Morgunblaðið - 16.07.1988, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. JÚLÍ 1988
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 444. þáttur
Steindór Steindórsson frá
Hlöðum stakk því að mér að
ég myndi hafa rangfeðrað
fræga vísu í 441. þætti:
Hárin mér á hðfði risa,
er hugsa ég um vænleik þinn.
Þetta er annars ágæt visa,
einkum seinniparturinn.
Þetta sagði ég í fljótræði að
væri eftir ísleif Gíslason á
Sauðárkróki, en Steindór, sá
stálminnugi maður, segir að
sér væri kennt fyrir svo sem
hálfri öld, að vísan sé eftir
Tómas Guðmundsson. Hvað-
eina í sambandi við þessa vísu
væri vel þegið.
★
Þá ætla ég að gefa Sigurjóni
Halldórssyni orðið um sinn,
sbr. síðasta þátt. Siguijón seg-
ir svo:
„Orðin hrynjandi og
stígandi (um einkenni á ljóði
eða lagi) og raunar fleiri orð
með sömu endingu hafa marg-
ir nú í karlkyni í stað kven-
kyns. Ekki frágangssök, ef til
vill, en gerir málið svipminna,
ekki síst vegna þess, að í karl-
kyni er (var) merkingin önnur
en í kvenkyninu. Heyrt hef ég
sögnina að dýfa notaða eins
og hún væri sterk sögn og
beygðist eins og rífa. Ekki líst
mér á. Einkum þóknast mönn-
um að beygja lýsingarhátt þá-
tíðar að þessum hætti („difið“,
eða ætli menn riti þá virkilega
,,dyfið“??). Við dýfa rímar
blífa. Ýmsir ritarar virðast
halda að hér sé um erlenda
slettu að ræða, rita orðið
„blíva“ og setja það í gæslur
(gæsalappir). En þetta er
ágætt íslenskt orð, held ég,
beygist eins og rífa. Einhvers
staðar sá ég því haldið fram,
að eitthvað ætti að gerast „á
8. mars“. Þetta er útlenska
(„on Mareh 8th“ eða eitthvað
í þá áttina).
Sérkennilegt er hvað orðið
hefir um forskeytið smá- (svo
sem í smálækjarspræna): Það
er nú orðið að lýsingarorði
(óbeygjanlegu og eins í öllum
kynjum). Ekki svo að skilja,
að forskeytisnotkunin sé úr
sögunni; enn tala menn um
smábíla og smábörn, en nú
geta menn líka sagt: Það var
smá frost (ekki „smáfrost“,
hvað sem það gæti verið).
Aherslan er yfirleitt á orðið
sem smá stendur með (þannig
heyrist líka greinilega að um
tvö orð er að ræða). En þess
eru dæmi, sérstaklega í máli
unglinga, að umrætt orð sé
notað sem atviksorð, og þá er
oft lögð á það sterk áhersla.
Sjá t.d. þessa einkunn: „Hann
er smá vitlaus" (mælt í
hneykslunartóni, mikil áhersla
á bæði síðustu orðin, og merk-
ingin auðvitað sú, að maðurinn
sé aldeilis ekki gáfaður)."
★
Hér hefur bréfritari minnst
á mörg athyglisverð atriði.
Þótt ég hafi fjallað um sum
þeirra áður, þá er kannski langt
síðan, og ég staldra helst við
þetta:
1) Meginreglan um kyn
nafnorða sem enda á -andi
(nd-stofna) segir að karlkyns
séu þau sem hafa hlutstæða
(konkreta) merkingu, en kven-
kyns þau sem hafi óhlutstæða
(abstrakta) merkingu. Eins og
Siguijón heldur fram, ættu þá
bæði hrynjandi og stígandi
að vera kvenkyns. Dæmi:
Hrynjandin var óregluleg. í
þessu var ákveðin stígandi.
Enn má minna á orðið kveð-
andi. í 37. kafla Laxdæla
sögu segir svo:
„En litlu síðar gera þau
heimanferð sína, Kotkell ok
Gríma ok synir þeirra, þat var
um nótt. Þau fóru á bæ Hrúts
ok gerðu þar seið mikinn. En
er seiðlætin kómu upp, þá þótt-
usk þeir eigi skilja, er inni váru,
hveiju gegna myndi; en fögur
var sú kveðandi að heyra.“
Ekki er reglan hér að framan
undantekningarlaus, og þegar
stígandi er gert að bæði reið-
hestsnafni og karlmannsnafni,
þá er það auðvitað karlkyns,
og getur það haft sín áhrif.
2) Sögnin að dýfa er að
sjálfsögðu veik: dýfa, dýfði,
dýft (sbr. t.d. dúfa=alda og
dúfl=skvamp). Það er eins og
hver annar apaskapur að taka
upp á því að beygja hana sterkt
og gengur þvert á lögmál og
líkur máls okkar. Eins og Sig-
uijón sýnir fram á, lenda menn
strax í ógöngum með rithátt-
inn, ef beygja skal sögnina eins
og rífa. Sagnir eftir 1. hljóð-
skiptaröð eru aldrei með ufsíl-
oni. Sumir hafa aldrei dýft
hendi í kalt vatn. „Difið (dyf-
ið)“ er rugl.
3) Sögnin að blífa (þ. bleib-
en)=haldast við, verða, stand-
ast, er hins vegar sterk og
beygist eins og, rífa. Hún er
ekki hluti af sígildu máli okk-
ar, en ijörgömul tökusögn og
á nokkum rétt á sér, þótt hún
sé krossmerkt sem gömul og
úrelt í Orðabók Menningar-
sjóðs. Ströngustu málvöndun-
armenn hafa löngum amast við
henni og jafnvel lýsingarorðinu
blífanlegTir=varanlegur. Gott
er þó að hafa blífanlegan sama-
stað.
4) Og svo er það „á 8.
mars“. Hafi Siguijón þökk fyr-
ir að vekja athygli á þessu.
Við þurfum enga forsetningu
á undan töluorðinu þarna.
Þetta er tímaþolfall og bráðlif-
andi í málinu. Hann kom dag-
inn áður. Hann var hér vikuna
fyrir jólin. Forsetningarnar í
eða á eru óþarfar og til lýta.
Þetta „á-tal“ er orðið sérlega
hvimleitt 17. júní. Nú hamast
menn við að segja „á 17. júní“.
Veðrið „á 17. júní“ var svona
og svona. En veðrið var gott
eða vont 17. júní. Mér finnst
hitt jaðra við óvirðingu, ef ekki
helgispjöll. Ég tala nú ekki um,
þegar farið er að kalla þjóðhá-
tíðardaginn sautjándann,
svona rétt eins og þrettándann
eða aðra minni háttar tylli-
daga.
Nú verður nokkur bið á, að
við gluggum meira í bréf Sigur-
jóns Halldórssonar. Það bíður
síns tíma.
★
Hlymrekur handan kvað:
Gamla sagan, er Áslákur ölvast,
taka alls konar boðorð að mölvast.
Hann temur sér flest það
sem er talið til bresta,
en mér tjár ekki um það að bölvast.
BONG - KYOUIM
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Til Evrópu leita menn frá öllum
heimshornum í listaskóla hvers
konar ekki síður en til annars
náms. Þegar ég var í Múnchen
fyrir nær þrem áratugum, var
maður frá Burma, U Tin Aye að
nafni, með mér hjá sama prófess-
or, og er ég var á stúdentaþingi
í Bonn, deildi ég herbergi með
nýbökuðum verkfræðingi frá
Chile og lækni frá Indlandi, sem
var í þann veginn að ljúka við
doktorspróf.
Flestir þessara langt að komnu
útlendinga halda fljótlega aftur
til síns heima, en nokkrir dvelja
lengur og sumir ílendast. Kóreu-
maðurinn Bong — Kyou Im hefur
búið í Vestur-Berlín í áratug og
helming þess tíma stundaði hann
nám hjá hinum þekkta málara,
Karl Horst Hödicke, við Listahá-
skólann þar. Hödicke þessi er einn
af aðal fulltrúum nýja málverksins
svonefnda í Þýskalandi og stórt
nafn þar og víðar.
Það leynir sér ekki í myndum
Bong — Kyou Im, sem um þessar
mundir sýnir í Gallerí Svart á
hvítu, að hann hefur gengið í
smiðju nýbylgjumálara. Myndir
hans eru eins konar tilfinninga-
blossi, skynditjáning á einu og
öðru úr hlutveruleikanum allt um
kring, að viðbættum ýmsum
hugdettum.
Slíkri list fylgir og iðulega mjög
skáldleg lýsing á myndefnunum
ásamt vísun til goðafræði og trú-
arbragða.
I myndunum tuttugu og þrem-
ur á sýningunni, sem öll eru unn-
in í gvass á pappír, mætist aust-
ræn og vestræn myndhugsun.
Listamaðurinn er sér vel meðvit-
andi um uppruna sinn, en vill
endurnýja fornar hefðir með nút-
ímalegu vestrænu myndmáli —
tengja þær nýrri og ferskri mynd-
hugsun.
Bong — Kyou Im virðist vera
mitt í þessari viðleitni sinni og
eiginlega fara hamförum með
pentskúfnum um myndflötinn og
nær, þegar best lætur, allsérstæð-
um tökum á viðfangsefninu.
Hann hefur leitað fanga í
íslenzkri náttúru og er ekkert að
tvínóna við hlutina, heldur málar
af fingrum fram og með frískleg-
um tilþrifum.
Minnisstæðust þessara mynda
er mér „Impression of Iceland 11“
(3), sem er í senn lifandi og fersk.
Aðrar myndir, eru einkum vöktu
athygli mína, voru „Nude“ (2),
Woman with flower“ (6) og „A
small spring" (B), en allar teljast
þær nokkuð óvenjulegar á okkar
breiddargráðum, þótt vinnubrögð-
in eigi sér margar hliðstæður.
En ansi er það nú klént að
geta ekki snarað þessum nöfnum
myndanna yfir á móðurmálið í
sýningarskrá, sem ætti að vera
lítið verk fyrir vel menntaða for-
ráðamenn sýningarsalarins.
Dregið saman í hnotskurn þá
kemur þessi sýning manni á eng-
an hátt á óvart og sker sig lítið
úr ýmsu, sem sést hefur í sýning-
arsölum borgarinnar á undanförn-
um árum ...
.■
Síderít, 4 mm breiðar kúlur frá Norðurárdal, Borgarfjarðarsýslu.
íslenzkir steinar
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
í anddyri Norræna hússins
stendur fram til 22. ágúst yfir
sýning á islenzkum steinum.
Það er Félag áhugamanna um
steinafræði, sem stendur að fram-
takinu í samvinnu við Norræna
húsið og er þetta í annað skiptið,
sem slíkri sýningu er komið fyrir
á sama stað — hið fyrra var fyrir
tveimur árum.
Ég mun þá hafa ritað um fram-
takið, enda mjög hrifin af þessum
þætti íslenzkrar jarðsögu og tel,
að skapandi myndlistarmenn hafi
mikið til forma, lita og efnasam-
banda íslenzkra steina og bergteg-
unda að sækja. í raun finnst mér
Hvaít, stakir 2-4 mm kristallar,
á kvartsi, ásamt kalsíti, frá Hval'
firði, Borgarfjarðarsýslu.
21150- 21370 Sl
Þ. VALDIMARSON sölustjóri
BJARNASON HDL. LÖGG. FASTEIGNASALI
Til sýnis og sölu auk annarra eigna:
Nýlegt einbýlishús á Álftanesi
Vel byggt og vandað steinhús um 140 fm nettó með 4-5 svefnherb.
Tvöf. bílsk. 45 fm. 900 fm glæsil. eignarlóö. Mjög hagstæð lán geta fylgt.
Hagkvæm kjör - laus fljótlega
Endaíbúð 4ra herb. af meöalstærö á 4. hæö í fjölbhúsi skammt frá
Dalbraut. Mikið útsýni. Óvenju hagstæö greiöslukjör koma til greina
fyrir traustan kaupanda. Nánari uppl. aðeins á skrifstofunni.
Ódýr íbúð - tilboð óskast
Einstaklfbúð 2ja herb. 45,5 fm samþykkt ibúö, vel umgengin. Stór og
vel ræktuö elgnarfóð i gamla Austurbænum. Langtímalán fylgja.
Ný úrvalsíbúð - 5 herb.
Neðri hæð í tvíbýlishúsi um 150 fm í Austurborginni. Allt sér. Innrétt-
ingar og tæki af bestu gerö. Mikil og góð lán áhv. Eignaskipti mögu-
leg. Nánari uppl. aðeins á skrifstofunni.
Hagkvæm skipti
Til kaups óskast: 5 herb. íb. helst í Vesturb. Má þarfn. endurbóta.
Skipti möguleg á 3ja herb. hæð í Vesturb. Hæðin er að mestu nýendur-
byggð 101 fm nettó.
í borginni eða nágrenni
Fjársterkur kaupandi óskar eftir einbhús um 200 fm. Mikil og góö
útb. Skipti mögul. á úrvalseign um 300 fm.
Opið í dag, laugardag,
kl. 11.00-16.00
Fjöldi fjárstrerkra kaupenda.
ALMENNA
FASTEIGHASAl AH
LAUGAVEG118 SÍMAR 21150-21370