Morgunblaðið - 16.07.1988, Side 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. JÚLÍ 1988
Fundu átta herflugvélar í
iðrum Grænlandsjökuls
Fundust með íssjá sem íslenskir vísindamenn smíðuðu
og beindi vélunum norður eftir
vesturströnd Grænlands, inn í æ
verra veður. Flugmennimir tóku
að endingu til sinna ráða og æt-
luðu austur yfir Grænland en
vegna eldsneytisskort urðu þeir
að nauðlenda vélunum á jöklinum
um 150 km suðvestan við Kulusuk
á austurströnd Grænlands. Lend-
ingin tókst giftusamlega og kom-
ust áhafnir vélanna lífs af og
náðu til byggða.
Menn búa sig undir að grafa niður á eina vélina. ísinn er brædd-
ur með heitu vatni áður en borað er.
Tjaldbúðir leiðangursmanna. Við hún blaktir grænlenski fáninn.
GERÐUR var út leiðangur á
Grænlandsjökul nýlega í því
skyni að finna átta herflugvél-
ar sem nauðlentu á jöklinum
15. júlí 1942. Tvær vélanna eru
sprengjuvélar af gerðinni B-17,
svokölluð „fljúgandi virki“ og
sex orrustuvélar af P-38 gerð.
Vélarnar fundust allar og bor-
að var niður á aðra sprengivél-
ina. Fyrir leiðangrinum stóð
bandarískur félagsskapur, Gre-
enland Expedition Society.
Með í förinni voru þrír íslenskir
jöklafarar, þeir Helgi Bjömsson
jarðeðlisfræðingur og Jón Sveins-
son frá Raunvísindastofnun há-
skólans og Arngrímur Hermanns-
son flugbjörgunarmaður. Við leit-
ina notuðu þeir svonefnda íssjá,
sem þeir hafa notað í mörg ár til
að mæla þykkt jökla og til að
gera kort af landslaginu undir
jökulbotninum. Til þeirra var fyrst
leitað árið 1983 og fundu þeir þá
vélamar með íssjánni sem starfs-
menn Raunvísindastofnunar hafa
þróað. Arið 1984 fóm leiðangurs-
menn aftur til að bora niður á
eina vél og vinna að ýmsum at-
hugunum. Issjána hafa þeir notað
í mörg ár til að mæla þykkt jökla
og til að gera kort af landslaginu
undir jökulbotninum.
Morgunblaðið greindi ítarlega
frá leiðangrinum 15. ágúst 1983.
íssjáin er radar sem sendir rafseg-
ulbylgjur í gegnum ísinn og nem-
ur endurkast þeirra frá botni, eða
aðskotahlutum í ísnum. Hún er
sérstaklega hönnuð til mælinga á
þíðjöklum sem innihalda bræðslu-
vatn. Jöklar íslands em allir af
þeirri gerð. Það er einnig jökullinn
á Grænlandi, þar sem vélamar
átta nauðlentu. Bandaríkjamenn-
imir höfðu áður reynt að finna
vélamar með hátíðniradar án ár-
angurs. Eftir fund vélanna 1983
var hins vegar frestað um eitt ár
að grafa niður á þær. Flögg sem
merktu staðsetningu flugvélanna
týndust og varð því að endurtaka
leitina.
Verðmætar vélar
Félagskapnum Greenland Ex-
pedition Society er afar umhugað
að heimta vélamar úr iðmm jök-
ulsins því aðeins em til fimm
gangfærar vélar af hvorri gerð.
B-17 sprengjuvélamar em mjög
verðmætar og áætlað verð þeirra
1983 var 75.000 Bandaríkjadalir.
P-38 vélamar em þó enn verð-
mætari, eða eins og einn leiðang-
ursmanna, Richard Taylor, sagði:
„Slík vél myndi kosta á milli 600-
800.000 dali ef hún stæði hér á
flugvellinum í Atlanta." Ormstu-
vélamar sex em því að verðmæti
um 144 milljónir króna ef þær
reynast í góðu ásigkomulagi. Eng-
inn veit þó hvemig þær em fam-
ar eftir 46 ára legu í iðram Græn-
landsjökuls.
Norman D. Vaughan 83 ára gamall heimskautafari sem enn
dvelst á jöklinum og Austin Kovacs verkfræðingur.
í snjóbílnum er Helgi Björnsson
jarðeðlisf ræðingur.
Þarna liggja vélamar í þyrp-
ingu undir ís og efst er sú sem
fyrst reyndi að lenda á hjólunum.
Þegar flugmenn hinna vélanna
sáu hvemig hún kollsteyptist ák-
váðu þeir að magalenda.
Með í leiðangrinum núna var
heimskunnur heimskautafari,
Norman Vaughan, sem einnig var
með í för 1983. Norman er 83
ára gamall. Hann var sendur af
Bandaríkjaher á jökulinn skömmu
eftir nauðlendinguna 1942 til að
eyðileggja tæki í vélunum sem
miðuðu út skotmörk. Þjóðveijar
höfðu mikinn áhuga að komast
yfir slík tæki til að framleiða í
sínar vélar.
Sex menn á jöklinum
Þrír bandarískir jöklafarar
dveljast nú á jöklinum við rann-
sóknir en brátt bætast þrír í hóp-
inn og verða þá í allt sex manns
á jöklinum í sumar. Ætla þeir að
grafa niður á vélamar og ná sýr,-
um úr þeim. Það er gert í þ .im
tilgangi að sanna tilvist vé’anna
svo auðveldara verði að finna íjár-
magn til að grafa vélarnar upp.
Hyggjast þeir á þann hátt safna
nægilegu fé til að fjármagna upp-
gröft vélanna sumarið 1989, að
sögn Richard Taylors, eins leið-
angursmanna. Það er hins vegar
vandamál á hve miklu dýpi vélarn-
ar em því kjamabor leiðangurs-
manna er aðeins 50 metra langur
en vélarnar em á um 80 metra
dýpi. Hann sagði jafnframt að
þessir sex menn á jöklinum ynnu
að því í sumar að gera sex hundr-
að metra löng göng niður að vél-
unum með því að bræða Isinn.
Síðan væri ætlunin að komast inn
í flugstjórnarklefa vélanna og ná
þaðan óvéfengjanlegum sönnun-
um um tilvist þeirra.
Taylor bar mikið lof á íslend-
ingana þijá og sagði að þeir hefðu
verið miklir máttarstólpar í þess-
um leiðangri. Þar hefðu verið
miklir dugnaðarforkar og flug-
greindir menn á ferð, mæltist
Richard Taylor. Hann sagði að
leiðangurinn hefði staðið yfir í tíu
daga en sjálfur hafi hann dvalist
á jöklinum í tvær vikur ásamt
Gordon Scott. Þeir dvöldust á rad-
arstöð á jöklinum sem gekk undir
nafninu „sob-story“, sem á
íslensku útleggst grátsaga. Þar
hafi þeir verið til að taka á móti
farartækjum sem bandaríski flug-
herinn færði leiðangursmönnum.
Taylor sagði radarstöðina vera á
afviknum og einmanalegum stað.
Leiðangursmenn á Grænlandsjökli. Flaggjð er ofan á einni vélinni. F.v.: Austin Kovacs verkfræðing-
ur, Bill Tuma jarðeðlisfræðingur, Helgi Björnsson, Jón Sveinsson, Amgrímur Hermannsson, Gor-
don Scott, Patrick Ebbs forseti Greenland Expedition Society.
Dulmálið leyst
Forsaga málsins er sú að í
seinni heimsstyijöld komu Banda-
ríkjamenn upp loftbrú til að koma
flugvélum til bandamanna í Evr-
ópu. Erfitt hafði reynst að flytja
þær sjóleiðina vegna árása þýskra
kafbáta. Fyrsta ferðin heppnaðist
og lentu vélarnar á höldnu í Skotl-
andi. Vélarnar flugu frá Banda-
ríkjunum, yfir Grænland og þaðan
til Bretlands. Þýskir kafbátar
höfðu njósnir af þessum ferðum
og náðu að leysa dulmálslykil sem
notaður var og villtu um fýrir
vélunum. Flugmennimir lentu í
slæmu veðri við vesturströnd
Grænlands og sendu út fyrir-
spumir í hvaða átt þeir ættu að
fljúga til að komast út úr illviðr-
inu. Þýskur kafbátur heyrði kallið