Morgunblaðið - 16.07.1988, Qupperneq 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. JÚLÍ 1988

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakuf, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
BjörnJóhannsson,.
ÁrniJörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst IngiJónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 70 kr. eintakið.
Rfkið, SÍS
og landsbyggðin
Deilur og umræður um
ýmsa grundvallarþætti í
stjóm efnahagsmála okkar eru
jafn sveiflukenndar og þróun
dollafans. Á síðustu níu mánuð-
um hækkaði gengi hans úr
36,50 krónum í 46 krónur.
Hefur stundum munað um
minna til að koma útflutningi
til Bandaríkjanna á réttan kjöl.
O g er ekki enn séð fyrir endann
á sveiflu dollarans upp á við.
Nú er hart tekist á um það,
hvort Þjóðhagsstofnun hafí
skýrt satt og rétt frá, þegar
hún lýsti dökkum horfum í af-
komu ríkissjóðs á árinu. Jón
Baldvin Hannibalsson, fjár-
málaráðherra, heldur því fram,
að stofnunin hafí sent frá sér
villandi upplýsingar um ríkis-
fjármálin. Þórður Friðjónsson,
forstjóri Þjóðhagsstofnunar,
segir á hinn bóginn, að ríkis-
fjármálakaflinn f endurskoð-
aðri þjóðhagsspá sé eingöngu
lýsing á tölum og staðreyndum
og um þær tölur og staðreynd-
ir sé enginn ágreiningur enda
gefí þær eðlilega mynd af stöðu
ríkisfjármála. Deilan snýst um
hver hallinn á ríkissjóði, sem
var 3,7 milljarðar fyrstu fímm
mánuði ársins, verði í árslok.
Úr henni fæst ekki skorið með
óyggjandi hætti fyrr'en dæmið
verður gert upp um áramótin.
Telur Þjóðhagsstofnun, að er-
fítt verði að hala inn þennan
halla á síðari hluta ársins, en
fjármálaráðherra segir áætlan-
ir sínar gera ráð fyrir að tekjur
streymi í ríkissjóð næstu mán-
uði og unnt sé að treysta því
að síðustu áætlanir fjármála-
ráðuneytisins um að hallinn
verði 500 milljónir króna í árs-
lok standist.
Óþarft er að minna á að
gengið var fellt á dögunum.
Töldu ýmsir sjá þess merki,
þegar þær ákvarðanir voru
teknar, að hart væri þrýst á
málið af hálfu framsóknar-
manna vegna hagsmuna Sam-
bands íslenskra samvinnufé-
laga (SÍS). Guðjón B. Ólafsson,
forstjóri SÍS, segir á hinn bóg-
inn í Morgunblaðssamtali í
gær, að tvær gengisfellingar á
árinu hafí sett strik í reikning-
inn hjá SÍS, en rekstur þess
sé mjög erfíður um þessar
mundir. „Gengisfellingamar
voru að vísu algerlega nauðsyn-
legar fyrir útflutnings- og sam-
keppnisgreinamar en þær
komu engu að síður þungt nið-
ur á rekstri Sambandsins, sér-
staklega á stuttu tímabili,“ seg-
ir Guðjón B. Ólafsson.
Hér hefur verið drepið á tvö
tilvik úr efnahagsstjóminni,
sem minna okkur á þá erfið-
leika, sem við er að etja. í jafn
mikilli verðbólgu og nú er og
við þær breytingar sem orðið
hafa á gengi krónunnar, geng-
ur jafnt ríkissjóði sem stórfyrir-
tækjum erfíðlega að fóta sig.
Höggið sem SIS verður fyrir
vegna gengisfellingarinnar
hefur lent með sama hætti á
öllum öðrum. En samt á sú
skoðun ótrúlega marga tals-
menn, að innspýting af þessu
tagi sé nauðsynleg til að sjúkl-
ingurinn hjari áfram. Öll rök
hníga hins vegar að því að aðr-
ar ráðstafanir séu óhjákvæmi-
legar til að Iækning takist.
í Morgunblaðssamtalinu
kveður Guðjón B. Ólafsson fast
að orði þegar hann segir:
„Landsbyggðin er bókstaflega
að hrynja.“ Hann telur á hinn
bóginn „að menn séu aðeins
famir að kveikja og skilja það,
að það em feiknariegir erfíð-
leikar út um allt land“. Síður
en svo skal gert lítið úr þessum
orðum forstjóra SÍS. Stórfyrir-
tækið sem hann stjómar hefur
ríkum skyldum að gegna við
landsbyggðina. Það hefur löng-
um talið sig vaxtarbrodd henn-
ar í atvinnurekstri og verslun.
Þegar forstjóri SÍS segir að
landsbyggðin -sé að hrynja
byggjast þau ummæli á tölum
sem hann hefur fyrir framan
sig um stöðu og afkomu SÍS-
fyrirtækja um land allt.
Tölumar um afkomu ríkis-
sjóðs sýna, að hann er ekki
aflögufær, ef uppi em hug-
myndir um að leysa vanda
landsbyggðarinnar með pen-
ingum þaðan. SÍS á fullt í fangi
með sjálft sig og þarf að tak-
ast á við gífurlegan innri
vanda. Leita verður annað en
þangað að lausnum fyrir lands-
byggðina. Mestu skiptir auðvit-
að, að á hveijum stað sníði
menn sér stakk eftir vexti og
hlúi að þeirri atvinnustarfsemi,
sem skilar þeim og byggðarlagi
þeirra bestum tekjum. Saman-
burður við aðra, metingur milli
héraða eða átölur í garð höfuð-
borgarsvæðisins forða engu
eða engum frá hmni.
Blóðbað í Sumgait:
FJÖLSKYLDUl
AFMÁÐAROG
REIFABÖRN M
í lok febrúar sl. birtust í fjölmiðl
um fréttir um óeirðir í Sumgait,
næststærstu borg í Sovétlýðveldinu
Azerbajdzhan. Oeirðimar stóðu í
þijá daga, og samkvæmt opin-
berum sovéskum tölum féllu 32 í
þeim, þar af 26 Armenar. En óeirð-
ir þessar tengdust gömlu ágrein-
ingsefni Azerbajdzhana og Armena
um yfírráð fjallahéraðsins Naq-
omo-Karabak, sem er hátt í Kákas-
us-fjöllum, milli tveggja sovétlýð-
velda, Armeníu og Azerbajdzhans.
Meirihluti íbúa Naqomo-Karabaks
er armenskur, en þeir hafa lotið
yfírráðum Azerbajdzhana síðan
1923.
Vestrænir fjölmiðlar hafa ekki
fengið aðgang að þessum óeirða-
svæðum, en fréttir herma þó, að
hin rétta tala látinna sé a.m.k. 100.
Óeirðimar í Sumgait bmtust út
sama. dag og í útvarpinu var skýrt
frá því, að tveir — af nöfnunum
að dæma azerbajdziskir — menn
hefðu dáið í Aqdam, sem er í ná-
grannahéraði Naqomo-Karabaks.
Þó að sovéska fréttastofan TASS
hafí skýrt frá fómarlömbum óeirð-
anna í Sumgait — sem í sjálfu sér
er óvenjulegt — reyndi hún að gera
lítið úr þeim og lýsti þeim sem
skrílslátum. Fyrstu frásagnir sjón-
arvotta eru aftur á móti á allt ann-
an veg. Samkvæmt þeim var fólk
af armenskum ættum drepið á
hrottalegan hátt og stóðu ofsókn-
imar í þijá daga.
Eftirfarandi grein er byggð á
útvarpsþætti Mikails Lotmans, sem
er rannsóknarmaður við stjóm-
fræðistofnun Vísindaakademíunn-
ar í Eistlandi. Lotman dvaldist í
Armeníu og Grúsíu í apríl sl. og
hitti þar fólk sem hafði flúið frá
Azerbajdzan. Hann tók upp viðtöl
við þetta fólk og birtast hér nokkur
þeirra í orðréttri þýðingu. Þáttur
Lotmaqs var nýlega sendur út í
næturdagskrá eistlenska útvarps-
ins, sem heyrðist í Finnlandi. Hann
var tekinn upp og birtur í fínnska
dagblaðinu Helsingin Sanomat 3.
júlí. Þessi viðtöl eru að því leyti
einstæð, að í þeim fær fólk í hinum
vestræna heimi í fyrsta skipti að
vita, hvað í raun og vem gerðist í
Kákasus í vetur.
„Þetta byijaði þann 27. febrúar.
Þann dag var fjöldafundur á torg-
inu. — Rekið Armena úr Sumgait!
Við heimtum blóð Armena! Drepum
Armena! — stóð á kröfuspjöldun-
um, sem Azerbajdzhanar bám.
Borgamefnd flokksins og leiðtogar
lýðveldisins komu fram á pallinum.
Um kvöldið gekk fyrsti ritari borg-
amefndarinnar í fylkingarbijósti.
Honum var fenginn í hendur hinn
græni fáni múslimanna. Fylkt var
liði gegnum borgina, bflar vom
stöðvaðir. Ef bíllinn var með arm-
enskt skrásetningamúmer, var
hann brenndur, þó að eigandinn
væri Azerbajdzhani. Ef bíllinn var
í eigu Armena, var eigandinn drep-
inn. Rútubflastöðin var tekin, Arm-
enar vom dregnir út úr vögnunum
Lýsingar
sjónarvotta á
ofsóknum á
hendur Armenum
í Sovétríkjunum
og þeir drepnir.
Atburðir næsta dags vom hræði-
legir. Þeir byijuðu í 3. hverfí borg-
arinnar. Meirihluti Armena bjó þar.
Ekki ein einasta íbúð var látin í
friði. Ég sá þetta sjálfur. í okkar
húsi bjuggu þijár armenskar fíöl-
skyldur. Allar vom drepnar. í okk-
ar hverfishluta bjargaðist enginn
nema ég. Ég sá með eigin augum,
hvemig kveikt var í húsinu, konan
var drepin, dótturinni kastað í eld-
inn. Heilar fjölskyldur vom af-
máðar, reifabörnum kastað út
nöktum. Hafíð miskunn, ég get
ekki haldið áfram sögunni. Vitið
bara, að allt þetta og meira gerð-
ist.“
Þannig farast Artom Shanov,
rafvirkjameistara, orð um blóð-
baðið i Sumgait.
Frá örlögum eins skyldmenna
sinna segir Shanov á þessa leið:
„Sogomon Milkumjan var drep-
inn þann 29. Hann var vel þekktur
í Sumgait, jafnvel formaður fram-
kvæmdanefndarinnar var vinur
hans. Hann hlýtur að hafa trúað,
að sér væri borgið. Tveir synir
hans, dóttir hans og kona vom
drepin, aðeins tengdadótturinni
tókst að bjarga sér út um svalim-
ar. Tengdadóttirin var bróðurdóttir
mín.
Fötin vom rifín af Sogomon, og
hann var pyntaður úti á götunni.
Að lokum helltu þeir bensíni yfír
hann og brenndu hann lifandi.
Konan hans var barin innan dyra,
en henni tókst að komast út á götu
og þar lá hún illa slösuð. Drepið
hana! hrópuðu azerbajdzhiskir
unglingar.
Þeir börðu hana til dauða með
keflum sínum. Tengdason bróður
míns, Edik Milkumjan, brenndu
þeir á báli. Bróðurdóttirin grét og
sagði, að af Edik hefði ekkert ver-
ið.eftir nema smáhrúga af ösku.“
Russana Avakjan, skrifstofu-
maður, segir frá á þessa leið:
„Mamma kom heim úr vinnu
þann 28. og fór að rífa nafnskjöld-
inn af hurð okkar. Við spurðum,
af hveiju hún gerði það — þetta
væri okkur til skammar, nágrann-
amir gætu haldið, að við væmm
hrædd. Mamma svaraði, að við
vissum ekki, hvað hún hefði séð: í
3. hverfí var farið inn í íbúðir
manna. Á biðstöðinni hafði hún séð
unga konu sem hafði verið drepin;
um hálsinn á ungabami konunnar
hafi verið bundið snæri og það
dregið í burt með því.
Klukkan sex komu þessir mis-
yndismenn á vettvang. Þeir klifr-
uðu upp á fjórðu hæð nágranna-
hússins, en þar var enginn eftir.
Þeir köstuðu öllu út og brenndu
það. Síðan fóm þeir á fimmtu
hæð. Það bjuggu Armenar. Þeir
rifu fötin af dóttur minni, ég sá
sjálf hvernig hún var leidd út.
Móðir hennar og bróðir vom barin
í tröppuganginum. Stúlkan hrópaði
til þeirra á azerbajdizhansku og
sagði: „Bræður, hættið! Hafið mis-
kunn!“ En þeir svömðu: „Við emm
ekki bræður þínir, þorpari!" Hún
var barin og síðan leidd inn í te-
hús. Þar var henni misþyrmt og
að lokum nauðgað. Fyrst var heitu
tei hellt yfír hana, síðan var hún
brennd með vindlingum. Nágrann-
ar mínir sögðu seinna, að stúlkan
hefði misst vitið. Nú er hún á
spítala. Hún heitir Galja.
Ég veit einnig, að í 4. hverfí var
ungbami kastað út af svölum. Þeg-
ar þeir fóm að misþyrma móður-
inni, hrinti hún kvölurum sínum
burt af öllum mætti og hrópaði:
„Mér náið þið ekki, ég skal fylgja
barni mínu!“ Og kastaði sér niður.
Bæði dóu.
Ég bjargaðist með hjálp ná-
granna míns, Gylmu Madmamedov,
sem er Axerbajdzhani. Hún sagði
mér, að fyrsta ritara borgamefnd-
arflokksins, Muslimi Sade,- hefði
verið fenginn fáni í hönd, og að
hann hefði gengið fremstur í mann-
fjölda með fánann í hendi sér.
Nágranninn sagði, að rétt framan
við nefíð á Muslim Sade hefði bíl
verið velt. Inni í honum hefðu ver-
ið azerbadzhisk kona og tvær-þijár
armenskar konur auk azerbajd-
zisks bflstjóra. Það var kveikt í
bflnum. Bílstjórinn bað: „Ekki
drepa mig, ég er Azerbajdzhani!“
Honum var sagt: „Hvað ert þú þá
að gera í bíl með Armenum?"
Bíllinn var brenndur. En Muslim
Sade snéri sér ekki einu sinni við,
þó að verið væri að drepa fólk fyr-
ir augunum á honum.“
Sorot Axermajan segir frá:
„Þann 27. febrúar átti eiginkona
náfrænda míns afmæli. Fjölskylda
okkar fór til að óska henni til ham-
ingju, en ég varð eftir heima.
Seinna sá ég 500—600 manns úti
á götu. Ég fór á svalimar. Á hæð-
inni fyrir ofan býr Azerbajdzhani.
Hann kallar: „Zora, komdu til okk-
ar. Annars geta þeir komið og drep-
ið þig.“ Ég fór ekki heldur flýtti
mér niður. Ég tók leigubíl og ætl-
aði til fjöskyldu minnar. Á Lenín-
torginu sá ég að mannfjöldi hafði
safnast saman fyrir framan hús
flokksnefndarinnar. Ég steig út úr
bflnum. Ég sá að fundarstjórinn
var ung og falleg kona; hún var í
tískufötum. Þetta var annar ritari
borgamefndarflokksins, Bair-
amova.
Eftir þessa blóðugu helgi vorum
við flokksfélagamir í borginni kall-
aðir saman til funda hjá borgar-
nefndinni. Einn ungur maður reis
úr sæti og sagði: „Ég heyrði með