Morgunblaðið - 26.07.1988, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. JÚLÍ 1988
Siglingar víkinga til
Vesturheims staðfestar
Prófessor Gwyn Jones flytur fyrirlestur
í boði Norræna hússins og forseta Islands
Prófessor Gwyn Jones frá
Wales flytur fyrirlestur í Norr-
æna húsinu í dag klukkan 17 um
veröld vikinganna. Gwyn Jones
er staddur hér á landi ásamt eig-
inkonu sinni Mair, í boði forseta
íslands en prófessor Jones er
meðal fremstu fræðimanna um
ferðir víkinga vestur um haf frá
Noregi til íslands, Grænlands og
Vesturheims. Gwyn Jones er sér-
fræðingur í Grænlendinga sögu
og hefur skrifað mikið um
Vínland.
Eftir Prófessor Jones liggja tvö
fræðirit um víkingatímabilið; A hi-
story of the Vikings (1968) er kom
út aukin og endurbætt 1984 og The
Norse Atlantic Saga (1964) endur-
útgefín 1986 með viðaukum og
breytingum. Bæði þessi rit teljast
sígild í fræðunum og hið síðar-
nefnda í sinni nýju útgáfu er talið
hið áreiðanlegasta sem völ er á og
inniheldur allar nýjustu niðurstöður
rannsókna sem gerðar hafa verið á
ivöl norænna manna í Vesturheimi.
Prófessor Gwyn Jones er á áttug-
ista og fyrsta aldursári en þess
’erður ekki vart í samtali við hann
ið aldurinn sé farinn að förla hon-
im skarpa hugsun. Gamansemin
aikur honum á tungu og hann seg-
r fjörlega frá um þetta hjartfólgna
'iðfangsefni sitt, ferðir víkinganna.
3rófessor Jones var fyrst spurður
ím efni fyrirlestursins í Norræna
lúsinu í dag.
„Efni fyrirlestursins verður
nokkuð almenns eðlis. Eg geri ráð
fyrir að áheyrendur mínir verði
misjafnlega kunnugir þessu efni;
fræðimenn, námsmenn og einnig
almennir borgarar; áhugafólk um
sögu víkinganna. Eg mun því gefa
almennt yfirlit um heim víkinganna
með aðaláherslu á ferðir þeirra vest-
ur um haf. Þá mun ég einnig reifa
helstu heimildir sem völ er á um
þetta tímabil og ferðir víkinganna.
Tímabilið sem um ræðir er hægt
að segja að nái frá um 780 - 1080
eða þijár aldir. Fræðimenn eru
nokkuð sammála um þessi tíma-
mörk þó þetta gefí skarpari skil til
kynna, bæði við upphaf og endi,
en raunin er.“
Hversu mikilvægt er ísland í
rannsóknum fræðimanna á þessu
tímabili?
„Það er afskaplega mikilvægt.
Fræðimenn styðja sig við skrifaðar
heimildir íslenskar frá þessum tíma
en spumingin um hversu áreiðan-
legar þessar heimildir eru hefur
orðið mjög áleitin síðustu áratug-
ina. Skráðar heimildir á íslensku
eru þungamiðja allra heimilda um
ferðum víkinga vestur um haf. Þar
er um ræða sögur eins og Græn-
lendingasögu, Eiríks sögu rauða og
fleiri. I fyrirlestri mínum mun ég
einmitt ræða heimildagildi íslensku
sagnanna og einnig Landnámabók-
ar og íslendingabók. Þær hafa ver-
ið gagnrýndar og heimildagildi
þeirra verið dregið í efa. Þetta mun
ég ræða í dag. Skoðun mín er sú
og rannsóknir hafa staðfest að þrátt
fyrir stóra kafla sem hafa lítið sögu-
legt gildi, þá er engu að síður um
að ræða afskaplega mikilvægar
heimildir í þessum ritum og við
værum mun ver á vegi stödd í rann-
sóknum okkar ef þeirra nyti ekki
við. íslensku heimildirnargeraeinn-
ig rannsóknir okkar mannlegri því
þær eru alltaf tengdar ákveðnum
persónum."
komustaður. Þessari siglingaieið er
lýst í Landnámabók og nú hefur
hún verið staðfest. Norrænir menn
skildu lögmál breiddargráðanna og
gátu siglt eftir stjörnunum. Þeir
skildu ekki lögmál lengdargráð-
anna. Þessa leið sigldu víkingarnir
á hafskipum sínum, knörrunum.
í gegnum tíðina hafa um eitt
hundrað tilfelli verið skráð þar sem
leifar um vist norænna manna í
Vesturheimi hafa verið tilkynntar.
Þessar tilkynningar hafa allar
reynst falskar. Fornleifafundurinn
á L'Ansé aux Meadows á sér nokkra
Prófessor Gwyn Jones.
Hversu örugg vissa er fyrir
dvöl norænna manna í Vestur-
heimi á víkingaöld?
„Það er alveg óyggjandi vissa
fyrir dvöl norrænna manna á
L'Ansé aux Meadows á norðurodda
Nýfundnalands. Við höfum sannan-
ir sem hafnar eru yfír allan efa um
tímabundna dvöl norænna manna á
Nýfundnalandi rétt eftir árið 1000.
Um er að ræða tímabil frá 3-20
ára. Þama hafa fundist léifar bygg-
inga í norænum stíl og einnig upps-
átur og aðstaða til skipaviðgerða.
Ekki hafa fundist neinar líkamslei-
far sem hægt er að tengja við norr-
æna menn og bendir það til þess
að þeir hafi flutt líkin með sér heim
til greftrunar er þeir hurfu á braut
frá Vesturheimi. Það bendir aftur
til þess að dvöl þeirra hafi ekki
verið mjög löng. Þetta má lesa í
rituðum heimildum en slík stað-
festing hefur ekki fengist fyrr en
með þessum rannsóknum á L'Ansé
aux Meadows. Á sama hátt má sjá
siglingaleið víkinganna frá t.d.
Bergen í Noregi, til Færeyja, suður
af Islandi til suðausturstrandar
Grænlands, kringum Grænland og
yfír sundin til Kanada og síðan nið-
ur með strandlengjunni og þá er
L‘Ansé aux Meadows eðlilegur við-
Morgunblaðið/Börkur
sögu og fræðimenn höfðu áttað sig
á þarna væru mestar líkumar á
fundi mannvistarleifa. það var þó
ekki fyrr en 1960 sem grafið var á
þessum stað undir stjórn Helge
Engstadt. Eftir þennan fyrsta upp-
gröft sem færði okkur óyggjandi
sannanir um dvöl norænna manna
í Vesturheimi tók kanadíska stjórn-
in við taumunum og rannsóknir á
þessu svæði hafa farið fram undir
stjóm Birgitte Wallace síðan þá.
Nú eru væntanlegar niðurstöður
þeirra rannsókna, vonandi á næstu
2-4 árum og verður virkilega fróð-
legt að sjá hvað þær bera í skauti
sér,“ sagði hin aldna kempa próf-
essor Gwyn Jones að lokum.
o
INNLENT
Jón Stefánsson og Jean Heiberg
í tilefni af því að Norræna húsið
sýnir nú landslagsmálverk eftir Jón
Stefánsson birtist grein í sunnu-
dagsblaði Morgunblaðsins um Jón,
þar sem vitnað var í grein eftir
danska gagnrýnandann Poul Utten-
reitter.
Í greininni stendur að „í París
átti hann mest samskipti við danska
málarann Jean Heiberg og Norð-
manninn Axel Revold. Heiberg var
boðberi hinnar dönsku listhefðar en
Revold ákaflyndur og metnaðarfull-
ur með opinn huga fyrir nýjum
straumum."
En Jean Heiberg var hvorki
danskur né fulltrúi danskrar list-
hefðar: Jean Hjalmar Dahl Heiberg,
1884—1976, fæddist í Osló, var
norskur málari og myndhöggvari,
sonur hins þekkta læknaprófessors
við Háskólann í Osló, Hjalmars
Heibergs. Heiberg-ættin er gömul
norsk ætt, sem rekja má aftur til
14. aldar og ekki má rugla saman
við dönsku Heiberg-ættina.
Jean Heiberg stundaði nám í
Miinchen 1904—5. Eftir það var
hann á ári hverju í París og var á
árunum 1908—10 nemandi Henri
Matisse, sem hafði afgerandi áhrif
á list hans. íslendingurinn Jón Stef-
ánsson og Norðmaðurinn Jean Hei-
berg voru samtímis í París og trú-
lega var það fyrir hvatningu Hei-
bergs, að Jón tók að læra hjá Mat-
isse. Heiberg var prófessor við
Listaháskóla ríkisins (Statens
Kunstakademi) í Osló 1935—55 og
var forstöðumaður hans 1946—55.
Listaverk Heibergs má sjá víða á
þekktum söfnum, t.d. má á Norður-
löndum nefna Nasjonalgalleriet í
Osló og söfnin í Stokkhólmi, Kaup-
mannahöfn, GautaborgogHelsinki.
Reykjavík, __24. júlí 1988.
ÍGiut Ödegárd
forstjóri Norræna hússins.