Morgunblaðið - 28.07.1988, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. JÚLÍ 1988
25
gerast. Hvatt var til sjálfsskoðunar
og æfinga í því að koma fram á
þann hátt, að viðbrögðin yrðu eins
og til er ætlast.
Þótt boðskapur hennar væri ekki
nýr, er hollt og gott að rifja það
upp, að við sjálf berum talsverða
ábyrgð á okkur sjálfum, heilsu okk-
ar, andlegri og líkamlegri. Við ráð-
um ekki, hvað kemur fyrir okkur,
en við ráðum nokkru um, hvemig
við bregðumst við því, sem gerist.
En það er enn einn hængur á
þessari kenningu. Setjum svo, að
einhver fari til jrfirmanns síns og
segi honum skoðun sína, kurteis-
lega og einarðlega, hann hlustar
síðan á viðhorf hans með opnum
eyrum og hlýjum huga. En yfírmað-
urinn hefur þau boð að flytja, að
hann vilji ráða og hinn eigi að
hlýða. Hann er ekkert spenntur
fyrir samningum. Frú Adams virð-
ist ekki gera ráð fyrir slíkum mögu-
leika. En það gerði Isabel Allende,
chiieski rithöfundurinn, sem var hér
á ferð í fyrra. Hún sagði, að þegar
harðstjómin hefði flæmt hana úr
landi og fótumtroðið mannréttindi,
hefði hún fyrst lamast af þung-
lyndi. Eftir nokkum tíma komst hún
að raun um, að besta vopnið gegn
harðstjóm er gleðin og það að sjá
hið skoplega við hlutina.
Þetta fannst mér skemmtileg
kenning, en hversu haldgóð hún er,
veit ég ekki. Aðrir bíða færis með
byltingu eða flótta. Ég held, að
fólk geri það, sem því fínnst borga
sig fyrir það sjálft, og voni, að augu
margra stjómenda opnist fyrir því,
að gott og jákvætt samstarf er
þeirra mesti gróði.
Við getum lagt okkur sjálf fram
um að hafa jákvæð samskipti við
aðra. Við getum lagfært galla í
fari okkar, ekki síst, ef við eigum
svo góða vini, að þeir leggja það á
sig að benda okkur á þá. I stuttu
máli sagt: Kenningar ameríska sér-
fræðingsins og annarra, sem fjalla
um mannleg samskipti, fínnst mér
hafa verið orðaðar ágætlega fyrir
2000 ámm: „Það sem þér viljið, að
aðrir menn gjöri yður, það skuluð
þér og þeim gjöra."
I fyrravor talaði ég við hjúkr-
unarfræðinga um vinnugleði og
vinnuleiða eða kulnun. Ég kynnti
mér ýmsar rannsóknir, sem gerðar
hafa verið hérlendis og erlendis til
þess að kanna, hvemig hjúkmnar-
fólki liði í starfí. Enda þótt kannan-
imar væm meðal hjúkmnarfræð-
inga komu fram ákveðin lögmál,
sem eiga við alla starfshópa. Rann-
sakendum kemur saman um, að
starfsleiði geri vart við sig eftir
ákveðinn árafjölda, 2—4 ár, eða
þegar starfíð er fulllært, og geti,
ef hann kemst á hátt stig, valdið
vemlegri fötlun og fötmn, sem er
nýyrði og þýðing á erlenda orðinu
„fmstration".
Flestum kemur saman um, að
streita, einhæfni í starfí, skortur á
áhugahvöt — motivation — undir-
tyllustaða, leiðinlegir yfírmenn og
og miklar eða of litlar kröfur, sem
starfíð gerir til einstaklingsins, séu
undirrót leiðans. Fólk verður þreytt
og leitt, fínnst allt ómögulegt, miss-
ir svefn, fær í magann eða höfuðið,
sumir vinna stöðugt lengri og lengri
vinnudag en afkasta þó minna og
minna, aðrir flýja vinnustaðinn eða
verkefnin eins og þeir geta.
Starfsleiðinn er smitandi og af-
leiðingin almenn óánægja. Uppeld-
isfræðingur, sem ég hiustaði einu
sinni á, sagði í fyrirlestri, að nám
ætti að vera þannig, að það gerði
þær kröfur til einstaklingsins, að
hann þyrfti að neyta allra sinna
krafta til að leysa verkefnið, en
réði þó við það. Ætli hið sama gildi
ekki um vinnu? Það er a.m.k. sam-
hljóða niðurstöðum sænsku vísinda-
mannanna, sem ég vitnaði til hér
að framan.
Þetta leiðir hugann að þarfapír-
amída Maslows, sem margir þekkja.
Hann telur, að þegar frumþörfunum
er svalað, geri manneskjan kröfu
til að njóta öryggis, félagsskapar
og ástúðar, að vera virt og metin
af sjálfri sér og öðrum og loks þrá-
ir hún lífsfyllingu. Manneskjan vill,
samkvæmt kenningu Maslows, vera
fólk eins og Ugla í Atómstöðinni.
Ég hef spurt ýmsa, hvað þeim
sé mikilvægast í vinnunni. Svörin
voru nokkuð mismunandi, en marg-
fltoigtttiMatt*
Listi yfir launatekjur NBA-leikmanna birtur í fyrsta akipti:
Pétur Guðmundsson
með 7,4 milljónir á ári
tn Ma w I iy™u Y-t i
■ m M. ini n
línurnar með starfsfólkinu, þannig
að hver og einn fái þá tilfinningu,
að hann sé einnig mikilvægur
hlekkur og hann geti lagt sitt af
mörkum til þess að mikilvægu
markmiði sé náð.
Skipulag er einnig nauðsynlegt
til þess að eitthvað sé gert og árang-
ur sjáist. Skipulagsleysi leiðir til
óreiðu. Mörgum finnst þeir alltaf
hafa svo mikið að gera, að þeir sjái
ekki út úr því, en koma engu í verk.
Slíkt leiðir til ófullnægju og starfs-
leiða.
Sá, sem gengur glaður til
verks, skilar góðum árangri.
Oánægður maður skilar lélegum
afköstum. Þar af leiðandi er fjár-
hagslega^ hagkvæmnt að hafa fólk
ánægt. Óánægja leiðir til vinnu-
svika og forfalla.
Gleymum ekki að gleðja hvert
annað. Hrós eflir og virkjar, skapar
jákvæð viðhorf og styrkir sjálfs-
mynd fólks. Aðfínnslur og skammir
hafa gagnstæð áhrif. Þetta vita
hundaeigendur.
Það er ekki öllum gefið að vera
stjórnendur. Þekkt eru dæmin um
góðu kennarana, sem verða skóla-
stjórar og reynast ekki vel. Kannski
ætti fólk, sem stendur frammi fyrir
því vali að verða stjómendur, að
byija á því að kanna, hvort það
muni henta því og hvort það sé til-
búið að taka þeirri gagnrýni, sem
allir stjómendur verða fyrir.
Illt umtal á vinnustað er eins
og krabbamein. Það grefur um sig
og vex með óstöðvandi hraða. Til
þess að koma í veg fyrir það, em
opin og vingjarnleg mannleg sam-
skipti, blönduð hreinskilni og vin-
áttu, áreiðanlega besta leiðin og
best fyrir alla. En eins og mér hef-
ur þráfaldlega verið bent á, og ég
hef margsinnis reynt, er lífið ekki
dans á rósum og staðreyndin er sú,
að við komum í vinnuna hlaðin öllu,
sem tilheyrir okkur, mislyndi, von-
brigðum, vanmáttarkennd og
frekju, og ekki em allir svo heppn-
ir, að á móti þeim sé tekið með
kærleika, sem mildar þetta allt.
Yfírmenn em stundum frekir og
þröngsýnir og starfsfólk hyskið og
skapvont. Hvað er þá til ráða?
Ég sagði ykkur, að bandaríski
félagsfræðingurinn, sem ég hlust-
aði á í fyrrahaust, lagði ríka áherslu
á, að það emm við sjálf, sem höfum
alltaf möguleika á að snúa öllu
okkur í hag. Það er oft erfitt og
sumt er okkur kannski um megn,
en við gétum æft okkur á smáatrið-
um í vinnunni.
Það er afstaða okkar sjálfra, sem
skiptir mestu máli, þegar upp er
staðið, og hvorki aðstæður, starfs-
menn né kerfið hafa þar úrslitavald.
Ég ætla að ljúka þessu með því
að segja tvær dæmisögur. Annars
vegar er frásögn sænskrar verka-
konu, sem hafði þann starfa að
gera kúlulegur í gríðarstórri kúlu-
leguverksmiðju í Gautaborg. Þetta
var alþýðukona, sem hafði enga
skólamenntun, hafði stritað allt sitt
ir nefndu launiri og góðan starfs-
anda. Aðrir sögðu: Að fá að njóta
hæfíleika sinna, að starfíð sé ein-
hvers virði, að ná árangri.
Þegar spurt var í hópi, virtust
margir fegnir að geta talað um
starfsleiðann. Þeir vom hissa og
glaðir að heyra, að þeir vom ekki
einir um hann, en vildu fá fljótvirk
ráð gegn honum. En þá vandast
málið. Ráðin, sem gefín em, em
nokkur: Að skipta um vinnu. Að
taka sér langt frí. Að halda starfs-
mannafundi til uppörvunar og til
að setja heildarmarkmið. Að séð sé
til þess, að hver og einn fái að njóta
sín og hafí einhverja ábyrgð.
Líkamleg hreyfíng, hollt mataræði,
reglusamt líf. Þessi ráð em mörg
hver eflaust góð, en verka á mig
eins og sagt sé: „Besta ráðið til að
vera glaður — er að vera hamingju-
samur."
Það getur verið erfítt að skipta
um vinnu og taka frí. Ef til vill em
samstarfserfíðleikar á vinnustað,
sem erfítt er að bæta úr. Orðin em
ekki til alls nýt, þótt þau séu sögð
til alls fyrst. í baráttunni við leið-
ann eða kulnunina er manneskjan
mestan part ein eins og víðar.
En við skulum undir lokin taka
saman fáeina þætti, sem taldir em
mikilvægir til að fólki líði vel í vinn-
unni:
I stuttu máli:
Launin skipta máli.
Vinnan má hvorki vera of mik-
il né of lítil. Hún verður að vera
viðráðanleg og best er, ef starfíð
gerir þær kröfur til starfsmannsins,
að hann þurfí að nýta hæfíleika
sína og þekkingu og ráði þannig
við lausn viðfangsefnisins.
Allir vilja sjá árangur erfiðis
síns og hafa það á tilfínningunni,
að það sem þeir eru að gera,
skipti máli.
Það er talið afar mikilvægt fyrir
starfsmenn, að þeir hafí áhrif á
það, sem þeir em að gera, að þeir
taki þátt í ákvörðunum og skipu-
lagningu starfsins.
Þessi atriði stuðla að jákvæðum
tilfinningum svo sem vinnugleði,
stolti og sjálfstrausti. Ef fólki líður
illa í vinnunni veldur það kvíða,
óánægju og sorg. Þetta getur síðan
leitt til líkamlegra kvilla. Stundum
leiðir það þó „aðeins" til andlegrar
vanlíðunar, sem hefur áhrif á alla
aðra þætti svo sem fjölskyldu- og
einkalíf. „Til þess að koma í veg
fyrir, að mikill hluti manna lifl við
sorg og sút, ættu vinnustaðirnir að
vera þannig, að sérhver starfsmað-
ur taki þátt í því að móta vinnustað-
inn í virku samstarfí við leiðtoga
Dg samstarfsmenn. Það þarf að
vera samræmi á milli vinnuálags,
starfshæfni og áhrifa,“ segja sér-
fræðingamir, sem skrifa kaflann
um sálræna og félagslega þætti í
kennslubókinni í „arbejdsmedicin",
sem ég vitnaði til í upphafí.
Það er nauðsynlegt að skipu-
leggja starfið. Það er að mínu áliti
hlutverk stjómandans að leggja
líf og nú var hún búin að standa
við þetta einhæfa starf árum sam-
an. Hún hafði einn fermetra til að
hreyfa sig á, hún sá yfír til næsta
manns og sagði, að þá væri öllu
lokið, ef gerð yrði alvara úr að setja
plötu á milli þeirra, svo þau sæju
ekki hvort annað, þótt hávaðinn
meinaði þeim að tala saman. Sam-
heldnin og vináttan á vinnustaðnum
var henni dýrmæt og hún segir:
„Mér fínnst vinnan ekki leiðinleg.
Jú, auðvitað er hún leiðinleg, en ef
manneskjan á innri auð, þá bjarg-
ast maður. Það verður maður að
eiga. En hvemig eignast maður
hann? Það er nú spumingin.
Hjá mér eru það bækumar. Ég
fæ lánaðar bækur á bókasafninu.
Ég les mikið ljóð. Þá fer ég með
ljóðabókina mina heim og les hana
og svo skrifa ég upp ljóðin í bók,
sem ég á heima, því að ég er búin
að skrifa niður fjöldann allan af
ljóðum. Svo fer ég með ljóð með
mér í vinnuna, gott ljóð. Ég skrifa
það upp og tek miðann með mér,
og svo læri ég það utan að og les
það fyrir sjálfa mig. Ég veit ekki,
hvort það er lífsgleði eða vinnugleði
eða af því að ég sef vel, en ég verð
sjaldan þreytt. Ég held, að það sé
fyrst og fremst félagsskapurinn.
Við höldum vel saman, okkur líður
vel saman."
Þetta var hennar leið.
En Albert Einstein fann önnur
úrræði. Þegar hann var ungur mað-
ur réðst hann til starfa á einkaleyfa-
skrifstofu. Það var lítið að gera hjá
honum og honum leiddist. Hann
hafði með sér fíðluna sína og spil-
aði, á meðan hann beið eftir verk-
efnum, en þétta vann ekki bug á
tilfínningu hans fyrir tilgangsleysi
og leiða. Þá fór hann að hugsa og
datt niður á afstæðiskenninguna.
Þessar dæmisögur, hvort sem
þær eru dagsannar eða ekki, eiga
að vekja til umhugsunar. Sýna fólki
fram á, að einstaklingurinn hefur
ótrúlega möguleika við alls kyns
aðstæður. En við erum fæst afreks-
fólk. Þess vegna þurfum við að taka
höndum saman og hjálpast að við
að skapa góðan starfsanda á vinnu-
stöðum. Þá líður öllum betur og
afköstin aukast.
Höfundur er hjúkrunstrfræðingur.
Auglýsingar í íþróttablaðið þurfa
að hafa borist auglýsingadeild
fyrir kl. 16.00. á föstudögum.
bmö allra landsmanna
Veiði, bílar, hreysti og
þáttur um hesta.