hér á landi var könnunin
gerð af Gallup á íslandi fyrir landlæknisembættið. Úrtakið var 1000
einstaklingar á aldrinum 18—70 ára valið af handahófi úr þjóðskrá.
Könnunin var gerð með símtölum dagana 7.—13. desember 1987.
Alls svöruðu 716 einstaklingar. Niðurstöður eru kynntar annars
vegar með samanburði við önnur lönd og hins vegar fyrir ísland
sérstaklega en úr islensku könnuninni hefur verið unnið með tilliti
til þess hvert sé samband þekkingar á alnæmi og fordóma og hverj-
ir hafi breytt um hegðun vegna hættunnar á að smitast af alnæmi.
Viðhorf almennings á
Islandi samanborið við
önnurlönd
Af 35 löndum sem þátt tóku í
alþjóðlegri könnun hafa borist upp-
iýsingar frá 33. Úr hópi þeirra hafa
verið valin 12 lönd til samanburðar.
Alnæmi mesta heilbrigðisvanda-
málið
Tafla 1 sýnir að í þessum löndum
að undanteknum tveimur telur al-
menningur að alnæmi mesta heil-
brigðisvandamálið. í þeim tveimur
löndum sem skera sig úr, Indlandi
og Japan, er fjöldi sýktra sem hafa
greinst enn sem komið er mjög lág-
ur.
Verulegar áhyggjur af því að
sýkjast
Almenningur hefur áhyggjur af
því að geta smitast af alnæmi.
Orðalag íslensku spumingarinnar
er aðeins frábrugðið orðalagi ann-
ars staðar (Hversu miklar áhyggjur
en á ensku „how concemed are
you“ o.s.frv.). Gæti það skýrt að
hluta að ísiendingar virðast
áhyggjuminni en aðrir.
í hvaða hópum mun alnæmi
breiðast út?
íslendingar skera sig ekki svo
mjög úr í svörum við þessari spum-
ingu nema hvað færri hér telja að
alnæmi verði að faraldri hjá körlum
eða konum.
Breytt hegðun vegna smlthættu
Ef sérstaklega er athugað hve
stórt hlutfall aðspurðra telja sig
hafa breytt hegðun sinni vegna
hættunnar á að smitast af alnæmi
vekur athygli að hlutfall íslendinga
(7%) er í hærra lagi samanborið við
önnur lönd í Evrópu en lægra held-
ur en í Bandaríkjunum (11%), Bras-
ilíu (14%) og Nígeríu (30%). Þá er
einnig eftirtektarvert að sjá að 82%
íslendinga telja sig ekki þurfa að
breyta hegðun sinni samanborið við
68% Bandaríkjamanna.
Ráðstafanir til að draga úr smit-
hættu
Eingöngu þeir sem sögðust hafa
eða hefðu í hyggju að breyta um
hegðun vom spurðir.
A íslandi em 7% sem svara því
til að þeir forðist samkynhneigt
fólk eða staði þar sem það kemur
saman. í Bandaríkjunum er sam-
bærileg tala 32%, í Danmörku 15%,
Bretlandi 18% og í Þýskalandi 9%.
Hæst em hlutföllin á Indlandi (66%)
og í Nígeríu (58%).
Notkun smokka hefur aukist
vemlega en þó víðast hvar annars
staðar mun meira en hér.
Mjög margir gefa upp að þeir séu
varkárari í vali á rekkjunautum (ís-
land 67%, Bretland 70% og Dan-
mörk 58%).
Þekking á smitleiðum alnæmis
í öllum löndunum veit almenn-
ingur mjög vel að alnæmi smitast
við kynmök og með blóði (blóðgjöf
eða óhreinum nálum og sprautum).
Hins vegar kemur berlega í ljós
ótti við að smitast með öðmm hætti
svo sem með hósta eða hnerra,
vatnsglasi eða skordýrabiti.
íslendingar koma ekki vel út úr
þessari könnun og er furðu aigengt
að almenningur trúi því að smit-
hætta leynist víðar en vísindalega
er sannað. Þannig telja 7% íslend-
inga að smit geti borist við vinsam-
legan koss á kinnina frá sýktum
einstaklingi samanborið við 2—3%
í Bretlandi, Þýskalandi, Danmörku
og Svíþjóð. Þá em og áberandi
margir íslendingar sem telja að
smit geti borist af vatnsglasi eða
með skordýrabiti.
Neita að vinna með alnæmis-
sjúklingi
Hlutfall íslendinga sem em sam-
mála þeirri staðhæfingu að neita
að vinna með alnæmissjúklingi er
svipað og í öðmm Evrópulöndum
(13%) þó heldur hærra en í Dan-
mörku en þar er það lægst (8%)
en mun lægra en í Bandaríkjunum
(25%). Tæpur helmingur telur að
það sé fólki ýfirleitt sjálfu að kenna
ef það smitast af alnæmi. Þetta er
svipað og í sex öðmm löndum þar
á meðal Bandaríkjunum, Brasilíu,
Þýskalandi, Sviss, Danmörku og
Japan. Lægst er þetta hlutfall í
Frakklandi (28%), Svíþjóð (32%) og
Spáni (28%).
Meiri munur er á afstöðu til þeirr-
ar staðhæfingar að allir ættu að
gangast undir alnæmispróf.
Á íslandi em 72% þeirrar skoðun-
ar, 47% I Bandaríkjunum, 41% í
Sviss en lægst í Danmörku 38%.
í öllum löndum kemur fram sterk
samúð með alnæmissjúklingum.
Niðurstöður úr
íslensku könnuninni
Fyrst var spurt hvert væri mesta
heilbrigðisvandamál á íslandi.
% svara
Alnæmi 32
Krabbamein 20
Hjartasjúkdómar 11
Alkóhólismi 5
Fíkniefni 4
Geðsjúkdómar 1
Ellihmmleiki 1
Offíta 1
Hver svarandi gat tilgreint eitt
heilbrigðisvandamál. Þetta er
breyting frá könnun sem gerð var
árið 1986 en þá var krabbamein
talið helsta heilbrígðisvandamálið.
Hver eftirtalinna atriða auka
líkur á smiti frá sýktum einstakl-
ing?
Vinnameðeðaveranálægt 11%
Náið kynferðislegt samband:
— einstaklingur af gagnstæðu kyni 93%
— einstaklingur af sama kyni 92%
Kyssast 44%
Fá koss á kinnina 7%
Hóstað eða hnerrað á mann 25%
Fá blóðgjöf 89%
Af vatnsglasi 27%
Með því að deila sprautunálum 97%
Vera bitinn af skordýri 44%
Frá matarílátum eða matvælum 25%
Hvetjir hafa breytt um hegðun?
í úrtakinu hafði 7% breytt um
hegðun að eigin sögn vegna hætt-
unnar á að smitast af alnæmi og
4% til viðbótar em að hugsa um
að breyta um hegðun. Þegar nánar
er athugað hvaða hópar það em sem
helst hafa breytt um hegðun kemur
eftirfarandi í ljós:
Mun fleiri í aldurshópnum
18—39% ára hafa breytt um hegðun
eða 11% samanborið við 4% í aldurs-
hópnum 40 ára og eldri. Mismunur
er einnig eftir hjúskaparstöðu, 20%
ógiftra og 20% fráskilinna hafa
breytt um hegðun en 4% giftra. Þá
er og algengará að íbúar á höfuð-
borgarsvæðinu hafi breytt um
hegðun (10%) samanborið við annað
þéttbýli (5%) og dreifbýli (3%). At-
hygli vekur að enginn munur er á
Ijölda karla og kvenna sem segjast
hafa breytt um hegðun. Svipuð nið-
urstaða og hér hefur verið lýst
fæst einnig þegar athuguð em svör
þeirra sem segjast vera að hugsa
um að breyta um hegðun.
Þekking almennings á alnæmi
Þekking á smitleiðum alnæmis
var metin út frá svömm við eftirfar-
andi spumingu:
Ég ætla nú að lesa upp nokkur
atriði fyrir þig. Segðu mér, að svo
miklu leyti sem þú veist, hvort það
veldur aukinni hættu á að smitast
af alnæmi frá einstaklingi sem er
sýktur. Segðu Já“ ef þú heldur að
það sé ekki leið til að smitast.
a) Að vinna við hliðina á eða vera
á einhvem hátt nálægt einhveijum
Fræðslustarfið hefur
borið árangur en betur
má ef duga skal
- segir Guðjón Magnússon aðstoðarlandlæknir
„NIÐURSTÖÐUR þessarar
Samanburður við niður-
stöður erlendis margfald
ar gildi upplýsinganna
- segir Ólafur Örn Haraldsson, fram-
kvæmdastjóri Gallup á íslandi
könnunar sýna fræðslustarfið
hefur borið verulegan árangur,
þótt of snenunt sé að fullyrða
nokkuð um hvort sá árangur
verði varanlegur,“ sagði Guðjón
Magnússon aðstoðariandlæknir
er hann var inntur álits á niður-
stöðum könnunarinnar. Guðjón
sagði að niðurstöðumar bæru
það með sér fræðsla um alnæmi,
helstu smitleiðir og nauðsyn þess
að sýna fulia ábyrgð í eigin
kynlífi hefði að verulegu leyti
komist til skila og best hefði tek-
ist að ná til þeirra hópa, sem
brýnast er talið að ná til, það er
fólks á aldrinum 18 til 39 ára,
karla jafnt sem kvenna og þá
sérstaklega þeirra sem eru ógift-
ir eða fráskildir.
„Það er vissulega ánægjuefni að
20% svarenda í þessum hópi skuli
þegar hafa breytt um hegðun í
kynlífi og það vekur auknar vonir
um að áherslur við framkvæmd
fræðslunnar hafi verið réttar,"
sagði Guðjón. „Hins vegar er það
áhyggjuefni að í niðurstöðum könn-
unarinnar kemur fram, að margir
telja enn að alnæmi smitist með
öðrum leiðum en þeim, sem heil-
brigðisyfirvöld hafa lagt áherslu á
og er vísindalega sannað. Þannig
telja hlutfallslega fleiri íslendingar
að alnæmi smitist við almenna
umgengni við alnæmissjúklinga en
í öðrum Vestur-Evrópulöndum."
Guðjón sagði að sýnt hefði verið
fram á, að rekja mætti fordóma
gagnvart smituðum að verulegu
leyti til ótta við að smitast sjálfur.
„Þann ótta má svo aftur rekja til
þekkingarskorts. Vænlegasta leiðin
til að draga úr fordómum gegn
smituðum er því að efla enn meira
fræðslu um alnæmi og að leggja
sérstaka áhersiu á hvemig alnæmi
smitast ekki. Það er því enn langt
í land að þekking almennings á al-
næmi sé það góð að vænta megi
verulegrar fjölgunar þeirra sem
breyta hegðun sinni til að draga
úr smithættu og fækkunar þeirra
sem hafa fordóma gegn smituðum
af ótta við að sýkjast sjálfír af dag-
legri umgengni við alnæmissjúkl-
inga,“ sagði Guðjón.
Aðspurður sagði Guðjón að á
næstunni yrði bryddað upp á nýjum
Guðjón Magnússon aðstoðarland-
læknir.
leiðum varðandi fræðslu um alnæmi
og meðal annars hafið samstarf við
útvarpsstöðvamar við að koma á
framfæri ábendingum og upplýs-
ingum til fólks varðandi sjúkdóm-
inn. Vinnustaðafræðslu yrði haldið
áfram í sumar, en á síðustu fjómm
vikum hefur starfsmaður land-
læknisembættisins farið á um 30
vinnustaði á höfuðborgarsvæðinu
og fengið góðar viðtökur.
KÖNNUNIN á viðhorfum al-
mennings til alnæmis hér á landi
var gerð af fyrirtækinu Gallup
á íslandi. Fyrirtækið er alfarið
íslenskt, en er aðili að alþjóða-
samtökum annarra Gallup fyrir-
tækja. Aðaleigandi þess er Ólaf-
ur Om Haraldsson, en hann hætti
störfum hjá Hótel Holiday Inn í
lok aprU tíl að taka við fram-
kvæmdastjóra GaUup á ísiandi.
Hann sagði að tengslin við al-
þjóðlegu GaUupsamtökin væru
afar þýðingarmikU, ekki síst
varðandi alþjóðlegar kannanir
sem þessar og að samanburður-
inn við niðurstöður annarra
landa margfaldaði gUdi upplýs-
inganna. Ólafur Óra var spurður
nánar um tíldrög könnunarinnar.
„Þessi könnun, sem gerð var í
35 löndum, er sú fyrsta af mörgum
væntanlegum sem gerðar eru til
minningar um Dr. Georg H. Gallup,
sem lést árið 1984. Hann var sem
kunnugt er stofnandi Gallup I
Bandaríkjunum og jafnframt stofn-
andi Gallupsamtakanna sem ná um
allan heim. Á ársþingi Gallupsam-
takanna í Japan 1987 var sam-
þykkt að gera fyrstu könnunina af
þessu tagi á sviði heilbrigðismála
enda beindist áhugi Dr. Gallup á
alþjóðlegu samstarfi ekki síst að
þeim auk starfi að friðarmálum.
Eftir margra mánaða vinnu og pró-
fanir á spumingalistum hófst könn-
unin í hinum ýmsu löndum og var
meðal annars lögð áhersla á að ís-
land væri þáttakandi f könnuninni
þar sem landið þykir um margt
mjög sérstakt til rannsókna. Könn-
unin var síðan gerð fyrri hluta des-
ember 1987 og umsjón hennar önn-
uðumst við Gunnar Valgeirsson fé-
lagsfræðingur. Landlæknisembæt-
tið, sþm vinnur nú umfangsmikið
starf 'í baráttunni gegn alnæmi,
ákvað að kosta gerð könnunarinnar
hér á landi og fá um leið allan að-
gang að alþjóðlegu upplýsingunum
til samanburðar."
Ólafur Öm sagði að þótt Gallup
á íslandi væri alfarið fslenskt fyrir-
tæki veitti aðildin að alþjóðasam-
tökum Gailup því beinan aðgang
að margvíslegum verðmætum upp-
lýsingum og reynslu í markaðs- og