Morgunblaðið - 28.07.1988, Blaðsíða 33

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. JÚLÍ 1988
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. JÚLÍ 1988
33
Útgefandi ntWfofeffe Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, ÁrniJörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst IngiJónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Askriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 70 kr. eintakið.
Hættuástand
að magn erlends kvik-
mynda- og sjónvarpsefnis,
sem er á boðstólum hér á ís-
landi eykst stöðugt. Langmest
af þessu efni kemur frá Banda-
ríkjunum og að einhverju leyti
frá Bretlandi. Auk kvikmynda-
húsanna, sem hér hafa verið
starfrækt frá gamalli tíð, eru
nú starfandi tvær sjónvarps-
stöðvar. Myndbandstæki eru
orðin nokkuð almenn á heimilum
og nú má glögglega sjá merki
þess, að móttökudiskum fyrir
erlent gervihnattasjónvarp
fjölgar sföðugt. Myndefni á
amerísku og ensku dembist yfir
þjóðina í stórum stíl.
íslenzk tunga og menning eru
í hættu af þessum sökum. Sum-
ir vilja líkja sókn hins engilsaxn-
eska myndefnis inn í Island við
styrjaldarástand. Margir telja
ólíklegt, að tunga okkar og
menning standist þessa erlendu
menningarsókn. Á hveijum ein-
asta degi, allt árið um kring,
er enska og ameríska töluð á
íslenzkum heimilum — út úr
sjónvarpstækinu. Omálga böm
hlusta á þetta ekki síður en aðr-
ir. Böm skilja þetta erlenda
tungumál löngu áður en þau
byrja að læra það í skóla. Það
ríkir hér hættuástand og þjóðin
gerir sér tæpast grein fyrir því.
Sjónvarpsstöðvamar hafa
tekið upp þann hátt að fá
íslenzka leikara til þess að tala
inn á bamamyndir. Það er mik-
ilsvert framlag af þeirra hálfu
til þess að veija tunguna áföll-
um. Hins vegar hafa hvorki
kvikmyndahús né sjónvarps-
stöðvar talið sig hafa efni á að
láta tala inn á kvikmyndir og
sjónvarpsmyndir almennt. Það
er skiljanlegt. Kostnaður við það
yrði svo mikill, að þessi fyrir-
tæki hafa ekki fjárhagslegt bol-
magn til þcss.
I löndum (úns og Frakklandi
og Þýzkalandi hefur það tíðkazt
árum og áratugum saman, að
lesið er inn á erlendar kvikmynd-
ir þar. Franskir og þýzkir áhorf-
endur sjá yfirleitt ekki myndir
með ensklu tali. Þær eru að jafn-
aði með þýzku og frönsku tali.
Þessum þjóðum hefur gengið vel
að veija tungu og menningu
fyrir ásókn engilsaxneskra
áhrifa. Amerísk menning í
víðtækri merkingu þess orðs
setur svip sinn ekki á þýzkt þjóð-
félag o g franskt með sama hætti
og gerist víða annars staðar, því
miður í verulegum mæli á Norð-
urlöndum — og við eigum undir
högg að sækja.
Við verðum að taka upp
harkalegri vamir gegn þessari
sókn erlendra áhrifa en við höf-
um gert hingað til. Ef við gerum
það ekki er mikil hætta á, að
við glötum tungunni á næstu
öld og þar með sérstæðri arf-
leifð okkar, sem er forsenda
sjálfstæðis og tilveruréttar
íslenzku þjóðarinnar. Þessar
vamaraðgerðir hljóta að kosta
peninga og þeir koma ekki frá
öðmm en landsmönnum sjálf-
um., Hið erlenda myndefni er
orðinn ríkur þáttur í daglegu
lífi okkar. Þess vegna er ástæða
til að ræða það' í alvöru, að
íslenzkt tal — ekki einungis
íslenzkur texti — verði sett inn
á nánast allt myndefni, sem
hingað berst. Það eiga ekki að
vera tæknileg vandamál þessu
samfara. Eini vandinn er sá, að
greiða kostnaðinn við að Iesa inn
á myndimar. Morgunblaðið er
þeirrar skoðunar, að með rökum
sé hægt að halda því fram, að
greiða eigi þennan kostnað úr
ríkissjóði, að skattgreiðendur
sjálfír standi undir þeim her-
kostnaði, sem nauðsynlegur er
til að tryggja sjálfstæði og til-
vem íslenzku þjóðarinnar á
næstu öld.
Vafalaust munu einhveijir
segja sem svo, að óþolandi sé
að horfa á erlendar kvikmyndir
með þekktum erlendum leikur-
um en hlusta á raddir íslenzkra
leikara í þeirra stað. Þeir hinir
sömu geta leyst það vandamál
með því að horfa á slíkar kvik-
myndir eða sjónvarpsþætti á
myndböndum. En úr því að
menningarþjóðir Vestur-Evrópu
geta horft á amerískar kvik-
myndir með þýzku eða frönsku
tali, sér til ánægju, hljótum við
að geta gert það líka.
Full ástæða er til að hvetja
stjómvöld og þá menntamála-
ráðherra, Birgi ísl. Gunnarsson,
sérstaklega, til þess að huga að
þessu máli. Sjálfsagt er með til-
tölulega einföldum hætti hægt
að gera sér grein fyrir umfangi
þessa verkefnis og hver kostnað-
ur væri því samfara. Við getum
hins vegar ekki lengur horft
aðgerðalaus á það, að stöðugt
halli undan fæti. Það er skylda
okkar, sem nú búum í þessu
landi að veija tungu okkar og
menningu. Hættan hefur aldrei
verið meiri en nú. Þess vegna
þarf að grípa til gagnráðstafana
sem duga. Það hefur einnig sýnt
sig, að íslenzkt efni í sjónvarps-
stöðvum er vinsælast og mikil-
vægt fyrir sjónvarpsstöðvarnar
báðar að hafa markað sér
íslenzkan farveg áður en þær
kafna í erlendu gervihnattaflóði
næstu áratuga.
-f
Demókrataflokkurinn:
Einkennilegt tvíeyki,
en sigurstranglegt
Michael Dukakis og Lloyd Bentsen eiga fátt sameiginlegt annað en spænskuna
eftir Óla Björn Kárason
ÞEIR eiga lítið sameiginlegt, annað en vera taldir fremur
litlausir. Annar styður fjárstuðning til kontraskæruliðanna
í Nicaragua, hinn er eindreginn andstæðingur. Þá greinir
á um fóstureyðingar, bænir í barnaskólum, skattastefnu
Ronalds Reagans Bandaríkjaforseta, geimvarnaráætlunina,
og hvort takmarka beri byssueign Bandaríkjamanna. Sá
stærri er auðugur Texasbúi, en sá minni býr í tvíbýlishúsi
í Brookline í Massachusetts. Texasbúinn er hlynntur tollum
á innflutta olíu, en Norðurríkjamaðurinn má ekki heyra á
það minnst. Eitt af því fáa sem þeir eiga sammerkt er að
báðir tala reiprennandi spænsku. Þessir tveir ólíku menn
hafa tekið höndum saman í von um að binda enda á Reag-
an-tímabilið. Michael Dukakis, ríkisstjóri Massachusetts,
vonast til að verða næsti forseti Bandaríkjanna með Lloyd
Bentsen, öldungadeildarþingmann, sér við hlið sem varafor-
seta. Og þeir eiga góða möguleika á því að sjá drauminn
rætast í nóvember næstkomandi.
Það kom flestum fréttaskýrend-
um á óvart að Lloyd Bentsen varð
fyrir valinu sem varaforsetaefni
demókrata. Bentsen, sem er kom-
inn af auðugum landeigendum,
þykir íhaldssamur og á meiri sam-
leið með repúblikönum en félögum
sínum í Demókrataflokknum í
mörgum veigamiklum málum. Það
kemur því kannski ekki á óvart
að Richard Nixon, fyrrverandi for-
seti, og Bob Dole, leiðtogi repúblik-
ana í öldungadeildinni, hafi góð
orð um Bentsen.
Bentsen var kjörinn í fulltrúar-
deild Bandaríkjaþings árið 1948,
aðeins 27 ára gamall. Eftir að
hafa setið þijú kjörtímabil ákvað
hann að láta af þingmennsku og
freista gæfunnar í atvinnulífinu.
Bentsen var staðráðinn í að auðg-
ast og með fimm milljónir dollara
frá föður sínum, haslaði hann sér
völl í viðskiptum. Árið 1970 snéri
hann sér aftur að stjórnmálum og
eftir að- hafa unnið forkosningar
demókrata í Texas háði hann harða
kosningabaráttu við fulltrúa repú-
blikana. Bentsen hafði betur, en
keppinautur hans var George
Bush, núverandi varaforseti. Duk-
akis vonast til að Bentsen endur-
taki leikinn á þessu ári og tryggi
demókrötum sigur í Texas í nóv-
ember.
Þeir eru líkir,
Bentsen og Bush
Róttækar skattkerfisbreytingar
árið 1981 lögðu grunn að efna-
hagsstefnu Ronald Reagans for-
seta. Þessar breytingar hafa alla
tíð verið mjög umdeildar og leið-
togar demókrata hafa haldið því
fram rekja megi efnahagsvanda-
mál Bandaríkjanna til þeirra. Duk-
akis hefur verið mjög gagnrýninn
á efnahagsstefnu Reagans, ekki
síst á umræddar breytingar. Bents-
en var hins vegar eindreginn
stuðningsmaður Reagans á þingi,
þegar forsetinn barðist fyrir að
koma breytingunum í lög. í þessum
efnum ganga Bentsen og Bush
sömu Ieið.
Bentsen og Bush eru báðir fylgj-
andi smíði MX-kjamorkueldflauga
en Dukakis er henni andvígur. Og
það er fleira sem sameinar Texas-
búana: Þeir styðja báðir tillögu um
að binda í stjómarskrá að reka
verði ríkissjóð hallalausan, en Duk-
akis er þeim ósammála. Á sama
tíma og Dukakis er talsmaður þess
að settar verði skorður við byssu-
eign almennings, eru Bentsen og
Bush þeim andvígir. Þeir „félagar"
eru hlynntir dauðarefsingum, en
Dukakis hefur ætíð verið þeim
andsnúinn. (Afstaða Dukakis til
refsimála kann að valda honum
erfiðleikum. Hann hefur það orð á
sér að vera mildur í refsingum
glæpamanna, nokkuð sem æ fleiri
kjósendur sætta sig ekki við. Refsi-
kerfið verður eitt mikilvægasta
kosningamálið í nóvember, að öllu
óbreyttu.) Bush og Bentsen eru
sammála um að Bandaríkin eigi
að veita kontraskæruliðunum í
Nicaragua hernaðaraðstoð, Duk-
akis er þeim ósammála. Dukakis
er meðmæltur opinberum fíár-
framlögum vegna fóstureyðinga,
ólíkt Bush og Bentsen. Bush og
Bentsen eru einhuga um að leyfa
bænir í ríkisreknum barnaskólum,
en Dukakis ekki. Allt eru þetta
mál sem snerta milljónir kjósenda
og geta ráðið úrslitum um það
hvorn forsetaframbjóðandann þeir
styðja.
Fyrirgreiðslumaður
Bentsen hefur lengi verið talinn
fyrirgreiðslumaður. Hann er í
miklu uppáhaldi hjá fulltrúum
þrýstihópa, einkum fyrirtækja. Á
þingi hefur Bentsen verið góður
talsmaður olíuiðnaðarins og berst
fyrir tollum á innflutta olíu. Og
Bentsen hefur uppskorið þess ríku-
lega að tala máli fyrirtækja á
þingi. Frá því að hann var formað-
ur fíármálanefndar öldungadeild-
arinnar í ársbyijun 1987, hefur
hann fengið 1,5 milljónir dollara
(um 69 milljónir ísl. króna) í kosn-
ingasjóð sinn frá pólitískum sjóð-
um atvinnulífsins (political-action
commmittees, PÁC). Engum
stjómmálamanni hefur tekist að
fá og/eða þegið jafnmikla flármuni
frá PAC-nefndum.
Bentsen hefur gengið mjög hart
eftir að afla fjár í kosningasjóð
sinn og stundum seilst of langt.
„Morgunverðarklúbburinn“ er
frægt dæmi. Þar bauðst fulltrúum
þrýstihópa að snæða morgunverð
með þingmanninum einu sinni í
viku, gegn því að greiða 10 þúsund
dollara (um 460 þúsund fsl. krón-
ur) í kosningasjóðinn. Bentsen
Dukakis ásamt Lloyd Bentsen, varaforsetaefni Demókrataflokksins.
greiddi hins vegar alla peningana
til baka, eftir að fjölmiðlar komust
í málið.
Fyrirgreiðslupólitík Bentsens og
tengsl hans við sérhagsmunahópa
atvinnulífsins kunna að verða Duk-
akis fjötur um fót. Dukakis hefur
státað mjög af því að þiggja ekki
fé frá pólitískum þrýstihópum og
vera því ekki á neinn hátt þeim
háður. Hann benti gjarnan á þessa
staðreynd í forkosningunum og
gagnrýndi mjög þá stjómmála-
menn sem þiggja fé frá PAC-
nefndum. Nú verður Dukakis að
svara því hvort hætta sé á að þeir
sérhagsmunahópar sem hafa fjár-
magnað stóran hluta af stjóm-
málaferli Bentsens fái talsmann í
Hvíta húsið, nái þeir félagar kjöri.
Hugmyndaf ræðin
látin víkja
Eins og svo oft í stjómmálum
varð hugmyndafræðin að víkja fyr-
ir bláköldum veruleika, þegar Duk-
akis valdi Bentsen sem varafor-
setaefni. Eins og áður segir kom
valið flestum á óvart. Flestir áttu
von á að Dukakis útnefndi annað
hvort John Glenn, öldungadeilar-
þingmann frá Idaho og fyrrverandi
forsetaframbjóðanda í forkosning-
um og geimfara, eða Albert Gore,
öldungadeildarþingmann frá Tenn-
essee, til embættisins. John Glenn
var reyndar svo viss um að verða
fyrir valinu að stuðningsmenn hans
höfðu látið framleiða nælur og
veggspjöld með nöfnum hans og
Dukakis. En í stjómmálum rætast
draumar sjaldan, eins og Glenn
gerði sér grein fyrir þegar hann
var á leið til þinghússins og heyrði
í útvarpinu að Bentsen hefði hreppt
hnossið.
En hvers vegna Bentsen? Meg-
inástæðan er landfræðileg. Dukak-
is er frá Norð-austurríkjum Banda-
ríkjanna og til að öðlast meiri
hljómgrunn í Suðurríkjunum lá
beint við að velja Suðurríkjamann
sem varaforsetaefni. Og ekki
skemmdi fyrir að viðkomandi væri
frá Texas, heimaríki Georg Bushs.
Skoðanakannanir benda til að
Bentsen hafí verið rétti maðurinn.
Lítill munur er á fylgi demókrata
og repúblikana í Texas og em það
mikil umskipti frá því sem áður
var. Fram til þessa hafði verið ta-
lið öruggt að Bush nyti ótvíræðs
stuðnings Texas-búa.
Suðurríkin mikilvæg
Suðurríkin skipta mjög miklu í
forsetakosningunum. Það er nær
útilokað fyrir forsetaframbjóðend-
ur í Bandaríkjunum að ná kjöri,
án þess að njóta víðtæks stuðnings
í Suðurríkjunum, og einmitt þess
vegna vildi Dukakis fá Lloyd Bent-
sen til liðs við sig. (Hvert ríki hef-
ur ákveðinn fjölda kjörmanna og
Michael Dukakis ávarpar kjósendur í bænum Manchester í New Hampshire.
Michael Dukakis og Kitty, eiginkona hans, fagna er tilkynnt var á landsfundi Demókrataflokksins að
hann hefði formlega verið útnefndur forsetaframbjóðandi flokksins í kosningunum í haust.
um þá er kosið í nóvember. Kjör-
mennirnir kjósa endanlega Banda-
ríkjaforseta. Til að ná kjöri verður
viðkomandi að njóta stuðnings að
minnsta kosti 270 kjörmanna.
Fjöldi þeirra frá hveiju fylki
ákvarðast af íbúafjölda.) Texas
hefur 29 kjörmenn og aðeins New
York-ríki (36) og Kalifornía (49)
hafa fleiri. Þessi þijú ríki geta
ráðið úrslitum í kosningunum.
Demókratar gera sér ekki aðeins
vonir um að Dukakis takist að
vinna Texas með Bentsen sér við
hlið, heldur einnig Kaliforníu,
ásamt fleirum Vestur- og Suð-
urríkjum. Fréttaskýrendur eru
sammála um að Bentsen höfði
mjög til kjósenda á Vesturströnd-
inni. Og saman eiga Dukakis og
Bentsen góða möguleika á því að
tryggja demókrötum víðtækan
stuðning meðal spænskumælandi
kjósenda, þar eð þeir tala báðir
reiprennandi spænsku. Spænsku-
mælandi kjósendur eru mjög fjöl-
mennir í Kalifomíu, Florída (21
kjörmaður) og New York-borg.
Höfðar til íhaldsmanna
En það voru ekki aðeins land-
fræðilegar ástæður sem réðu ferð-
inni. Dukakis þykir með fijálslynd-
ari stjórnmálamönnum og vinstra
megin í Demókrataflokknum.
Slíkir stjórnmálamenn eiga yfirleitt
ekki upp á pallborðið hjá Suð-
urríkjamönnum. Bentsen höfðar til
íhaldssamra demókrata sem hefðu
ekki litið við frjálslyndum ríkis-
stjóra frá Massachusetts. Demó-
kratar geta ekki gert sér vonir um
sigur í nóvember án þess að endur-
heimta traust og stuðning þeirra
demókrata og óháðra kjósenda,
sem studdu Ronald Reagan 1980
og þó sérstaklega 1984. Bentsen
getur gert þessar vonir að vem-
leika.
Fyrir réttum mánuði bentu skoð-
anakannanir til þess að Dukakis
ætti enga möguleika á að vinna í
Suðurríkjunum. í besta falli gat
hann gert sér vonir um að vinna
Tennessee og Kentucky, sem hafa
samtals 20 kjörfulltrúa, eða 9 færri
en Texas. Bjartsýni hefur hins
vegar aukist í röðum demókrata
eftir útnefningu Bentsens. Og þeir
horfa aftur til ársins 1960, þegar
John F. Kennedy, vann sigur í for-
setakosningunum Lyndon B. Jo-
hnson, þáverandi öldungardeildar-
þingmann frá Texas, sér við hlið.
Andstæðingur þeirra var Richard
Nixon, þáverandi varaforseti. Að-
eins liðlega 100 þúsund atkvæði
skildu demókrata og repúblikana
að. Demókratar em vonglaðir um
að sagan frá 1960 endurtaki sig.
Bush á næsta leik
Á síðustu 20 ámm hafa demó-
kratar aðeins ráðið ríkjum í Hvíta
Húsinu í flögur ár, 1976-1980.
Þeir hafa aðeins unnið einu sinni
í síðustu fimm forsetakosningum.
Hvort draumur þeirra um sigur á
þessi ári rætist eða ekki, ræðst að
öllum líkindum í Suðurríkjunum.
Samkvæmt skoðanakönnunum
lítur meirihluti kjósenda í Suð-
urríkjunum jákvætt á útnefningu
Bentsen. Bush hefur þó enn vinn-
ingin, þó munurinn hafi minnkað.
Sömu kannanir benda einnig til
að Dukakis hafi tekist að vinna
að minnsta kosti 20% þeirra Suð-
urríkjamanna sem studdu Reagan
1984.
Demókratar gera sér hins vegar
gjein fyrir að Bush getur unnið
Suðurríkin, vegna þess að repú-
blikanar eiga þar djúpar rætur,
jafnvel of djúpar fyrir demókrata
þegar kemur að forsetakosningum.
Og það eru fleiri blikur á lofti.
Fjórir af hveijum tíu stuðnings-
mönnum Dukakis telja að hann sé
íhaldssamur. Fréttaskýrendur eru
hins vegar allir á einu máli um að
Dukakis sé frjálslyndur og tilheyri
fremur „vinstri“ armi Demókrata-
flokksins. Repúblikanar munu not-
færa sér þetta og reyna að sann-
færa fylgjendur Dukakis um það
að hann sé í raun frjálslyndur.
Kannanir benda einnig til að 40%
stuðningsmanna Dukakis fylgi
honum að málum fremur vegna
þess að þeim líst ekki á Bush en
að þeim líki við Dukakis.
Neikvæð ímynd
Aðalvandamál George Bushs er
hve neikvæða ímynd hann hefur í
hugum margra kjósenda. Það
skiptir því miklu hvern hann velur
sem varaforsetaefni og það kann
raunar að ráða úrslitum í kosning-
unum. Bush hefur lýst því yfir að
hann ætli að halda því leyndu hver
verður fyrir valinu, fram að lands-
fundi Repúblikanaflokksins í
næsta mánuði. Það eru einkum
fjórir einstaklingar sem fréttaský-
rendur veðja á: Bob Dole, leiðtogi
repúblikana í öldungadeildinni og
fyrrverandi keppinautur Bush um
útnefningu repúblikana; Elisabeth
Dole, eiginkona Bobs og fyrrver-
andi ráðherra; Jack Kemp, full-
trúadeildarþingmaður og keppina-
utur Búsh um útnefninguna; og
Jeane Kirkpatrick, fyrrverandi
sendiherra Bandaríkjanna hjá
Sameinuðu þjóðunum. Deukmej-
ian, ríkisstjóri Kalifomíu, þykir
einnig álitlegur sem varaforseta-
efni.
Baráttug'laðir
demókratar
En hvem svo sem Bush tilnefn-
ir sem varaforsetaefni, em demó-
kratar baráttuglaðir, — baráttu-
glaðari en í mörg ár. Þeir em sann-
færðir um að þeir eigi í fyrsta
skipti í átta ár góða möguleika á
að vinna forsetaembættið. Ríkis-
stjóranum frá Massachusetts tókst
það sem fáum óraði fyrir; að sam-
eina demókrata á nýafstöðnum
landsfundi og blása vonum og bar-
áttugleði í bijóst þeirra. Dukakis
hefur skipað sér sess sem einn af
fremstu núlifandi stjómmálaleið-
togum Bandaríkjanna. Eftir 15
mánaða baráttu um útnefningu
demókrata til forsetakjörs stendur
hann á hátindi stjómmálaferils
síns. En eins og stjórnmálamenn
vita best, þá er erfitt að komast á
toppinn en auðvelt að falla í gjá
gleymskunnar.
Höfundur er fréttaritari Morgun-
blaðsins í Boston í Bandaríkjun-
um.